طرحهای پژوهشی اجرا شده
مراجعه به مراکز پژوهشی مختلف از جمله مرکز مطالعات زنان دانشگاه تهران، پژوهشگاه زن و خانواده دانشگاه الزهرا و الی آخر.
۵
رساله‌های دکتری و کارشناسی ارشد
موجود در کتابخانه‌های دانشگاههای مختلف
۶
مطالعات در حال اجرا
از طریق تعامل با پژوهشگران و دانشجویانی که در حال اجرای تحقیقات مشابه بودند و شرکت در همایش‌ها و نشست‌های تخصصی در حوزه زنان در انجمن جامعه شناسی ایران.
۷
اسناد شخصی برخی زنان مصاحبه شونده
از طریق معرفی وبلاگ‌های شخصیشان به محقق، نشان دادن برخی یاد داشت‌های شخصی و خاطرات.
نظریه مبنایی[۲۲]
نظریه مبنایی یا نظریه زمینه‌ای به عنوان یک روش شناسی برجسته در میان پژوهشهای کیفی مطرح است که در آن پژوهشگر با بهره گرفتن از روش پژوهشی استقرایی و اکتشافی بجای آزمودن تئوری‌های موجود، به تدوین تئوری می‌پردازند. این تئوری به شکل منظم و بر اساس داده‌های واقعی شکل می‌گیرد و برای موقعیتی مناسب است که دانش ما در مورد آن محدود است و تئوری قابل اعتنا برای آن موضوع موجود نیست.
گراندد تئوری از نگاه پدید آورندگان آن
«کشف تئوری در پژوهشهای علوم اجتماعی بر اساس گردآوری منظم داده‌ها برای رسیدن به مرحله‌ای از شناخت از موضوع مورد مطالعه که ما را قادر سازد نظریه‌ای را که بر اساس داده‌های واقعی ساخته‌ایم با نظریه‌های موجود مقایسه کنیم»(به نقل از منصوریان: گلیرز و استراوس[۲۳] ۱۹۶۷). همچنین استراوس و کرابین گراندد تئوری را چنین تعریف کرده‌اند:
وقتی در مورد روش نظریه مبنایی صحبت به میان می‌آید این شبهه پیش می‌آید که اگر این روش است چرا آن را نظریه می‌نامند و اگر نظریه است چرا آن را روش قلمداد می‌کنند. این سوء تفاهم ممکن است از آنجا ناشی شود که اغلب در ذهنمان بین نظریه و روش تمایزی قائل می شویم و آنها را دو مقوله جداگانه می‌دانیم. اما در اصل چنین نیست. وانگهی روش ارائه شده دوباره ساختن نظریه‌ای است که مبنایش واقعیت و داده‌ها است(کوربین و استراوس[۲۴] ۱۳۹۳، ۸). «روش پژوهش برای تولید تئوری‌ای که بر اساس گردآوری و تحلیل نظام‌مند داده‌ها بنیان نهاده شده‌است. نظریه زمینه‌ای در طول تحقیق رشد می‌کند و از رهگذر تعامل مستمر بین گردآوری و تحلیل داده‌ها حاصل می‌شود»(همان). منصوریان در تعریف نظریه زمینه‌ای بر اساس یک تجربه چنین بازگو می‌کند «فرایند ساخت یک نظریه مدون از طریق گردآوری سازمان یافته داده و تحلیل استقرایی داده‌ها برای پاسخگویی به پرسشهای پژوهشهایی که فاقد مبانی نظری کافی درزمینه موضوع مورد مطالعه هستند»(منصوریان، ۱۳۸۶).
با عنایت به آنچه گفته شد ساخت یک نظریه مبنایی ساز و کارهای خود را می‌طلبد که در نهایت یک نظریه جدید از دل آن بیرون می‌آید اما در این پژوهش روش تحقیق بر پایه الهام از نظریه زمینه‌ای بود و هدف به دست آوردن یک نظریه جدید نبود بلکه پاسخگویی به سؤالات تحقیق و شناخت و دسته‌بندی انواع سبک‌زندگی و مؤلفه‌های تأثیرگذار سبک‌زندگی بر قربانی‌شدن زنان بود. لذا در این تحقیق به شبه نظریه‌ای دست یافته شد که به یک سری مفاهیم و فرضیات تئوریک محدود شده‌است که برخاسته از مصاحبه‌های کیفی است و به جهت سیستماتیک از نظریه زمینه‌ای الهام گرفته شده‌است.
مراحل اجرای این پژوهش بر پایه نظریۀ مبنایی:
مصاحبه‌های نیمه ساختار یافته
در روش کیفی مصاحبه عمیق از روش‌های شناخته شده‌است که برای جمع آوری داده‌ها به کار می‌رود. بسته به نوع موضوع تحقیق و با توجه به ساختار و دیدگاهی که محقق برای طرح موضوع تحقیق دارد از یکی از انواع مصاحبه استفاده می‌کنند. مصاحبه عمیق به سه دسته تقسیم می‌شود: مصاحبه عمومی یا کلی، مصاحبه مبتنی بر گفتگوی غیر رسمی و مصاحبه نیمه ساختار یافته که به آن مصاحبه استاندارد شده آزاد نیز می‌گویند. مصاحبه یکی از روش‌های بسیار ارزنده جهت جمع آوری داده در روش کیفی است که اگر به روشی درست انجام شود اطلاعات خوبی در اختیار محقق می‌گذارد.
در تحقیق حاضر از روش مصاحبه نیمه ساختار یافته استفاده شد که در این نوع مصاحبه اصولا پژوهشگر در پی کشف مقصود پژوهش در حیطه چند موضوع اصلی متمرکز می‌شود. ضمن اینکه به عقاید مصاحبه شونده احترام می‌گذارد سعی می‌کند پاسخ سؤالات خود را با بهره گرفتن از مهارت‌های لازم به دست آورد(مارشال و راسمن ۱۳۸۱). مهارت پژوهشگر در انجام مصاحبه در کیفیت مصاحبه‌های انجام شده تأثیر دارد و اثر بخشی و سودمندی آن را تضمین می‌کند.
مهارت‌های به کار گرفته شده در مصاحبه
جهت انجام مصاحبه نیاز به مهارت‌هایی است، که یک محقق کیفی در خلال کسب تجربه به آن دست می‌یابد. در کل می‌توان مهارت‌های مورد نیاز جهت انجام مصاحبه را به سه دسته کلی تقسیم کرد: مهارت‌های پیش از انجام مصاحبه، مهارت‌های حین انجام مصاحبه و مهارت‌هایی که پس از انجام مصاحبه ضروری است.
مهارت‌های پیش از مصاحبه
پیش از مصاحبه لازم است که محقق مهارت‌هایی در خصوص گزینش نمونه مورد مطالعه و رعایت اخلاق پژوهش داشته‌باشند، همچنین راهکارهایی جهت ترغیب جامعه مورد مطالعه جهت مشارکت در مصاحبه بداند.
گزینش نمونه مورد مطالعه:
با عنایت به موضوع تحقیق برای انتخاب نمونه‌ها، ملاک زن بودن و ساکن تهران بودن در محدوده گروه سنی ۱۸ تا ۶۰ ساله بوده و بیشتر بر اساس سبک پوشش و پایگاه اقتصادی-اجتماعی ایشان انتخاب شدند به‌طوری که سعی شد پراکندگی از مناطق مختلف شهر و زنانی با پوششهای مختلف چادری، غیر چادری، با آرایش و بدون آرایش انتخاب شوند و البته با میزان تحصیلات مختلف تا بتوان هم یک طیف از نمونه‌های سبک‌های زندگی متفاوت داشته باشیم و هم بتوانیم تفاوت نظراتشان در خصوص قربانی‌شدن را در مصاحبه‌ها بدست آوریم. البته لازم به ذکر است نقص اطلاعات در خصوص سبک‌زندگی افراد از طریق مشاهدات محقق و در خلال گفت و گو تکمیل می‌شد.
رعایت اخلاق در پژوهش:
پژوهشگر کیفی قبل از انجام مصاحبه باید مسائل مربوط به رعایت اخلاق پژوهش را بداند. ” در حوزه مسائل اخلاقی محقق نباید هیچ نوع آسیبی به میدان و موارد تحقیق بزند. بخشی از تحقیق به گرد آوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها اختصاص دارد. در این مرحله، محققان همواره با مواد بی جان و فاقد احساس رنج و شادی، مانند سنگ و آب مواجه نیستند. زندانیان، اسیران، اشخاص عقب افتاده ذهنی، فقیران و نیازمندان به‌طور عمده از این تحقیقها آسیب‌های فراوان دیده اند، در علوم انسانی و اجتماعی نیز موارد متعددی از نقص ضوابط اخلاقی به دست داده شده‌است، تا آنجا که دینر و کراندل بر این باورند که فریبکاری در پژوهشهای اجتماعی- روانشناختی«سکه رایج »شده‌است. در این نوع تحقیقها، عمدتا فریبکاری جای خشونت را می‌گیرد. نمونه آشکار نقض اصول اخلاقی را در آزمایش معروف میلگرم، درباره اطاعت از مقامات مافوق می‌توان دید. میلگرم در گزارش تحقیق خود می‌نویسد: دیدم پیشه ور بالغ و سرحالی که لبخند زنان و با اعتماد به نفس وارد آزمایشگاه شده بود، ظرف بیست دقیقه به آدمی کج و معوج، الکن، در هم شکسته، تبدیل شد و نزدیک بود اعصابش مختل شود. مدام نرمه گوشش را و دستهایش را به هم می‌مالید. یکبار دستش را به پیشنانی‌اش کوبید و زیر لب گفت: «وای خدایا تمامش کنید». در اصل، آسیب رسانی به انسآن‌های مورد تحقیق و تجاوز به حریم خصوصی شان، فریب دادنشان و بدون رضایت آنان آزمایش‌های مختلف انجام دادن، در طول تاریخ امری عادی تلقی می‌شده‌است. ولی با رشد اخلاق پژوهش و مسائل آن در قرن بیستم که منجر به صدور آیین نامه‌های اخلاقی شد، اهمیت این مسئله جدی تر گشت و قواعدی وضع شد تا منابع آسیب رساندن به آزمودنی‌ها شود. در این میان منشور اخلاقی نورمبرگ، که در سال ۱۹۴۷ در ده ماده منتشر شد نخستین گام در تدوین ضوابط مشخص اخلاق پژوهش بر سوژه‌های انسانی به شمار می‌رود. حاصل مطالعات و پژوهشهای متعدد در این عرصه آن است که در هر پژوهشی که انسان موضوع تحقیق است، لازم است که نخست رضایت آگاهانه وی جلب شود، اطلاعات مرتبط با اهداف، نتایج آثار جانبی تحقیق به وی گفته شود، هر گاه خواست امکان قطع آزمایش را داشته باشد و در همه مراحل تحقیق اطلاعات مربوط به او محرمانه نگهداشته شود و منزلت انسانی وی رعایت گردد. ضوابط اجرای اخلاق در پژوهش را می‌توان در چهار محور دسته‌بندی کرد: رضایت آگاهانه، آسیب نرساندن، رازداری و صداقت"(ابراهیمی ۱۳۹۳، ۷۴- ۷۵).
در روند انجام این تحقیق نیز به اصل داوطلبانه بودن مصاحبه و محرمانه تلقی شدن گفتگو و اطلاعات پایبندی وجود داشت. مصاحبه‌شوندگان کاملاً آزادنه در مصاحبه شرکت کردند که در قسمت نحوۀ جذب افراد برای مصاحبه توضیح داده خواهد شد. و هیچ گاه در خلال مصاحبه اجباری جهت پاسخگویی وجود نداشت و از همان ابتدا با مطرح کردن بحث‌هایی به مصاحبه‌شوندگان اطمینان داده می‌شد که گفتگوهایشان محرمانه است و هیچ‌جا هیچ نامی‌از آنها برده نخواهد شد و از آنها نیز جهت رعایت این موضوع خواسته می‌شد در طی مصاحبه از نام بردن اسم کسی و یا ارگان خاصی خودداری کنند. هر جا هم که مصاحبه شونده از پاسخگویی به سؤال امتناع می‌کرد محقق حتی دلیل امتناع از پاسخ دادن را نیز از وی نمی‌پرسید.
در مصاحبه‌ها اصل اخلاق در پژوهش کاملاً رعایت شده‌است به‌طوری که هویت برخی حتی برای خود محقق نیز مخفی مانده و اسامی‌آن‌ها پرسیده نشده‌است تا مشارکت کننده راحت تر بتواند حرفهای خود را بزند. در مواردی که شماره تماس افراد از طریق وب به محقق اعلام شده بود بلافاصله پس از مصاحبه جلوی چشم مشارکت کننده شماره آنها در گوشی تلفن همراه پاک گردید تا اعتماد ایشان از محققان این حوزه خدشه‌دار نشود. با مصاحبه شونده‌ها هماهنگ شد و در مواردی که علاقه نداشتند صدایشان ضبط شود به خصوص کسانی که آسیب‌های جنسی شدید دیده بودند دستگاه ضبط صدا خاموش شد و محقق با اتکا به حافظه خود در منزل مصاحبه‌ها را تکمیل نمود.
محقق تمام تلاش خود را کرده است که مصاحبه‌شوندگان هیچ هزینه‌ای را متقبل نشوند. نزدیک‌ترین مکان‌ها به محل زندگی و یا محل کار فرد شناسایی شد تا حتی آنها مجبور نشوند هزینه رفت و آمد تقبل کنند. اگر هم در منزل افراد از آنها مصاحبه گرفته شد در ساعاتی که فرد راحت بود زمان مصاحبه تعیین شد و در مواردی که محقق دعوت به صرف چیزی می‌شد تلاش بر این بود که امتناع شود. در واقع تلاش بر این بود که مصاحبه‌شوندگان هیچ گونه آسیب مالی نبینند و زمان زیادی را از زندگی شخصی خود صرف این تحقیق نکنند.
تشویق به شرکت در مصاحبه:
محقق جهت تشویق و ترغیب زنان به مشارکت از ترفندهایی استفاده کرد که طبق اصل اخلاق در پژوهش هیچ اثری از تطمیع و یا تهدید نداشت. فقط تلاش شد از طریق توضیح در خصوص موضوع تحقیق افراد مختلف را جهت شرکت در مصاحبه جلب کند. در مواردی نیز افراد پس از آنکه مصاحبه شدند از آنها خواسته شد حال که به موضوع و نحوۀ مصاحبه وقوف یافته‌اند اگر می‌توانند کس یا کسانی را معرفی کنند که مثلا در فلان منطقه تهران(مناطقی که نمونه کمتری گرفته شده بود) ساکن باشد و یا مثلا مانتویی باشد و یا چادری باشد که بتوان از طیف مختلف سبک‌های زندگی نمونه داشت. از طرفی یکی دیگر از کارهایی که محقق انجام داد در وبلاگ شخصی خود توضیح مختصری در خصوص موضوع تحقیق داد و از افراد مختلف خواست تا با او همکاری کنند. میزان جلب همکاری از این طریق شگفت انگیز بود.
جدول شماره۳٫ روش جلب نظر نمونه‌ها
ردیف
عنوان
تعداد نفرات
درصد
فرم در حال بارگذاری ...
