وبلاگ

علی معلم دامغانی از جمله شاعرانی است که در فرم و قالب کاملاً سنّت گرا است؛ اما از لحاظ محتوی نوگرا محسوب می شود. اگرچه از نگاه شاعر فرم و محتوا جدا از هم نیستند و این گونه نیست که شاعر یک بار فرم را بسراید و بار دیگر محتوی را تنظیم کند. ولی چنانچه شعر در بوته ی نقد قرار گیرد؛ این دو قابل تفکیک هستند. یعنی منتقد می تواند یک بار فرم شعر را بررسی کند و بار دیگر به بررسی محتوی و اندیشه شعری بپردازد. قالب شعری علی معلم چه در مثنوی و چه در غزل همان فرم و شکل سنتی است، اما او اندیشه و محتوایی نو را در همین فرم سنتی ارائه کرده است. به عبارت دیگر از حیث اندیشه شعری نوگراست اما به اعتبار فرم بیرونی، غالباً در حوضچه سنت فرو رفته است. مثلاً زبان، صورخیال، موسیقی و تا حدودی عاطفه شعری اش، بیشتر تابع موازین و معیارهای شعر کلاسیک است و اصولاً «انقلاب ادبی» را قبول ندارد و به قول ایرج میرزا جوانان تجدد طلب «راستی دشمن علم و ادبند» به همین خاطر و پیروی از سبک سنتی، اشعار علی معلم از سطح موسیقیایی بالایی برخوردار است. عامل های وزن، قافیه اعم از درونی و بیرونی، واج آرایی، حفظ ردیف که در میزان موسیقی شعر تاثیر گذارند به خوبی رعایت شده است، لذا از لحاظ فرم بیرونی، ما با یک شعر کاملاً کلاسیک روبرو هستیم. زبان شعری او هم چندان آسان نیست. استفاده از سبک و سیاق سنتی، به کار بردن واژه ها و کلمه های دخیل فارسی و بعضاً مشکل، مستقربودن معنا یا همان هسته ی زبان در لایه های بیرونی و درونی زبان فهم معنای اشعار را برای خواننده تا اندازه ای دیریاب کرده است. شاید بتوان گفت که علی معلم در قرن حاضر به زبان قرن هفتم هجری سخن گفته است. اما باید توجه داشته باشیم که او اندیشه های نو و امروزی را به زبان گذشتگان بیان کرده و لذا از لحاظ اندیشگی شعر او از جمله شاعرانی است که موفق عمل کرده است. از لحاظ عاطفه و احساسات بشری و انسانی نیز محمد علی معلم در زمره ی شاعران موفق است و عمق عاطفه ی انسانی او در اشعارش موج می زند. چنانکه اشعار علی معلم را در نمودار ترسیمی شعر شفیعی کدکنی قرار دهیم، در خط افقی یک نمایانگر پشتوانه ای فرهنگی است . علی معلم بسیار خوب درخشیده است و اشعارش از پشتوانه ی فرهنگی خوبی برخوردار است. اما در خط افقی دو که نشان دهنده ی گستردگی در جامعه است شاعر توفیق چندانی کسب نکرده است. در خط صعودی اشعار او در اوج است زیرا اشعار دارای زیبایی های فنی و هنری خوبی می باشند و در خط عمقی نیز اشعار علی معلم رضایت بخش است . او از عالی ترین حد عمق عواطف انسانی و بشری برخوردار است .

از لحاظ محتوای و فرم ذهنی ، اشعار علی معلم محوریت دینی و مذهبی دارد. مراسم های مذهبی واقعه ی کربلا، یاد بود شهدا و دیگر مناسبت های مذهبی به عنوان فرم ذهنی و محتوای اشعار علی معلم قرار گرفته اند.
معلم دامغانی شاعر کلاسیک نوگراست. قالب اشعار او کاملاً سنتی است لذا از لحاظ آرایه های ادبی نسبت به هم عصران خویش در اوج است و مخصوصاً بسامد دو آرایه ی تلمیح و تشبیه بسیار بالاست. در زیر چند نمونه آرایه ذکر می شود.
تشبیه:
پندم مده چه حاصل، خار نصیحت ای دل
در دشت عشق صد جا دامان ما گرفته
(معلم دامغانی، ۱۳۷۷، ۲۴۲)
تلمیح:
موسی بسی زنیل حوادث امان گرفت
تا همچو نیل، دامن فرعونیان گرفت
(همان، ۵۸)
استعاره:
باور کنیم رجعت سرخ ستاره را
میعاد دستبرد شگفتی دوباره را
(همان، ۵۷)
مراعات نظیر:
تو از کساد محبت غمین مشو صیاد!
هنوز در قفست همچو من اسیری هست
(همان، ۱۹۵)
جناس:
شهد سمرقندیان به قند فروشند
(همان، ۹۱)
آن روز در جام شفق مُل کرد خورشید
بر خشک چوب نیزه ها گُل کرد خورشید
(همان، ۷۹)
در بحث عواطف بشری و انسانی، بیش از ۹۰ درصد اشعار معلم دامغانی، محتوایش با آمال، آلام، احساسات و درد و رنج انسان ها گره خورده است و نوعی بینش انسانی را می توان در آثار او سراع گرفت.
۳-۴ ) حمید سبزواری
۳-۴-۱) تولد، فعالیت ها
حمید سبزواری در سال ۱۳۰۴ در سبزوار متولد شد. او از جمله شاعران معاصر زبان و ادب فارسی است، که بیشتر در قالب های سنتی طبع آزمایی کرده است. البته محتوی و درون مایه های اشعار او با آنچه ما از ادبیات کلاسیک خود خبر داریم، تا اندازه ای فرق می کند. او سرودن شعر را از نوجوانی شروع می کند، آن زمان که هنوز انقلاب اسلامی همچون دانه ای آماده شکفتن و روییدن بود و شاعر که از روزگار و حکومت حاکم آن زمان راضی نبود بیشتر اشعارش را در اعتراض و مخالفت می سرود وبه خاطر جوّ حاکم بر جامعه بیشتر اشعارش از نماد الهام گرفته اند و شاعر نتوانسته است آشکارا با قلم خویش به پیکار برخیزد. در همان زمان اوج خفقان و ظلم وستم آن گاه که سرمایه های کشور به تاراج می رفت او لب به اعتراض گشود و اشعاری را در این باره سرود. با پیروزی انقلاب اسلامی از آنجا که جریان فکری شاعر هم سو و هم جهت با آرمان ها و نگرشهای انقلاب بود؛ او به عنوان شاعری انقلابی با اشعار عرفانی و حماسی خویش به ستایش از انقلاب و اهداف آن پرداخت. تقریباً اکثر اشعار او متأثر از جریانها و اتفاقاتی است که رخ داده است؛ از جمله اشعاری به مناسبت های مختلف سروده شده که همه نیز برمحوریت دین و مذهب هستند. سبزواری در سرایش اشعارش به شاعران متقدم شعر فارسی از جمله به حافظ، مسعود سعد سلمان، ناصر خسرو و خاقانی نظر داشته است وچه بسا بسیاری از واژه ها و کلمه های کلیدی آن ها را در اشعارش به کار برده واز محتوی و اندیشه های آنها الهام گرفته است .
۲-۴-۲ ) آثار و اندیشه
گزیده ای از اشعار ایشان با عنوان «تو عاشقانه سفر کن» منتشر شده که شامل غزلیات، قصاید و مثنوی است. غزلیات بیشتر با عشق آسمانی و ارتباط با معبود و بعضی با محتوای مسائل و اتفاقات اجتماعی هستند. همچنین بعضی از مناسبت ها و حوادث از جمله موضوعاتی مثل به خاک و خون کشیده شدن مردم قم وتبریز در سال ۱۳۵۶، در سوگ ۷۲ شهید انفجار حزب جمهوری و . . . در غزلیات حمید سبزواری آمده اند. در قصاید او خبری از تشبیب و مدح و ستایش افراد نیست و بیشتر در فضای انسان سازی، پالایش روح از بدیها و تزکیه ی نفس سروده شده اند. قصیده ای نیز به تقلید از خاقانی در وصف و ستایش خراسان دارد. آنچه از اشعار سبزواری برمی آید؛ اینکه بیشتر آنها در سبک و سیاق سبک عراقی به نظم درآمده اند. گله از پیری و گذر عمر :
پیری رسید و قامت عمرای جوان شکست
آمد خزان و رونق گلستان شکست
(سبزواری، ۱۳۸۷، ۴۴)
وجود غم و غصه ی فراوان شاعر و تاثیر آن بر شعر:
غم عزیز است که سرمایه ی بازار دل است
این بضاعت نتوان داد به طرّاری چند
(همان، ۴۰)
دلم گر اسیر تو، ای غم نبودی
به خلوتگه دوست، محرم نبودی
(همان، ۸۰)
سرشتند با غم گل آدمی را
که را غم ندادند، آدم نبودی
(همان، ۸۱)
خود ستایی های سبزواری در اشعارش انسان را ناخودآگاه به یاد خاقانی می اندازد :
بنده آن نکته پردازم که در میدان حق
گه بتازد بریمین و گه بتازد بریسار
(همان، ۱۸۴)
او نیز همچون خاقانی از دوری خراسان می نالد :
می کنم یاد خراسان گرچه بر من شد دو سال
کز خراسان دورم و زان آستان مشکبار
(همان، ۱۸۱)
وشاعرپیوسته از بی ارجی هنرمندان گله دارد. «هنر خوار شد جادویی ارجمند»