وبلاگ

درین عالم به جز الله هو نیست
(همان منبع، ۶۶۹).

اقبال، عبادت و پرستش الله، به عنوان یگانه معبود سزاوار پرستش را، از نشانه های انسانی که به مقام خداشناسی رسیده است می داند.
نائل شدن به مقام مرد حق(مقام انسان حقّانی)
اقبال تعبیر مرد حق را، برای انسانی که در فکر رضای الهی است به کار می برد. وی معتقد است که مرد حق باید راهی را در پیش گیرد که حضرت محمّد(ص)، انسان ها را بدان فراخوانده است. افکارِ مرد حق برای مسلمانان و مومنان، می تواند سرمشق باشد. چنین انسانی، همان گونه که از نامش پیداست، حافظ و مدافعِ حقّ و حقیقت است. یکی از اساسی ترین ویژگی های مرد حق، تلاش برای معرّفیِ مرجعیّت قرآن کریم، برای جهت دهی به افکار و اعمال، و اجرای آموزه های قرآن توسط خود اوست. ملاکی که مرد حق، برای سنجشِ درستی یا نادرستیِ اعمال به کار می گیرد، مطابقت این اعمال با منابعی است که توسط قرآن معرّفی شده اند.

مردِ حق جانِ جهان چارسوی
ای ز افکار تو مؤمن را حیات
حفظِ قرآن عظیم آیین توست
فطرتِ تو مستنیر از مصطفی است
مردِ حق از کس نگیرد رنگ و بو

آن به خلوت رفته را از من بگوی
از نفس های تو ملّت را ثبات
حرفِ حق را فاش گفتن دینِ توست
باز گو آخر مقامِ ما کجاست؟
مردِ حق، از حق پذیرد رنگ و بو
(همان منبع، ۴۶۳).

در بحث از اهداف تربیتی از دیدگاه اقبال لاهوری، باید به دو نکته توجّه کرد: نخست این که باید دقّت کرد که اقبال با الفاظ و عبارات گوناگونی مانند: مقام خداشناسی، مقام رهبری حیات درونی و بیرونی، مقام خودی، مقام نیابت الهی(خلیفه اللهی) و مقام مرد حق، هدف غایی تربیت را بیان می کند. امّا اگر کمی در این مقام هایی که اسامی مختلفی دارند و عبارات دقّت کنیم، در می یابیم که تمامی اهداف غایی مورد اشارۀ اقبال، زیر مجموعۀ مقام نیابت الهی قرار دارند و مقام نیابت الهی، محیط و دربرگیرندۀ اهداف غایی دیگر است. نکته ی دیگر این است که، اگر تمامی اهداف واسطیِ مدِّ نظر، تحقّق یایند، آدمی خود به خود به مرحلۀ انسان کامل، نیابت الهی و یا به تعبیرِ خودِ اقبال، مقامِ خودی دست خواهد یافت.
اهداف واسطی
اطاعت و بندگی خداوند
اقبال نخستین هدف و مرحلۀ تربیت را اطاعت می نامد. منظور از اطاعت، اطاعت از اوامر الهی، انجام واجبات و ترک محرّمات بر اساس شریعت الهی است، ابتدایی ترین و در عین حال یکی از مشکل ترین مراحلی که پیامبر اکرم(ص) انسان ها را به این کار توصیه کرده است.

خدمت و محنت، شعار اُشتر است
سَرخود از کیفیت رفتار خویش
تو هم از بارِ فرایض سَر متاب
ناکَس از فرمان پذیری کس شود

صبر و استقلال شعار اُشتر است
در سفر صابرتر از اسوار خویش
بر خوری از عنده حُسن المآب
آتش ار باشد ز طغیان خس شود
(همان منبع، ۹۳).

در سورۀ اسراء آمده است که: “و به تحقیق که فرزندان آدم را گرامی داشتیم و آنها را در خشکی و دریا (بر مرکب ها) حمل کردیم و از روزی های پاکیزه روزی شان کردیم و آنها را بر بسیاری از آفریدگان خود برتری کامل دادیم"(قرآن کریم، اسراء، آیه ۷۰). خداوندی که با تمام جلال، جمال و جبروت اش چنین لطفی را در حقّ آدمی روا داشته است و بالاتر از همه، نعمتِ وجود را به انسان عطا کرده است، اطاعت و بندگی چنین پروردگاری از وظایف انسان است.
ضبط نفس(کنترل تمایلات)