وبلاگ

سیاهک به وسیله راسته ئوستیلاژینال تولید شده و در تمام دنیا وجود دارند و خسارت­های شدیدی را بوجود می­آورند سیاهک­ها در مقایسه با با خسات زنگ ها در مرحله دوم اهمیت قرار دارند ( عدالت، ۱۳۸۱). اکثر قارچ­های مولد سیاهک به برگ­ها، ساقه ها و اندام­های گل حمله می­ کنند و آنها را به توده­های سیاه اسپور که شبیه دوده هستند مبدل می­ کنند. سلول­های داخل بافت­های آلوده یا منهدم شده به وسیله اسپورهای سیاه قارچ جایگزین می­شوند و یا با تقسیم غیر عادی گال­ها و برجستگی­های را در اندازه­ های مختلف ایجاد که بوسیله غشا نازک و کم دوامی به هم نگه داشته شده و یا بندرت غشا با دوام­تری آنها را محاظت می­ کند (عدالت و همکاران، ۱۳۸۱) قارچ­های مولد سیاهک بندرت میزبان های خود را می­کشند ولی در برخی موارد رشد درختان آلوده شدیدا کاهش می­یابد. قارچ­های مولد سیاهک اسپروفیت (گند خواری) هستند و می­توان آنها را در محیط کشت رشد اما در طبیعت فقط به صورت انگل در میزبان­های خود به سر می برند و در حقیقت پارازیت اختیاری، اتفاقی می­باشند. اکثر قارچ­های مولد سیاهک دو نوع اسپور به نام تیلوسپور وبازیدوسپور تولید می­ کنند. تیلوسپورها از سلول­های مسیلیوم در طول ریسه داخل گال­های سیاهکی به وجود می­آیند و بازیدوسپورها به صورت جانبی از سلول­های بازیدیوم جوانه زده و یا با صورت خوشه­ای در انتهای بازیدیوم دوک جداره تولید می­شوند. در دوره رشد و زندگی بازیدومیست­ها دو مرحله مستقل دیده می­ شود، اول مرحله هاپلوفاز که از کاهش کروماتیک شروع و تا هنگام تشکیل بازید و آمیزش دو پروتوپلاسم و دو هسته به طول می­انجامد، دوم مرحله­ دیپلوفاز که از آمیزش دوپروتوپلاسم و دو هسته آغاز و به کاهش کروماتیک به پایان می­رسد. سیاهک­ها به صورت نژادهای گوناگونی وجود دارند که به باثباتی زنگ ها نیستند، زیرا در هر نسل قارچ­های مولد سیاهک روی درختان میزبان تقسیم میوز و یا به عبارتی نوترکییبی ژنتیکی رخ می­دهد و باعث می­ شود نژادهای جدیدی مرتبا به وجود آیند، بیش از یک هزار نوع قارچ مولد سیاهک وجود دارد که مهم­ترین جنس­های آن شامل Ustilago spp, Tilletia spp, Sphacelotheca, Urocystis, Entyloma است. زمستان گذارانی سیاهک­ها در بذر و بقایای درختی آلوده به صورت اسپور زمستانی تیلوسپور و یا درخاک می­باشد، برخی از آنها به صورت ریسه در داخل دانه­ های آلوده و یا در درختان آلوده دوره زمستان گذارانی را به پایان می­برند. تیلوسپور نمی ­توانند آلودگی به وجود آورند اما بازیدیوم­ها و بازیدوسپورهایی تولید می­ کنند که بعد از جوانه زدن با نوع سازگار خود پیوند خورده و سپس آلودگی به وجود می­آورند و یا آنکه به بافت­های میزبان رخنه کرده و با نوع سازگار خود پیوند خورد و تولید ریسه دو هسته­ای نموده و آلودگی مشخص و تیپیک به وجود می­آورند قارچ­های سیاهک فقط یک نسل در سال دارند و هر آلودگی به تولید یک نوع اسپور زمستان گذران تیلوسپور در فصل زراعی منجر می­ شود.
۳-۷-۱- مدیرت و کنترل بیماری
مبارزه با سیاهک­ها با بهره گرفتن از ارقام مقاوم و ضدعفونی بذر در نهالستان انجام می­ شود. در ضدعفونی بذر به صورت گرد و یا فرو بردن در محلول می­باشد، اگر تیلوسپور در روی بذر یا خاک باشد از آب داغ هم می­توان استفاده نمود و اگر ریسه در داخل بذر باشد از قارچ کش­هایی مانند کاربوکسین، تیابندازول و اتاکونازول که به صورت سیستمیک در بذر ودرختچه پخش می­شوند و در قارچ کش­های ضدعفونی کننده وسیستمیک به نتیجه خواهیم رسید ضدعفونی خاک با ترکیبات ذکر شده و دیگر سموم قارچ کش در مبارزه با سیاهک ها مفید واقع شده است.
۳-۸- بیماری های قارچی
قارچ­ها خود یک سلسله­ی کامل از موجودات زنده­ی زمین را تشکیل می دهند جلبک­ها، آغازیان، درختان و جانوران جز سلسله­های دیگر هستند آغازیان و جلبک­ها مهم­ترین تک سلولی­ها روی زمین بشمار می­آیند (الهی­نیا، ۱۳۸۲) قارچ­ها یک گروه بسیار متنوع و فراوان در هر اکوسیتم طبیعی و مصنوعی هستند قارچ­ها نقش اساسی در چرخه­ی انرژِی و موادغذایی دارند و بر ترکیب جوامع درختی از طریق روابط هم­زیستی تاثیرگذارند (دایتون^[۱۷۰]، ۲۰۰۳). قارچ­ها، درختان و جانوران که شکل زندگی پیچیده­تری دارند چند سلولی هستند و ساختارهای تمایز یافته مختلفی دارند مطالعه­ قارچ­ها شاخه­ایی از علم قارچ شناسی است.
قارچ­ها مثل درختان ساختار­هایی تکامل یافته­ایی چون ساقه، برگ و ریشه ندارند آنها ساختارهایی رویشی به شکل رشته­ایی یا شاخه­ایی و یک دیواره­ی سلولی پیرامونی دارند تعدادی از قارچ­ها تنها از طریق غیرجنسی تکثیر می­شوند در حالیکه تعدادی دیگر از طریق جنسی بوسیله­ی میکرواسپورها موجود در هاگدان تکثیر می­یابند قارچ­ها فتوسنتز انجام نمی­دهند و غذای مورد نیاز خود را از طریق تجزیه­ی مواد آلی بدست می­آورند قارچ­ها یکی از اجزای بسیار مهم هر اکوسیستم طبیعی محسوب می­شوند قارچ­ها به همراه باکتری­ ها نقش مهمی در تجزیه لاشبرگ و برگ­های درختان در کف جنگلکاری­ها و ریشه­ها درون خاک دارند آنها تداوم چرخه­ی مواد غذایی را در خاک ممکن می­سازند.
بیش­تر قارچ­ها زندگی مستقلی دارند با این حال تعدادی از آنها نیز زندگی انگلی دارند یعنی به همراه یا بر روی موجودات زنده­ی دیگر زندگی می­ کنند. و به روش­های مختلفی از این موجودات استفاده می­ کنند قارچ­های انگلی برای بدست آوردن مواد غذایی به بافت­های درختی حمله می­ کنند تعدادی از قارچ­ها برای میزبان خود خطرناک هستند این قارچ­ها پاتوژن­هایی هستند که ممکن است باعث ایجاد بیماری درختان در جنگل­کاری­ها شوند دامنه وسیعی از قارچ­های پاتوژنی وجود دارد این گونه قارچ­ها می­توانند در هر مرحله­ایی از رویش درخت از بذر تا یک درخت بالغ و هر بخش درخت از ریشه تا برگ­ها باعث ایجاد بیماری یا آسیب شوند بیماری­های قارچی را به شکل زیر تقسیم ­بندی کرد مانیون^[۱۷۱] (۱۹۹۱).

• • بیماری­های برگی، این بیماری­ها باعث مرگ لکه­ایی و موضعی یا خشکیدگی کامل برگ­ها و در نهایت مرگ برگ­ها می­شوند. این بیماری­ها با از بین بردن سطح برگ درختان توانایی انجام فتوسنتز و در نتیجه رشد درخت را کاهش می دهند. کاهش توان درخت، درخت را برای ابتلا به بیماری­های دیگر مستعد می­سازد.

• • زنگ­ها، باعث ایجاد بیماری در برگ­ها، شاخه­ها و ساقه­ها می شوند این گونه قارچ­ها زندگی انگلی دارند یعنی برای تکامل چرخه زندگی پیچیده­ خود به میزبانان زنده­ نیاز دارند قارچ­های زنگی معمولاً دو میزبان درختی کاملاً متفاوت دارند.

• • شانکرها، باعث ایجاد بیماری و آسیب در لایه­ های بیرونی چوب ولایه­های نازک بافت­های زنده­ی اطراف چوب، شاخه­ها، ساقه و ریشه ­های چوبی می­شوند.

• • بیماری­های پوسیدگی چوب، این قارچ­ها چوب را تجزیه می­ کنند و با تغییر خواص فیزیکی و شیمیایی چوب آن را کاملاً بی­مصرف می­ کنند.

• • بیماری­های لکه­ایی چوب، این بیماری­ها تنها باعث تغییر رنگ چوب می­شوند و در چوب پوسیدگی بوجود نمی­آورند این گونه بیماری­ها باعث مرگ درخت نیز نمی­شوند.

• • بیماری­های ریشه­ایی، این بیماری­ها یا باعث تخریب بافت­های ریشه می­شوند یا ممکن است به ریشه­ چوبی حمله کنند و جریان آب را قطع کنند.

• • بیماری­ها انسداد آوندی، این بیماری چوب را مورد حمله قرار می­دهد و جریان آب را بین ریشه­ها و برگ­ها قطع می­ کند و باعث پژمرده شدن برگ­ها می­شوند.

۳-۸-۱- تغییر رنگ و پوسیدگی در درختان
یک زخم نقطه شروعی است برای آغاز تاثیر متقابل درخت ومیکروارگانیسم بر یکدیگر که منجر به تغییر رنگ و پوسیدگی چوب می­گردد. ایجاد زخم یک واقعه معمول در زندگی درخت است هر بار که شاخه­ای می افتد و یا شکافی در پوست یا تنه بوجود می ­آید یک زخم تولید می­ شود. تحقیقات گسترد دکتر شیگو از سازمان جنگلداری ایالات متحده نشان می­دهد که بهترین راه جهت فهمیدن و جلوگیری از تغییر رنگ و پوسیدگی درختان، مطالعه زخم­ها ، واکنش میزبان در مقابل زخ­ ها و توالی میکرو ارگانیسم­هایی می­باشند که به زخم ها حمله می­ کنند.
زخم­هایی که منجر به تغییر رنگ و پوسیدگی می­شوند در هر قسمت از درخت از جمله شاخه، تنه و ریشه ممکن است بوجود آید. شدت زخم ها متفاوت است. اغلب زخم ها و کوچک بوده وبه سرغت بسته شده و از نظر مخفی می­شوند. ولی گاهی ممکن است زخم ها بزرگ بوده وسال های زیادی بسته شدن آن ها طول به کشند. سطحی از بافت چوبی که در اثر زخم زیر پوست نمایان می­ شود و هم چنین مقدار پارگی که در آوندهای چوبی به وجود می ­آید دو عامل مهم در تعیین شدت زخم می­باشند شکستگی شاخه­ها و صدمات مکانیکی معمول ترین نوع زخم روی درختان می­باشند (بلانچارد و تاتار، ۱۹۸۱).
۳-۸-۲- قارچ سم اسبی (Fomes fomentarius)
این قارچ از شاخه Basidiomycota و خانواده Polyporaceae بوده و وجه تسمیه آن به علت فرم کلاهک آن است که شکل سم اسب را در ذهن تداعی می­ کند. سطح کلاهک رسیده، سخت و رنگ آن قهوه­ای، خاکستری تا سیاه می­باشد که روی درختان چند ساله افرا، بید، تبریزی و نارون به صورت انگل و برروی کنده درختان به صورت ساپروفیت دیده شده و سبب پوسیدگی چوب می­ شود (اخوت، ۱۳۸۴). این قارچ که کلاهک آن بشکل سم اسب می­باشد در اصطلاح انگلیسی به نام بیماری Tap rot یا Tinder fungus گفته می­ شود اولین بار در سال ۱۳۵۱ توسط صابر در ایران گزارش شده است و در درختان میزبان آن شامل افرا، توسکا، بادام، بید و نارون است پراکنش این قارچ در نواحی شمالی کشور، کاشان و کرج ذکر شده است (بهداد، ۱۳۷۷). این قارچ معمولا ساپروفیت است ولی گاهی بصورت انگل نیز از طریق زخم بریدگی و وارد درخت می­ شود در سطح وسیعی از تنه گسترش می­یابد و سبب نابودی درخت می­گردد. محل پوسیدگی سفید متمایل به زرد همراه با نواحی تیره رنگ دیده می­ شود. مسیلیوم­های قارچ ممکن است ترک­های حاصل از در پوسیدگی را پر کنند. کلاهک قارچ بادوام، سمی شکل و عرض آن تا ۴۰ سانتی متر هم می­رسد سطح کلاهک صاف، سخت و رنگ آن خاکستری یا قهوه­ایی متمایل به خاکستری تا سیاه است. سطح زیری کلاهک خاکستری، لوله های طویل، مطبق و همراه با سوراخ های بسیار کوچک است (براون^[۱۷۲]، ۱۹۶۸).
۳-۸-۲-۱- کنترل و مدیریت

• • حذف مکانیکی کلاهک­ها؛

• • تراشیدن بافت­های درخت درمحل پوسیدگی و تیمار با سم تیوفانات متیل.

۳-۸-۳- قارچ سفید عسلی
اولین علائم بیماری معمولا به صورت کاهش رشد قسمت­ های هوای درخت، سرخشکیدگی و زوال عمومی درخت می شود. پاتوژن (عامل بیماری­زا) موجب مرگ ریشه و پوسیدن درخت می شود ولی در ناحیه طوقه نیز ممکن است شانکر ایجاد کند که در صورتی که دور تا دور تنه را فرا گیرد مرگ درخت را به دنبال خواهد داشت (ارشاد، ۱۳۷۴). تراوش مواد رزینی یا صمغ معمولا وجود دارد همچنین درختان آلوده که سیستم ریشه ضعیفی دارند در اثر وزش باد ممکن است شکسته شود و بیفتد درختانی که صدمات ریشه ایی دارند یا جدیدا کاشته شده اند یا تنش­های شدیدی مثل خشکی طولانی یا حمله حشرات به آنها وارد شده باشد بیشتر مورد حمله قارچ A. mellea قرار می­گیرد. زیر پوست درختان آلوده منطقه نکروز یا بافت مرده ای در حد فاصل ناحیه بیمار و سالم مشاهده می­ شود. قبل از این منطقه رشته­ های مسیلیومی بادبزنی شکل سفید رنگ اغلب در سطح چوب تشکیل می­ شود.
رشته­هایی از مسیلیوم­های قارچی به رنگ قهوه­ای تیره تا سیاه به نام رایزومرف یا بند کفش که تقریبا به ضخامت مغز مداد می­باشد در زیر پوست و یا اطراف سطح خارجی رشته تشکیل می­ شود. در اوایل پاییز قارچ­های کلاهک­دار به رنگ عسلی ممکن در ناحیه طوقه درختان آلوده و یا در اطراف درختانی که به تازگی خشک شده اند ظاهر می­گردند. هرچند قارچ­های کلاهک دار عمر کوتاهی دارند ولی کلاهک­های چروکیده را تا چند ماه می­توان دید.
۳-۸-۳-۱- چرخه بیماری
پاتوژن قارچی است خاکزی که در اغلب خاک­های جنگلی سراسر دنیا وجود دارد این قارچ می ­تواند مدت­های زیادی درون ریشه ­های درختان مرده به حالت ساپروفیت باقیمانده و بوسیله رشته­ های رایزومرف خود به ریشه درختان سالم مجاور منتقل شود پس از نفوذ قارچ به داخل درخت سالم، قارچ به شدت به ریشه ها و ناحیه طوقه حمله ور شده و سپس با از بین بردن و مرگ لایه زاینده­ی پوسیدگی آوندهای چوبی را در بخش زیرین موجب می شود. توانایی قارچ به نفوذ و حمله به ریشه معمولا بستگی مستقیم به سلامت درخت دارد، درختانی که به نحوی ضعیف شده باشند بیشتر در معرض آلودگی قرار دارند در اوایل پاییز بازیدیوکاری­ها مرحله جنسی تشکیل و بازیدیوسپورها آزاد می شوند که بوسیله باد پراکنده شده و چنانچه روی زخم­ها زخم­های تازه ایجاد شده ریشه و طوقه یا بافت­های چوبی مرده قرار گیرند موجب آلودگی می­شوند.
۳-۸-۳-۲- کنترل و مدیریت
جلوگیری از وارد شدن تنش­های مختلف مثل نامتعادل بودن رطوبت، حمله حشرات، عملیات ساختمانی و جاده سازی که سبب حساس کردن درخت به آلودگی می­گردند. به هنگام کاشت درخت توجه به محل کاشت اهمیت دارد خاک این محل باید به نحوی باشد که امکان رشد خوبی را به ریشه به­دهد در صورت امکان از رشد چمن در اطراف درخت جلوگیری گردد (بلانچارد و تاتار^[۱۷۳]، ۱۹۹۱).
۳-۸-۴- سفیدک پودری (سفیدک سطحی)
عامل این بیماری چند جنس قارچ از شاخه Ascomycota هستند که به طیف وسیعی از درختان فضای سبز شامل انواع رز، چنار، توری، شمشاد نعنایی و رسمی، یاس، توت، زرشک زینتی، زبان گنجشک و غیره خسارت وارد می­ کنند (ارشاد، ۱۳۴۹). فرم غیرجنسی این قارچ­ها که شامل توده ریسه و کنیدیوم وکنیدیوفور می­باشد بسته به میزان گرما و خشکی هوا در اوایل فصل بهار تا اواسط تابستان به صورت پوشش سفید رنگ و فرم جنسی آن­ها (اگر تشکیل شود) در اواخر تابستان تا اوایل پاییز به صورت دانه­ های نارنجی تاس یاه رنگ روی سطح انساج درختی میزبان (ساقه، برگ و غنچه) دیده می­ شود. این دانه­ها در واقع اندام باروری جنسی قارچ عامل سفیدک هستند. البته در مورد میزبان­های ذکر شده، غالباً فرم جنسی به ندرت تشکیل می­ شود و عمدتاً خسارت وارده مربوط به فرم غیرجنسی قارچ می­باشد. البته در مواردی هم فرم جنسی تشکیل می­ شود که فرم زمستان گذران قارچ است و نقش چندانی در بیماری­زایی و ایجاد خسارت ندارد (بات^[۱۷۴]، ۱۹۸۷). مکانیزم ایجاد خسارت به این صورت است که قارچ با فرستادن مکینه­هایی به بافت درختی از شیره نباتی تغذیه می­ کند و باعث ضعف درخت می­ شود. از طرف دیگر پوشش سفید رنگ ایجاد شده، میزان سطح فتوسنتز درخت را کاهش داده که این عمل نیز منجر به ضعف درخت و اختلال در فعالیت­های طبیعی آن مانند برگدهی وگلدهی می­ شود. در بسیاری از موارد، چنانچه این پوشش سفیدرنگ کنار زده شود، کلروز (زردی) روی بافت­های درختی مشاهده می­ شود. در صورت شدت بیماری دیده شده است که درختان گلدار توان باز نمودن غنچه­ها را ندارند (خداشناس و اطهری­پور، ۱۳۸۹).
باید توجه داشت درختی آثار رسوب املاح آب وگرد و خاک برروی درخت شباهت زیادی به علائم سفیدک دارد که بررسی بافت درخت در زیر پوشش سفید رنگ و همچنین بررسی­های آزمایشگاهی منجر به تشخیص صحیح می­گردد. قارچ­های ایجاد کننده سفیدک­ها به راحتی از طریق باد، باران و پاشش آب منتشر می­شوند (کوزویا و همکاران^[۱۷۵]، ۲۰۰۳). در ذیل به تعدادی از رایج­ترین سفیدک­های پودری درختان فضای سبز اشاره می­گردد.
۳-۸-۵- سفیدک پودری شمشاد
عامل این بیماری قارچ Microshaera euonymi-japonici با فرم غیرجنسی Oidium است که بیماری­های مهم شمشاد در فضای سبز می­باشد وکنترل آن به سختی صورت می­گیرد(شکل۲-۲) فرم غیرجنسی قارچ دربهار به برگ­ها وساقه­های جوانتر حمله کرده ولکه­های ستاره­ای سفید رنگی را بر روی آنها ایجاد می­ کند و براساس شدت بیماری وتوسعه آن، موجب ضعف درخت، کوچکی و خزان برگ­ها وحتی خشک شدن بوته می­ شود.
۳-۸-۶- سفیدک پودر توری
فرم غیرجنسی قارچ عامل بیماری Oidium است که تاکنون گزارشی از فرم جنسی آن ارائه نشده است. فرم غیرجنسی در بهار، پوشش سفید رنگی روی هر دو سطح برگ­ها و اطراف غنچه­ها ایجاد می­ کند که با مکانیزمی که قبلاً ذکر شد، ضعف درخت و کاهش میزان گلدهی را به همراه دارد.
۳-۸-۷- سفیدک پودری چنار
عامل این بیماری قارچ Sphaerotheca fuliginea با فرم غیرجنسی Oidium است که در چندسال اخیر در چنار دیده شده است (شکل ۵-۲). فرم غیرجنسی قارچ دربهار، پوشش سفید رنگی روی برگ­­ها ایجاد می­ کند که درصورت شدت بیماری، ضعف درخت و بد شکلی برگ­ها را به همراه دارد.
۳-۸-۸- سفیدک پودری توت
عامل این بیماری قارچ Phyllactinia sp با فرم غیر جنسی Ovolariopsis است (شکل ۹-۲). فرم غیرجنسی در بهار پوشش سفیدرنگی روی برگ­های توت ایجاد می­ کند که باعث ضعف درخت می­ شود. در اواخر فصل رویشی، اندام باروری فرم جنسی به صورت دانه­ های نارنجی رنگ تا سیاه روی برگ­ها دیده می­ شود
۳-۸-۸-۲- کنترل و مدیریت
کنترل سفیدک­های پودری در درختان به سختی صورت می­پذیرد. گرچه اکیداً بر کاهش مصرف سموم شیمیایی توصیه می­ شود ولی برای کنترل بهینه این بیماری وکاهش تعداد دفعات سمپاشی، موارد زیر توصیه می­گردد.

• • سمپاشی درختان در کانون­های آلوده سال قبل درآغاز فصل رویشی قبل از ظهور علائم با سمومی مثل سولفور، دیتوکاپ وگل گوگرد. توصیه می­ شود هر ۱۵-۱۰روز پس سمپاشی اول، درخت بازدید شود و درصورت نیاز به سم پاشی مجدد، این­کار صورت گیرد جهت جلوگیری از ایجاد مقاومت قارچ نسبت به سم توصیه می­گردد تا از سموم متفاوت در تناوب­های سم­پاشی استفاده شود. لازم به ذکر است که سولفور در دمای بالاتر از ۲۸ درجه سانتی ­گراد ایجاد درخت­سوزی می­ کند.

• مبارزه شیمیایی به محض ظهور علائم سفیدک­ها درکانون­های آلودگی جدید.