جریان رمانتیک در بین دورافتادگان از وطن بوجودآمد. که طرف دیگر آنها کلاسیک‌های ساکن وطن بودند. رمانتیک جبران که قالبی صاف و صریح داشت قادر بر تأثیرگذاری برآنها به شکلی عمیق گردید، به طوری که یک بستر مناسب برای تعابیر رمانتیکی در نزد آنها گردید. نیاز به این گرایش صرفاً بخاطر دورافتادگی آنها از وطن نبود اما غربت آنها در سرعت شکل‌گیری آن مؤثر واقع شد.(عباس؛ بی تا:۱۹- ۳۵)
در حقیقت مکتب رمانتیک در ادبیات عرب از طریق جبران خلیل و ریحانی آغاز شد. جبران خلیل اولین شخصیت بزرگ رمانتیک ادبیات عرب قلمداد می‌شود(جیوشی:بی تا:۱۳۷)
که به روشی رمانتیک مثل‌ها و مشکلات و مسائل اجتماعی و دین و فلسفه را در یک نظام واحد بزرگ درآمیخته است براستی که آغاز توجه به مسائل اجتماعی در قالب مکتب مورد بحث در ادبیات عرب اختلاف چندانی با شروع مکتب رمانتیک در غرب را نداشته است( همان) جبران خلیل در این مکتب کاملاً متعهد به میزان تحیر و تاریخ و وقایع معاصر میباشد، همچنین تعابیر وی از توجهاتش به مسائل اجتماعی با جایگاه اصلیش اختلاف چندانی ندارد. جبران خلیل تحت تأثیر ویلیام بلیک قرار گرفته و به تبع او به این مکتب گرایش یافته و او را رمانتیک می‌دانند.(سید حسینی ؛۱۳۷۱: ۱۶۱)
درباره‌ی تأثیرپذیری جبران از ویلیام بلیک گفته‌اند: «بلیک بر اندیشه جبران تأثیرعمیقی گذاشته است؛ بلیک پیشوای جنبش رمانتیسم در ادبیات انگلیسی و صاحب اشعاری است که تنها شکسپیر به پای او می‌رسد. بزرگان شعر نو مدیون او هستند. او همزه وصل تمام حرکتهای شعری از افلاطون تا انجلواست. چنان که جبران هم رابط این میراث جاویدان است. تأثیر بلیک بر جبران را می‌توان در «دمعه وابتسامه» یافت. «(غروان؛ بی تا: ۳۴/۵۹)
رمانتیک‌ها در پی آرمان جدید برای زندگی با رویکرد فکری اجتماعی بودند که در دوران پر آشوب تاریخ جدید اروپا ظهور کردند تا احساسات یأس و نومیدی و پریشانی در تحقق عالم جدید را که در آن ارزشهایی چون عدالت، آزادی و برابری مطرح است به تصویر کشند. در ادبیات رمانتیک، ادیب و شاعر همیشه میان آرزوها و آرمانها و واقعیت جامعه درگیر است. یکی از ویژگی‌های آنها بازگشت به طبیعت است و احساس دلسردی و انزجار از تمدن جدید در آثارشان موج می‌زند. به عنوان مثال جبران در «مدینه الاموات» می‌گوید: «قد بانت المدینه بکل مافیها من البنایات الشاهقه والقصور الفخمه تحت غیمه کثیفه من دخان المعامل»
از طرفی نسبت به طبیعت و زیبایی‌های آن چنین توصیفی دارد: «تتبخرّ میاه البحرِ و تتصاعدُ ثمّ تجتمعُ و تصیرغمیهً و تسیرُ فوقَ التلالِ و الادویهِ حتی اذا مالاقت نسیمات لطیفه تساطت باکیه نحوَ الحقولِ. . . » و در مقاله «نحن و انتم » به بیان تقابل تاریخی دو طبقه برخوردار و محروم می‌پردازد و با واژگانی تند و گزنده به دستاوردهای شوم طبقه برخوردار می‌پردازد.(همان:۲۸۷)
۳-۱-۸ جبران و رمزگرایی(سمبولیسم)
در حقیقت گرایش به رمزگرایی در لبنان با آغاز رمانتیک شکل گرفت، اما هنگامی که حرکت رمانتیک در شعر عصر حدیث تحولی و تکاملی طبیعی از کلاسیک جدید باشد، ما نمی‌توانیم اسباب مشابهه‌ای را برای ظهور رمزگرایی در حرکت رمانتیک بیابیم. هرچند محرکهای رمانتیک در ادبیات عرب ممکن است مقارن با محرکهای رمزگرایی و رمانتیک اروپا بوده باشد از جهت دیگراینکه در اسباب فنی و اجتماعی که گرایش رمزگرایی را در ادبیات عرب پیش برد با اسباب فنی و اجتماعی که گرایش رمانتیک را پیش برد. شباهت چندانی یافت نمی‌شود حرکت رمزگرایی در فرانسه در نیمه دوم قرن نوزدهم آغاز گردید که نتیجه‌ی تحولات پیچیده‌ی مبتنی برزمینه‌های فرهنگی و اجتماعی و فنی سالهای متمادی بود. پس رمزگرایی برپایه فلسفه و اجتماع احتجاج و برهانی بر روح بورژوازی در قرن نوزدهم بود همچنین مبتنی برعبارت بورژوازی و نشاط و موفقیت، یعنی برهانی خلاف پوزیتیویستی و مادی و مبتنی بربرهانی خلاف واقعیت علمی بود.
تجربه‌ی رمزگرایی عربی نتیجه‌ی تکامل تدریجی نبود اما آنچه که مشوَّق ظهور چنین ادبیاتی گردید خستگی ازمیزان فصاحتی بود که در ادبیات، احساس می‌شد که البته منشأ اصلی و تأثیرپذیری آن همان میراث جدید غرب بود(جیوشی؛ بی تا:۵۰۲)
جبران را نخستین کسی می‌دانند که رمزگرایی را در ادبیات معاصر مطرح ساخت. الیاس ابوشبکه، میخائیل نعیمه و ایلیا ابوماضی، او را آفریننده‌ی رمزگرایی می‌دانند که در آن، زبان، طراوت خود را از دست نمی‌دهد.(.(ایوبی؛بی تا:۶۹)
اما منظور از رمز چیست؟ رمز یا نماد شامل چیزی گنگ، ناشناخته ویا پنهان از ماست. ولی تاریخ نمادگرایی نشان می‌دهد که هر چیزی می‌تواند معنای نمادین پیدا کند؛ مانند اشیای طبیعی(سنگ‌ها، گیاهان، حیوانات، کوهها، دره‌ها، خورشید، ماه، باد، آب، و آتش) و یا آنچه دست ساز انسان است( مانند خانه، کشتی، خودرو) و یا حتی اشکال تجریدی( مانند اعداد، سه ضلعی، چهارضلعی و دایره). درحقیقت تمامی جهان یک نماد بالقوه ا ست.(.(یونگ ؛بی تا:۶-۳۵۲)
بسیاری از تصاویر و نوشته‌های جبران رمزی و به دور از ذهن است در واقع مهم‌‌ترین رمزهای جبران، جنگل، دریا و شب است که مقدمه‌ای است برای رمزگرایی بعضی از شعرای دهه ۵۰ و۶۰٫ شعرای دهه ۵۰ و بعد از آن رمزها را برای اشاره به اثبات خودآن و مجسم کردن فکری اساسی بشکلی ملموس و دارای آهنگ بکار می‌گرفتند اما رمزگرایان مدرسه فرانسه و اعرابی که به سمت آنها گرویدند صداها و رمزهای را برای برانگیختن و تأثیرات معانی به روش سحرآمیز الهام شده به کار می‌گرفتند و تأکیدی می‌شد بر موسیقی درونی کلمات و بر آنچه که از قوت برانگیختن درآن است. شکی درآن نیست که اصرار جبران بر شرح اندیشه‌هایش به صورت کامل پاسخگوی این است که یک گام او را از آنها دور می‌کند. آنها کسانی بودند که هرگز به این بی توجه نبودند که مفاهیم باید مبتنی بر عقل باشد(همان)
براستی که رمزهای جبران با ترکیب فکریش از منابعی رمانتیک سرچشمه می‌گیرد به عنوان مثال جنگل در قصیده‌ی مواکب پایه واساس میباشد و رمز گستردگی و فرار از دلزدگی و شلوغی شهری است پس آن رمزی است رمانتیک و مأنوس از آن جهت که حب سرشار در آن یافت می‌شود. تمام ثنایات زندگی را نوعی اجبار می‌دانست: جسم و روح، خیر وشر، مرگ و زندگی و دریا در نزد او بطور کلی رمز جاودانگی و وحدت وجودی بود، اما شب در قطعه‌های شعری جبران موضوع دوست داشتنی است که او آن را به عنوان ذات خود بکار می‌گرفت اما گاهگاهی آن را رمز فرو رفتن شاعر در عمق ذات می‌دانست(جیوشی ؛بی تا:۱۴۴)
۳-۱-۹آثار و تألیفات ادبی جبران خلیل جبران
دسته اول آثاری هستند که او آنها را به زبان عربی نوشته عبارتند:الموسیقی(۱۹۰۵) عرائس المروج(۱۹۰۶) و الأرواح المتمرده(۱۹۰۸) والاجنحه المتکسره(۱۹۱۲)، دمعه وابتسامه(۱۹۱۴)، المواکب(۱۹۱۹)، العواصف(۱۹۲۰) و البرائع و الطرائف(۱۹۲۱)
اما قسمت دوم آثاری هستند که او آنها را به زبان انگلیسی نوشته که عبارتند از: المجنون(۱۹۱۸) السابق(۱۹۲۰)، النبی(۱۹۲۴)، رمل و زبد(۱۹۲۶)، یسوع بن الانسان(۱۹۲۸)، الهه الارض(۱۹۳۱) و التائه(۱۹۳۲) و حدیقه النبی(۱۹۳۳)
آثار عربی
الف: اولین نوشته جبران الموسیقی(۱۹۰۵) است که در روزگار جوانی خود آن را نوشت و در سال ۱۹۰۵ میلادی آن را در نیویورک منتشر کرد. در این کتاب جبران به میزان تأثیرگذاری آهنگ‌های عربی نهاوند، صبا و رصد بر شنونده می‌پردازد. موسیقی نغمه‌های لطیفی است که اگر غمناک باشد، ساعات‌اند وه و ناراحتی را به یاد می‌آورد و اگر شاد باشد زمان‌اند ک خوشی و شادی را به یاد می‌آورد. موسیقی مانند عشق فرا گیر است که صحرانشینان آن را زمزمه می‌کنند و پادشاهان را در قصرهایشان به حرکت وا میدارد. موسیقی مانند چراغی است که تاریکی نفس را می‌زداید و قلب را روشن می‌کند و از درون آن خبر می‌دهد هنگام مطالعه این کتاب اولین چیزی که توجه آدمی را به خود جلب می‌کند شیوه‌ی نگارش کتاب است، ویژگی‌های برجسته این کتاب تعابیر ساده، رنگ آمیزی زیبا، تأثیر لطیف، نیت صادقانه، ذوق سلیم و. . . میباشد
او بسیاری از صنایع بلاغی مثل جناس، استعاره، مجاز را در آثارش بکار برده است و تلاش کرده که به کلمات معنای والای بدهد و آنها را از زوایا پاک نماید.(نعیمه ؛۱۱:۲۰۰۸)
عرائس المروج ب
این کتاب در سال ۱۹۰۶ م و به زبان عربی منتشر می‌شود، شامل سه داستان است، که عبارتند از:
۱-رمادالاجیال – نار الخالده ۲-مرتابانیه ۳-یوحنای مجنون
ارواح المتمرده(روح‌های سرکش) در سال ۱۹۰۸ م به زبان عربی منتشر شد حاوی چهار داستان است:
۱- ورده الهانی۲-صراخ القبور۳-مضجع العروس۴-خلیل کافر
الاجنحه المتکسره(بال‌های شکسته ): این اثر جبران در سال ۱۹۱۲ م به زبان عربی منتشر می‌شود. داستان این کتاب گفته می‌شود، قصه‌ی عشق نخستین جبران به حلا ضاهر است.
العواصف(طوفان‌ها)
قبل از انتشار المواکب جبران مقالاتی نوشت که بعدها آنها را جمع آوری کرد و در کتابی که آن را «العواصف » نامید توسط موسسه الهلال در سال ۱۹۲۰ م در مصر منتشر نمود. این کتاب آخرین اثری است که جبران آن را به زبان عربی نوشت و در آن به مردم و تقالیدشان و حاکمان و کشیشان حمله برده او به پایه هی خیالی که خمردم زندگی خود را بر آن بنا نهاده‌اند حمله کرد.(نعیمه ؛۳۰:۲۰۰۸)
السابق(پیشتاز)
دومین اثر جبران به زبان انگلیسی است که در سال ۱۹۲۱ م منتشرمی‌شود. این کتاب حاوی بیست و پنج
قطعه کوتاه است نام این کتاب برگرفته از اولین قطعه کتاب به نام « انت سابق نفسک » است. در این قطعه جبران با اسلوبی شعری و رمزی، ایمان خود به تناسخ و وحدت وجود را بیان می‌کند.
البدائع و الطرائف(نوگفته‌ها و تازه‌ها)
این کتاب شامل گزیده‌هایی از مقالات جبران در کتاب اشکی و لبخندی، تندبادها و دیگر مقالات جبران است که در سال ۱۹۲۳م « مکتبه العرب» آنها را جمع آوری کرده و تحت این عنوان چاپ می‌کند.
النبیّ
این کتاب در واقع علت اصلی شهرت جهانی جبران خلیل است، در سال ۱۹۲۴م به چاپ رسید در ایالات متحده آمریکا آنگونه مورد استقبال قرار گرفت که از حد تصور جبران نیز خارج بود
داستان کتاب به صورت رمزی و درباره‌ی پیامبری بنام «المصطفی»، که ۱۲ سال در شهری بنام اورفالیس در کنار مردم آن شهر زیسته و آنها را هدایت و راهنمایی کرده است و اکنون کشتی او آمده است تا بار دیگر او را به جزیره‌ی زادگاهش باز گرداند به هنگام بازگشت المصطفی به سوالهای آنها در مورد مسائل مختلف زندگی جواب می‌دهد؛ مسائلی چون مرگ، عشق، ازدواج و. . . پس از آن مصطفی با مردم شهر وداع می‌کند و در میان فریادهای مهرومحبت مردم از آنان جدا می‌شود و به آنان وعده می‌دهد که بار دیگر به میان آنها برمی گردد.(جبران ؛۱۳۵:۱۳۷۷)
دمعه و ابتسامه(اشکی و لبخندی)
بین سالهای ۱۹۰۳تا ۱۹۰۸م جبران در نشریه «المهاجر» قطعه‌های از شعرهای منثورش را تحت عنوان «دمعه و ابتسامه» چاپ کرد و همین مقالات در سال ۱۹۱۴ م جمع شد و کتابی به همین عنوان از آنها پدید آمد. این کتاب در حدود ۶۰ قطعه منثور دارد. با مطالعه این کتاب، انسان، تاریخ اندیشه جبران وزندگانی او تا سال ۱۹۱۸ یافت می‌شود.(نعیمه ؛۲۱:۲۰۰۸)
المجنون(دیوانه)
گفته شده که این کتاب در سال۱۹۱۸ آغاز مرحله جدید در زندگی جبران است به زبان انگلیسی منتشر می‌شود. دیوانه در واقع حد فاصل بین جبران دیروز و جبران امروز است. دیوانه شامل تمثیل‌ها و حکایات کوتاهی است که جبران در قالب آنها به مسائل فکری و اخلاقی انسانها و همچنین بیان احساسات وافکار خویش پرداخته، دراین کتاب جبران در حقیقت می‌خواهد بگوید که در جامعه اگر کسی به معرفت حقیقی دست یابد و در برابر جامعه خویش و آداب و رسوم آن مقاومت نماید و سر به شورش بردارد دیگران افکار و احساسات او را درک نمی‌کنند و دیوانه اش می‌خوانند.(عطوی ؛۲۵:۱۹۸۹)
المواکب(کاروان‌ها)
قصیده‌ای بلند است که جبران در سال ۱۹۱۹م با هزینه شخصی با چاپی زیبا و نقاشی‌های دل انگیز به چاپ رساند. در این قصیده نظریات فلسفی جبران در مورد امور مختلف بشری مثل خیر و شر، دین، عدالت و. . . آمده است. این اولین و آخرین نوشته است که جبران در آن وزن و قافیه را رعایت کرده و برای ایجاد اثری شایسته به انجام رسانده است. هر چند که جبران پیش از این در برخی حالات عاطفی اشعار پراکنده‌ای دارد، اما در این قصیده دو جریان ناهمگون را می‌بینیم که هیچ رابطه‌ای جزآنچه شاعر در درون خواننده ایجاد می‌کند- با یکدیگر ندارند درابتدا به نظر می‌رسد که این دو جریان گفتگوی میان دو نفر باشد اما اینطور نیست.
بلکه جریان اول ظاهر زشت زندگی و باطن زیبای آن را نشان می‌دهد و جریان دوم وحدتی روحی را نشان می‌دهد که ظاهر و باطن آن یکی است جریان اول ریا، ضعف، خواری، نگرانی و کشمکش میان خیر و شر را بیان می‌کند و جریان دوم زندگی را در بیشه می‌نمایاند. زندگی که خیر و شری در آن وجود ندارد و هرچه هست تسلیم شدن مطلق در برابر خواسته‌ها‌ی فطری است.(نعیمه ؛۲۳:۲۰۰۸)
یسوع بن الإنسان(عیسی فرزند انسان)
این کتاب در سال ۱۹۲۸ م و به زبان انگلیسی به چاپ می‌رسد. در این کتاب جبران زندگی مسیح(ع) را با اسلوبی جدید به تصویر می‌کشد و شخصیت عیسی(ع) را و زندگانی و مرگ او را از زبان هفتاد و هفت شخصیت مختلف که عیسی را می‌شناخته‌اند، بیان می‌کند.
آلهه الارض(خدایان زمین)
آخرین اثر جبران است که در حیات وی و به زبان انگلیسی دزر سال ۱۹۳۱ م منتشر می‌شود، در این کتاب تمثیلی سه خدای زمین شبانگاهان با یکدیگر به گفتگو می‌پردازند که همگی به خدا و سرنوشت انسان توجه نشان می‌دهند.
التائه(سرگشته)
این اثر یک سال پس از فوت جبران و به زبان انگلیسی در سال ۱۹۳۳ م منتشر می‌شود. حاوی پنجاه و دو قطعه داستان کوتاه، تمثیل و حکایت طنزآمیز است که جبران در آنها به بیان افکار خود در مورد مسائل اجتماعی، فلسفی، مذهبی و عاطفی پرداخته است.
حدیقه النبیّ(باغ پیامبر)
فرم در حال بارگذاری ...
