کل توان آبی شهرستان بندر انزلی ناشی از؛ میزان بارندگی سالانه، میزان آبدهی سالانۀ رودخانه‌های جاری در آن و حجم آب‌های زیرزمینی در شهرستان است که استحصال، ذخیره‌سازی و در نهایت مصرف بهینه این آّب‌ها در امر کشاورزی، صنعت و تأمین آب آشامیدنی سالم برای مردم این دیار بسیار حائز اهمّیت است. (سیمای اقتصادی اجتماعی، ۱۳۷۷، ص۱۰۲). از کل ذخایر آبی شهرستان، مقدار ۸/۶۲ میلیون مترمکعب آن به مصارف کشاورزی، صنعت و شُرب می‌رسد. (سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان گیلان، ۱۳۸۶).
موقعیت مکانی شهرستان بندر انزلی در جلگه گیلان سبب شده تا از توان آبی مناسبی برخوردار باشد. بعنوان مثال تالاب بندر انزلی از عمده‌ترین منابع آب سطحی در شهرستان مورد مطالعه به‌شمار می‌رود که در اختلاط با آب دریا و آب‌های شیرین رودخانه‌های متعدد که به آن وارد می‌شوند تشکیل شده است و طبیعتاً بخشی که مرز بین دریا و تالاب می‌باشد دارای آّب شورتر و بخش‌های داخلی و جنوبی تقریباً دارای آب شیرین‌تر می‌باشد. رودخانه‌های شهرستان بندر انزلی شامل رودخانه‌هایی هستند که به این تالاب سرریز می‌شوند. تعداد این رودها حدوداً ۳۴ رودخانه کوچک و بزرگ بوده که برخی از آنها عبارتند از چاف‌‌رود، بهمبر، نَرگستان، مرغک، خالکائی، پلنگ آور، ماسوله رودخان، پسیخان، ترغه‌رودبار، گاز‌رودبار، هندخاله و پیربازار. رودخانه‌های کوچکی هم با نام‌های پاشا روگا، نهنگ روگا، راسته‌خاله روگا، سوسر روگا در محدوده داخلی شهرستان جریان دارند. غیر از سفیدرود (شاخه فرعی) تمامی رودخانه‌هایی که به این تالاب سرریز می‌شوند از ارتفاعات جنوبی استان گیلان یعنی دامنه‌های شمالی رشته کوه‌های البرز سرچشمه می‌گیرند. (شرکت سهامی آب منطقه‌ای استان گیلان، ۱۳۸۵).
۳-۲-۵٫ خاک شناسی
شن‌های ساحلی که در نوار شمالی منطقه و در کناره دریای خزر قرار گرفته‌اند بخشی از جلگه گیلان است که در این شهرستان در مناطق نزدیک به دریا فاقد پوشش گیاهی بوده و قابلیت زراعی ندارند. در حالیکه در نقاط دورتر به‌علت بوجود آمدن هوموس (گیاه‌خاک) و ایجاد چسبندگی در ذرات خاک که امکان نگهداری آب و رشد گیاه را پدید می‌آورد، رویش گیاهان در این خاک‌ها مشاهده می‌گردد. خاک‌های چمنی مرطوب، نسبتاً مرطوب و خاک‌های نیمه تالابی بخش دیگری از اراضی جلگه گیلان را تشکیل می‌دهند. اما انواع خاک‌های موجود در شهرستان بندر انزلی عبارتند از:
-
- رسوبات دریایی: این رسوبات در طول ساحل بندر انزلی به‌واسطه عملکرد امواج دیده می‌شود و نسبت به دیگر رسوبات کمتر در معرض هوازدگی قرار گرفته و کمتر کانی‌های مغزی خود را از دست می‌دهند. میزان سیلیکات‌ها در آنها بسیار زیاد و غالباً ماسه‌ای هستند.
-
- نهشته‌های بادی: بخش عمده‌ای از اراضی ساحلی بندر انزلی از رسوباتی است که در جریان عملکرد باد تجمّع پیدا کرده‌اند. این رسوبات به ماسه شهرت داشته و از جمله خاک‌های فقیر محسوب می‌شوند. این رسوبات به علت تحرک زیاد امکان تشکیل افق در پروفیل آنها کمتر امکان پذیر است.
-
- خاک‌های رسوبی: این خاک‌ها شامل رسوباتی است که از روی دامنه‌ها و اراضی مسطح همراه با شیب ملایم رسوب کرده‌اند. جنس این خاک‌ها از کربنات کلیسم بوده و بسیار حاصلخیز می‌باشند. (سازمان جهاد کشاورزی استان گیلان، ۱۳۷۴).
۳-۲-۶٫ پوشش گیاهی
شهرستان بندر انزلی به دلیل داشتن خاک مناسب و مرغوب، میزان آب کافی و اقلیم مناسب شرایط بهینه‌ای را برای رشد انواع گیاهان زراعی و آبزی فراهم نموده است. به‌طوری‌که چیزی در حدود ۳۵% از وسعت اراضی شهرستان از جنگل، باغ و زراعت تشکیل شده است. عمده‌ترین پوشش گیاهی منطقه به گونه‌های زیر طبقه‌بندی می‌شود:
-
- پوشش درختی، درختچه‌ای و بوته‌ای؛ شامل انواع درختان و درختچه‌های میوه مثل انار می‌باشد. همچنین در حاشیه تالاب و سواحل دریا جنگل‌های پراکنده امّا انبوهی از درختان توسکا، بید، راش، چنار، تبریزی و بوته‌های خودرو و وحشی تمشک (وَلَش) می‌روید.
-
- پوشش مرتعی حواشی تالاب بندر انزلی؛ که موقعیت بسیار مناسبی دارد به‌نحوی‌که پس از خشک شدن و عقب‌نشینی بخش‌هایی از تالاب، این مراتع بوجود آمده و توسعه پیدا کرده‌اند که در اصطلاح محلی این نوع مرتع «قُرُق» نامیده می‌شود و به صورت نباتات چمنی، چراگاه‌های نسبتاً وسیعی را بوجود آورده است. در این محدوه «نی» و انواع «لی» نیز دیده می‌شود که در تولید صنایع دستی (مثل حصیر، زنبیل، سبد و…) نقش بسزایی دارد. همچنین گیاهان دیگری نیز در این منطقه می‌رویند که عبارتند از: کَنَف، شب‌خُسب، جِگَن، لیلَکی، تَلخه واش، آلاله.
-
- گیاهان غوطه‌ور؛ که در مجموع از نقطه نظر لمینولوژی و تغذیه ماهی مهم و ارزشمند هستند. نمونه‌ای از این گیاهان شامل هزارنی، نیلوفر آبی و لاله مردابی می‌باشد که به صورت لایه سبزی روی سطح آب تالاب را پوشانده است و به صورت شکوفه‌های سفید و رنگی سر از آب بیرون آورده‌اند و مناطق بسیار زیبایی را در منطقه بوجود می‌آورند. (سازمان جهاد کشاورزی استان گیلان، ۱۳۷۴).
۳-۳٫ تاریخچه شهر بندر انزلی
بندر انزلی از نظر قدمت سابقه چندان دوری ندارد، قدیمی‌ترین زمانی که از بندر انزلی در کُتب تاریخی یاد شده، سال ۸۶۳ هجری قمری برابر با ۸۳۸ خورشیدی و با ۱۴۵۹ میلادی است. آنچه مسلم است انزلی قدمت خیلی بیشتری داشته است که شاید مسائل جنگی و یا جریانات دیگری که در این جا صورت نگرفته است تا در تاریخ مطرح گردد. امّا بعلت چند بار حریق عمدی که در این شهر بوقوع پیوست با توجه به اکثر خانه‌های آن زمان که بیشتر با بدنه‌ای از «نی» و سرپوش «لی» ساخته می‌شد خیلی سریع در آتش سوخت کمااینکه در سال ۱۸۰۵ میلادی برابر ۱۱۸۴ شمسی این شهر توسط روس‌ها به آتش کشیده شد. بدون شک اهالی اولیه بندر انزلی را مهاجرینی تشکیل می‌دادند که از نواحی ساحل جنوبی تالاب انزلی، نواحی طالش و اهالی خلخال بودند که به‌منظور ماهیگیری (تورکِشی) و جهت تخلیه و بارگیری از کشتی‌های تجاری به آنجا وارد گردیدند.
بدون شک بندر انزلی در صده‌های پیشین ولو به‌صورت یک دهکده کوچک وجود داشته و خواه ناخواه توقف‌گاهی برای ماهیگیران و شکارچیان پرندگان دریایی و همچنین پناهگاه کرجی‌بانان حامل کالا بوده است. تا اینکه از اوایل دوره صفویه بندر انزلی مورد توجه انگلیسی‌ها، روس‌ها و حکومت مرکزی ایران که پایتختش قزوین بوده قرار گرفت. شاید مهمترین بخش تاریخی بندرانزلی، شرح پیدایش آن است زیرا همه با اشتیاق می‌خواهند بدانند که باریکه خشکی بندرانزلی در چه تاریخ و چگونه سر از آب بیرون آورده و شکل گرفته و امروزه به‌صورت شهری معتبر در پهنه ایران زمین و بندری مهم در سواحل جنوبی دریای خزر در‌آمده است. انگلیسی‌ها که در تجارت ابریشم از جمله خریداران عمده ابریشم گیلان به‌ویژه ابریشم مرغوب لاهیجان بوده، با مشکل حمل ابریشم به اروپا روبرو بودند. زیرا می‌بایستی از خاک عثمانی کالای خود را عبور دهند و یا از طریق خلیج فارس خصوصاً هندوستان و اقیانوس هند که هر دو راه هم طولانی و هم ناامن بوده است. مخصوصاً پرتغالی‌ها با ناوگان جنگی نیرومند خود بر اقیانوس هند تسلّط داشتند. از اینرو انگلیسی‌ها تصمیم گرفتند نواحی شمالی را کشف و راه دیگری را به طرف آسیا بگشایند. در نتیجه با برنامه‌ریزی و دایر کردن شرکت تجاری در مسکو، راه سوم را انتخاب کردند که از طریق رشت- بندر انزلی- بادکوبه به اروپا می‌رسیدند و همین راه باعث شد بعدها به بندرانزلی عنوان «دروازه اروپا» داده شود. (طویلی، ۱۳۷۰، ص۵۹) در زمان نادر شاه بندر انزلی به پایگاهی در جهت حمل‌ونقل وسایل از جمله برنج برای قشون ایران که در ناحیه داغستان می‌جنگیدند تبدیل شد. از اوایل قاجاریه، خصوصاً پس از جنگ‌های معروف سیزده ساله روس و ایران، تردد کشتی‌ها به بندر انزلی روز به روز افزایش یافت. به‌طوری‌که در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه تخلیه و بارگیری کالای تجاری در بندر انزلی به اوج خود رسیده بود به‌نحوی که روزانه تعداد زیادی کشتی تجاری برای حمل یا تخلیه روی لنگر می‌ماندند. با روی کارآمدن بلشویک‌ها و تشکیل حکومت شوروی سابق، در وضع تجارت بین ایران و شوروی، دگرگونی‌هایی ایجاد شد و با اینکه تا شهریور ۱۳۲۰ خورشیدی فعالیت کشتیرانی و حمل‌ونقل کالا با بهره گرفتن از راه ترانزیت ادامه داشت، بندر انزلی دیگر آن رونق گذشته تجاری و تردد دریایی را نداشته است و از طرفی، ایجاد جاده‌های شوسه و حمل‌ونقل مسافر و بار، به‌وسیله اتومبیل و کامیون باعث شد تا بتدریج حرکت کاروان‌ها و کرجی‌های باربری تعطیل شود. با روی کار آمدن رضاخان و توجه وی به بندرانزلی سبب شد تا این بندر بازسازی و اسکله‌های جدید در بندر انزلی و غازیان ساخته شود و به اداره بندر و کشتیرانی مجهز شود. در نتیجه بندر انزلی به‌صورت یک بندر مهم و یکی از شهرهای زیبا در گیلان به خصوص در ایران تبدیل شد.
بعد از شهریور سال ۱۳۲۰و اشغال بندر انزلی به‌وسیله شوروی سابق، بیکاری، بیماری و فقر دامن‌گیر مردم بندر انزلی شد و پس از خروج متفقین از ایران و رونق بنادر جنوبی ایران بعلت ارتباط تجاری با بنادر غرب، بندر انزلی فقط به تجارت محدود با شوروی‌ها پرداخت و در نتیجه از فعالیت بندری آن نیز به‌طور چشم گیری کاسته شد تا اینکه از حدود ۴۰ سال پیش تاکنون، بندر انزلی نگین زمرد سواحل جنوبی دریای خزر با بهره‌گیری از برنامه‌ریزی مناسب و جلوه‌گاه خاص طبیعی و. . . به یکی از بنادر زیبا در شمال کشور تبدیل شده است. هنگامی که بندر انزلی به‌صورت بندر مهم و پُر رفت‌و‌آمد درآمد، بتدریج مردم قفقاز هم به آن روی آوردند که شامل ارامنه، مسلمانان باکو و گرجیان بودند. در خلال این احوال بر تعداد تجارت خانه‌های تهرانیان، آذربایجانی‌ها، اصفهانی‌ها و یزدی‌ها و غیره در بندر انزلی افزوده می‌شد. بدین ترتیب بندر انزلی که در شمال ایران دروازه اروپا محسوب می‌شد به مرکزی پر جوش و خروش و بازرگانی مبدل گردید. امّا در سال ۱۹۱۷ میلادی برابر با ۱۳۲۶ هـ. ق به علت انقلاب روسیه دروازه اروپا در بندر انزلی بسته شد. بندر انزلی بعنوان یکی از شهرهای زیبای گیلان از دو جهت اهمّیت دارد. نخست اینکه مهمترین بندر تجاری ایران در ساحل دریای خزر است و دیگر اینکه به علت قرار گرفتن در ساحل ماسه‌ای دریا از موقعیت مناسب برای توریسم تفریحی و استراحتی برخوردار است. بندر انزلی در محل پیوستن تالاب به دریای خزر و بر روی رسوب‌های دلتایی آن قرار گرفته و به همین جهت شهر از سه قسمت تشکیل شده است؛ بخش غربی یا انزلی، بخش میانی یا شبه جزیره میان پشته و بخش شرقی بنام غازیان (طویلی، ۱۳۷۰، ص۱۳۳). نقشه شمارۀ ۳-۴ توسعه تاریخی شهر بندر انزلی (لایه‌های تاریخی رشد شهر) را از دوران گذشته تاکنون نشان می‌دهد.
نقشه ۳-۴: توسعه تاریخی شهر بندرانزلی در دوران های مختلف
ماخذ نقشه: لایه های رقومی سازمان نقشه برداری کشور و محاسبات نگارنده
۳-۳-۱٫ جمعیت و خانوار
با توجه به آمار و اطلاعات اخذ شده از آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن مرکز آمار ایران، شهر بندرانزلی در سال ۱۳۹۰، ۱۱۶۶۶۴ نفر جمعیت را در قالب ۳۸۱۲۸ خانوار در خود جای داده است. شایان ذکر است که این شهر بعد از شهر رشت به عنوان دومین شهر پرجمعیت استان گیلان محسوب می‌شود(جدول شمارۀ ۳-۱).
جدول ۳-۱: جمعیت و خانوار شهرستان بندر انزلی
| واحد سیاسی | ۱۳۷۵ | ۱۳۸۵ | ۱۳۹۰ | ||||||
| تعداد جمعیت |
تعداد خانوار |
بعد خانوار |
تعداد جمعیت |
تعداد خانوار |
بعد خانوار |
تعداد جمعیت |
تعداد خانوار |
||
فرم در حال بارگذاری ...
