وبلاگ

چکیده :
فناوری های اطلاعات و ارتباطات از جدیدترین دستاوردهای علمی بشری اند که بنظر می رسد توانایی ها و قابلیت های بسیاری را به جامعه انسانی عرضه نموده اند و انتظار می رود بتوانند در رفع مشکلات موجود جامعه بشری مفید و موثر باشند.
با توجه به اهمیت مدیریت روستایی در تحقق اهداف توسعه روستایی و با درنظر گرفتن اینکه توسعه پایدار در شرایط فعلی جهان براساس دانایی محوری است، مدیریت توسعه پایدار روستایی ایران نیز باید به دانایی محوری تکیه و تاکید کند. دهیاران چونان بازوی اجرایی شوراها و دولت در امور روستاها هستند، بر همین اساس این پژوهش در صدد است با بهره گرفتن از مدل یکپارچه پذیرش و استفاده از فناوری اطلاعات (UTAUT ) عوامل موثر بر پذیرش و استفاده از فناوری را در دهیاران استان گیلان مورد بررسی قرار دهد. عوامل این مدل در تحقیق حاضر شامل اضطراب، نگرش به استفاده، خودکارآمدی، انتظار اجرا، انتظار تلاش، اثرات اجتماعی، شرایط تسهیل گر هستند. این تحقیق یک مطالعه توصیفی و از نوع همبستگی است. جامعه آماری آن شامل ۱۳۹۲ دهیار استان گیلان است و تعداد ۳۰۱ دهیار بعنوان نمونه آماری انتخاب شدند. تحلیل داده ها از طریق آمار توصیفی و همچنین آمار استنباطی از طریق تکنیکهای آماری و معادلات ساختاری و تحلیل مسیر آن با بهره گرفتن از نرم افزار LISREL انجام گردید. روش گردآوری داده ها میدانی و ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه است که تعداد ۳۰۹ پرسشنامه برگشت داده شد.
نتایج حاصل از تحلیل داده ها نشان می دهد که عوامل مورد بررسی به استثنای عوامل انتظار تلاش و انتظار اجرا بر پذیرش فناوری اطلاعات و ارتباطات توسط دهیاران استان گیلان تاثیر مثبت گذاشته است.
کلمات کلیدی: پذیرش، فناوری اطلاعات و ارتباطات، قصد رفتاری، مدل پذیرش فناوری (TAM )، مدل UTAUT
فصل اول:
کلیات تحقیق
۱-۱- مقدمه :
در عصر اطلاعات، فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT ^[۱]) رشد و گسترش چشمگیری در بین کشورهای مختلف داشته و مزایای فراوانی را برای کشورها ایجاد کرده است (موتولا^[۲] ، ۲۰۰۶). جایگاه ICT در توسعه همه جانبه بر کسی پوشیده نیست. بر این اساس دستیابی به شبکه های اطلاع رسانی در اولویت برنامه های توسعه کشورها قرار گرفته است (کریم آقایی ، ۱۳۸۸).

اطلاعات، مهمترین فاکتور تولید در فرایند شکل گیری جامعه اطلاعاتی است. کشورهایی که قادر به انطباق با تغییرات سریع در جهان و مجهز شدن به ویژگی های برگرفته از شرایط محیطی جدید هستند و نیز از قابلیت دسترسی، تولید و استفاده از اطلاعات نوین برخوردارند، موفقیت های شایانی را بویژه در قرن بیست و یکم به خود اختصاص داده اند. شعار « کامپیوتر برای همه »، « اینترنت برای همه » و «دولت الکترونیک » در حال حاضر، توجه بسیاری از نهادهای علاقه مند به تبدیل شدن به یک جامعه اطلاعاتی را به خود معطوف ساخته است (بایر وکیسر ^[۳]،۲۰۰۹).
بدون شک ICT تحولات گسترده ای را در تمامی عرصه های اجتماعی و اقتصادی بشریت به دنبال داشته است و تاثیر آن بر جوامع بشری به گونه ای است که جهان امروز به سرعت در حال تبدیل شدن به یک جامعه اطلاعاتی است که تارو پودش از اطلاعات و نظام ارتباطات الکترونیک تشکیل شده است و با گسترش علوم ارتباطی کارآیی سیستم های کامپیوتری هم افزایش یافته است. (کنفرانس منطقه ای آسیا ، ۲۰۰۳).
صرف نظر ازتعاریف متنوع ICT می توان گفت فناوری اطلاعات و ارتباطات عبارتند از گردآوری ، سازماندهی، ذخیره و نشر اطلاعات اعم از صوت ، تصویر ، متن یا عدد که با بهره گرفتن از ابزار رایانه ای و مخابرات صورت پذیرد. با پیشرفت سریع ICT در دنیا و تاثیر عمیق ابزار و تجهیزات در تسهیل و تسریع کارها و صرفه جویی در وقت و هزینه ، هر روز بر اهمیت اینگونه وسایل و کاربرد آنها افزوده می شود (اشنایدر^[۴] ، ۲۰۰۶).
۱-۲- بیان مسأله :
پیدایش فناوری اطلاعات، شتاب بیشتری به تحولات جهان در عصر اطلاعات و دانایی داده و عرصه های مختلف زندگی جوامع را تحت تأثیر قرار داده است. فناوری اطلاعات و ارتباطات برای بهبود بهره وری و بالا بردن کیفیت زندگی مسئله مهمی برای کشورهای در حال توسعه می باشد . فناوری اطلاعات و ارتباطات ابزاری توانمند و موثر در توسعه کشورهای دنیاست و نقش تعیین کننده ای در سازمانها و نهادهای دولتی دارد از جمله ارتقا کیفیت ، تسهیل خدمات به مشتریان ، کاهش هزینه و افزایش مشارکت . (میرخانی ، ۱۳۸۵).
دولت با اعتقاد به توانمندی و اثربخشی سازمانهای غیردولتی و درک نقش و جایگاه آنها، بخشهایی از مسئولیتهای خود را خواسته یا ناخواسته به سازمانهای غیردولتی واگذار کرد. بدین منظور سازمانهای غیردولتی به مثابه ابزارهای جدیدی برای جلب مشارکت مردم در تعیین سرنوشت خویش اهمیت یافته اند. این سازمانها با نقش واسطه ای خود میان مردم و دولت حوزه هایی از عرصه عمومی را در حیات اجتماعی جوامع تعریف کرده اند. (قلفی ، ۱۳۸۴) یکی از نهادهای عمومی غیردولتی در توسعه روستایی که در دهه اخیر به منظور اداره امور روستا تاسیس شده است دهیاری می باشد . از این رو دهیاران بعنوان نماینده دولت در روستاها نقش بسزایی در حل و فصل مشکلات و مسائل روستاییان بر عهده دارند. می توان گفت که پذیرش فناوری در دهیاران استان گیلان در حد مطلوب نبوده است و پذیرش ICT می تواند نقش موثری در توسعه پایدار روستایی ایفا می کند و مدیریت در این عرصه را چه بسا بتوان «مدیریت نوین روستایی» خواند.(صیدایی، ۱۳۸۷)
پذیرش یک پدیده چند بعدی است و شامل مجموعه وسیعی از متغیرهای کلیدی می‌باشد که برخی از آنها شامل ادراکات، اعتقادات، نگرش‌ها، ویژگی‌های افراد و میزان درگیری با فناوری اطلاعات است(چانگ و چی‌یونگ^[۵]، ۲۰۰۱). پذیرش کاربران به عنوان «علاقه مشهود در بین یک گروه برای استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات به منظور انجام وظایفی که این فناوری‌ها برای پشتیبانی از آن وظایف طراحی شده‌اند»، تعریف می‌شود(دیلون و موریس^[۶]، ۱۹۹۶).
یکی از جدیدترین مدل‌ها درباره پذیرش فناوری، نظریه یکپارچه پذیرش و استفاده از فناوری اطلاعات UTAUT^[7] است که توسط ونکاتش^[۸]، موریس و همکاران در سال ۲۰۰۳ ارائه و آزموده شد که حاصل تلفیق سازه‌های اصلی چندین مدل مشهور در زمینه پذیرش فناوری از جمله مدل پذیرش فناوری ، نظریه نشر نوآوری، نظریه عمل مستدل، نظریه رفتار هدایت شده، نظریه شناخت اجتماعی، مدل انگیزشی و… است. هدف نظریه یکپارچه، رسیدن به یک دیدگاه واحد درباره پذیرش کاربران است. این نظریه شامل چهار متغیر مستقل موثر در تمایل و استفاده از فناوری است. انتظار اجرا میزانی که فرد معتقد است که استفاده از یک سیستم به وی کمک خواهد کرد تا در عملکرد شغلی خود به منافعی نائل آید و می تواند بطور مستقیم و غیر مستقیم نیات رفتاری را تحت تاثیر قرار دهد. انتظار تلاش میزان آسانی مربوط به استفاده از سیستم است، این عامل درمدل پذیرش فناوری ( TAM^[9]) به عنوان ” درک سهولت استفاده ” بکار می رود و در نظریه های فوق ثابت شده که هر چه یادگیری یک سیستم آسان تر باشد، بیشتر و سریعتر مورد پذیرش استفاده کنندگان قرار می گیرد . اثرات اجتماعی میزانی که یک فرد درک می‌کند که افراد مهم دیگر معتقدند که او باید از سیستم جدید استفاده کند. این عامل در مدل TAM به عنوان ” هنجار ذهنی ” بکار رفته بود و تاثیر آن در پذیرش به اثبات رسیده بود. شرایط تسهیل‌گر میزانی که فرد معتقد است در صورت استفاده از یک سیستم زیرساخت‌های  فنی و سازمانی مناسب برای پشتیبانی او موجود است و بطور مستقیم رفتار استفاده واقعی را تحت تاثیر قرار میدهد. (ونکتاش و همکاران، ۲۰۰۳).
نیات رفتاری یا قصد استفاده کاربر از کامپیوتر میزان احتمال بکارگیری سیستم توسط فرد است درواقع بیانگر شدت نیت و اراده فردی برای انجام رفتار هدف است(همان منبع). رابطه نیات رفتاری بامتغیر وابسته رفتار استفاده ازفناوری نشان میدهد، افراد تمایل دارند دررفتارهایی درگیر شوند که قصد انجام آنها را دارند(کنر و آرمیتاژ^[۱۰]، ۱۹۹۸) بنابراین رفتار استفاده ازفناوری همیشه بعد از نیات رفتاری و متصل به آن است. متغیر وابسته رفتار استفاده از فناوری به معنی میزان استفاده واقعی کاربران از سیستم است. نیات رفتاری به رفتارهایی اشاره دارد که افراد جهت استفاده از فناوری اطلاعات از خود بروز می دهند و به عنوان معرف مناسبی برای بررسی و پیش بینی رفتار کاربردی یک سیستم یا فناوری خاص است همچنین تاثیر عمده ای بر رفتار کاربر گذاشته و در نتیجه نقش مهمی را در پیش بینی استفاده از ICT بازی می کند .
متغیرهای مختلفی به عنوان متغیرهای تاثیرگذار در پذیرش فناوری اطلاعات و ارتباطات مورد بررسی قرار گرفته‌اند ازجمله اضطراب استفاده از ICT ، اغلب یک جنبه ناخوشایند نیز دارد، اضطراب و حالت‌های احساسی مشابه نه تنها می‌توانند بر تعامل تاثیر گذارند، بلکه بر بهره‌وری، یادگیری، روابط اجتماعی و در مجموع بر رفاه تاثیر می‌گذارند. محققان اضطراب رایانه‌ای را به عنوان حالتی ذهنی که منجر به ترسناکی یا بیمناک بودن در زمان تمایل به استفاده از رایانه یا در زمان استفاده از رایانه می‌شود، تعریف کرده‌اند(تونگ و چانگ^[۱۱]، ۲۰۰۸).
هر چقدر اضطراب افراد در استفاده از رایانه بیشتر باشد، آنها احتمالا کمتر از فناوری اطلاعات و ارتباطات استفاده خواهند کرد. نگرش به استفاده که عقاید کاربران و نگرش آنان را دراستفاده از فناورى اطلاعات و ارتباطات تحت تأثیر قرار می دهد. خودکارآمدی کامپیوتری قضاوت افراد در مورد توانایی خود در استفاده از کامپیوتر است و به عنوان عامل مهمی در مطالعه رفتار افراد در مورد تکنولوژی اطلاعاتی مورد ملاحظه قرار می گیرد. همچنین به عنوان یک اعتقاد که رفتار را به سوی تکنولوژی های جدید اطلاعاتی هدایت و مشخص می کند تعریف می شود. در واقع UTAUT میزان تمایل استفاده کاربران از سیستم های اطلاعاتی و پیروی از عادات رفتاری را روشن می کند.
استفاده از این مدل در زمینه پذیرش تکنولوژی اطلاعات وارتباطات است. این مدل به عنوان یک راهنما برای روشن ساختن میزان عملکرد،میزان کوشش، تاثیر اجتماعی و کمک کردن به شرایط وهمچنین میزان عادات وتمایلات رفتاری را  تعیین می کند. این نظریه ابزار سودمندی برای مدیران به منظور ارزیابی احتمال پذیرش فناوری جدید در درون سازمان است. همچنین به شناخت عواملی که پذیرش فناوری‌های جدید را تحریک می‌نمایند، کمک می‌کند. از زمان شکل‌گیری این نظریه توسط ونکاتش و مویس و همکاران در سال ۲۰۰۳ محققان مختلف به آزمون آن درپذیرش فناوری پرداخته‌اند.(گوپتا^[۱۲]، داس‌گوپتا، ۲۰۰۸).
این تحقیق بر آن شده است تا تاثیر مستقیم و غیر مستقیم متغیرهای اضطراب ، نگرش به استفاده ، خودکارآمدی ، انتظار اجرا ، انتظار تلاش ، اثرات اجتماعی و شرایط تسهیل گر بر نیات رفتاری و استفاده از ICT در دهیاران استان گیلان را در قالب مدل علی بررسی کند .سوال اصلی تحقیق آن است که آیا مدل تئوری یکپارچه پذیرش و استفاده از تکنولوژی (UTAUT) در پذیرش و استفاده از ICT ازسوی دهیاران استان گیلان موثر است ؟
۱-۳- اهمیت و ضرورت تحقیق :
امروزه اطلاعات شاخص قدرت است، برخلاف گذشته که تمایز میان جوامع بر چهار شاخصه دوران صنعتی (سرمایه، ماشین آلات، مواد اولیه و نیروی انسانی) استوار بود، امروزه آنچـه کـه کشـوری را در سطح اول، دوم یا سـوم جهان قرار می­دهد اطلاعات است، آغاز هزاره سوم و شروع قرن بیست و یکم، تبلور حقیقی حضور کشورهای پیشرفته اطلاعاتی است(منتظر، ۱۳۸۱).
با دراختیارداشتن فناوری اطلاعاتی و ارتباطی مختلف و پیشرفته، امکان برقراری سریع ارتباط و تبادل سریع اطلاعات بیش ازپیش میسرگردیده است. افراد درهرکجا که باشند می توانند آخرین اطلاعات مورد نیاز خودرا درهرزمینه ای دریافت کنند. (اصنافی وحمیدی،۱۳۸۶). آنچه که مسلم است فناوری اطلاعات و ارتباطات می تواند منجر به کاهش هزینه ها، بهبود ارتباطات زنجیره ارزش افزوده، افزایش کیفیت و بهبود روند پاسخگویی به مشتریان شود (دیواندری،۱۳۸۸).
فناوری اطلاعات از دو جنبه کاربردی و فناوری اهمیت دارد. در حوزه کاربردی مسئله اصلی استفاده هر چه بیشتر و مفیدتر از فناوری اطلاعات در راستای فعالیت های مختلف اقتصادی و اجتماعی است به گونه ای که در اثر آن بهره وری ، کیفیت و شفافیت افزایش یافته و هزینه ها کاهش پیدا کند. در مقابل حوزه فناوری به موضوع تولید انواع تجهیزات و سخت افزارها و نرم افزارهای لازم در حوزه کاربردی می پردازد . با توجه به گستردگی کاربرد فناوری اطلاعات و به عبارت دیگر بزرگی حوزه کاربردی نیاز به حوزه تولید و فناوری نیز بسیار افزایش یافته و این عامل مهمی برای توسعه صنعت فناوری اطلاعات و اشتغال زایی در سال های اخیر بوده است .بر این اساس ضرورت دارد تا ابزاری جهت توانمندسازی افراد و جوامع فراهم شود که با بهره جویی از آن بتوان با سرعت و دقت به انجام فرایندهای اداری پرداخت. فن آوری اطلاعات و ارتباطات ابزاری توانمند در توسعه روستاهای کشور و دهیاریها بعنوان یک نهاد میانجیگری بین روستاییان و دولت بشمار می آیند که می توانند تاثیرات مهمی از نظر وضعیت اقتصادی، معیشتی، ارزاق عمومی و ایجاد اشتغال داشته باشند. بدیهی است عرصه تاثیرگذاری فناوری اطلاعات و ارتباطات تنها به محیط های شهری منحصر و محدود نمی شود و دامنه آن حتی دوردست ترین مناطق روستایی را در بر می گیرد و می تواند نقش موثری در فرایند توسعه روستایی ایفا کند. گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات می تواند دسترسی روستاییان به انواع خدمات بهداشتی، آموزشی و دولتی، ایجاد فرصت های شغلی، افزایش سطح آگاهی در زمینه فعالیت های تولیدی، کشاورزی و ترویجی، بازاریابی محصولات زراعی و غیر زراعی و… را بهبود بخشد. (هدایتی مقدم ،۱۳۸۷)
درک عواملی که موجب پذیرش یک فناوری می شوند و ایجاد شرایطی که تحت آن، فناوری های اطلاعاتی مورد نظر پذیرفته شود از پژوهشهای مهم در زمینه فناوری اطلاعات است. به عبارتی این مسأله که چرا افراد، یک فناوری اطلاعاتی را می پذیرند و از آن استفاده می کنند و یا برعکس، آن را نمی پذیرند و از آن استفاده نمی کنند از مهمترین مباحث سیستمهای اطلاعاتی است. نظر به اهمیت موضوع، در این پژوهش که پذیرش فن آوری اطلاعات و ارتباطات یکی از راه های رسیدن روستا به توسعه پایدار است.
۱-۴- چارچوب نظری تحقیق :
فناوری اطلاعات و ارتباطات به دنبال عصر صنعتی به وجود آمده و خواسته یا ناخواسته در تار و پود سازمانهای امروزی نفوذ کرده است (سلمان زاده ، ۱۳۸۵). پذیرش یک پدیده چند بعدی است و شامل مجموعه وسیعی از متغیرهای کلیدی می‌باشد که برخی از آنها شامل ادراکات، اعتقادات، نگرش‌ها، ویژگی‌های افراد و میزان درگیری با فناوری اطلاعات است(چانگ و چی‌یونگ^[۱۳]، ۲۰۰۱). پذیرش کاربران به عنوان «علاقه مشهود در بین یک گروه برای استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات به منظور انجام وظایفی که این فناوری‌ها برای پشتیبانی از آن وظایف طراحی شده‌اند»، تعریف می‌شود(دیلون و موریس، ۱۹۹۶).
مدل پذیرش فناوری، یکی از عمیق ترین چارچوب هایی است که اغلب در مطالعات استفاده می شود تا به پیش بینی و توضیح استفاده از برنامه های کاربردی مبتنی بر کامپیوتر و راه حل آنها، بپردازد. این مدل ادعا می کند که بکارگیری فناوری بوسیله کاربر، تحت تاثیر نگرش کاربر نسبت به فناوری است. این مدل، پذیرش فناوری جدید را از سوی کاربران توصیف و پیش بینی می کند. محققان بسیاری از مدل پذیرش فناوری به عنوان چارچوبی برای پیش بینی و توصیف انواع رفتارهای انسان در زمینه کاربرد فناوری اطلاعات استفاده می کنند(گوپتا و جانا،۲۰۰۳).
یکی از جدیدترین مدل‌ها درباره پذیرش فناوری، نظریه یکپارچه پذیرش و استفاده از فناوری اطلاعات UTAUT است که توسط ونکاتش، موریس و همکاران در سال ۲۰۰۳ ارائه و آزموده شد که حاصل تلفیق سازه‌های اصلی چندین مدل مشهور در زمینه پذیرش فناوری از جمله مدل پذیرش فناوری^[۱۴] ، نظریه اشاعه نوآوری^[۱۵]، نظریه عمل مستدل^[۱۶]، نظریه رفتار برنامه ریزی شده^[۱۷]،مدل انگیزشی و… می‌باشد. هدف نظریه یکپارچه، رسیدن به یک دیدگاه واحد درباره پذیرش کاربران است. در واقع UTAUT میزان تمایل استفاده کاربران از سیستم های اطلاعاتی و پیروی از عادات رفتاری را روشن می کند.
نیات رفتاری یا قصد استفاده کاربر از کامپیوتر میزان احتمال بکارگیری سیستم توسط فرد است درواقع بیانگر شدت نیت و اراده فردی برای انجام رفتار هدف است(موریس ودیلون، ۱۹۹۶). رابطه قصداستفاده از فناوری بامتغیر وابسته رفتار استفاده ازفناوری نشان می دهد، افراد تمایل دارند دررفتارهایی درگیر شوند که قصد انجام آنها را دارند(کنر و آرمیتاژ^[۱۸]، ۱۹۹۸) بنابراین رفتار استفاده ازفناوری همیشه بعد از نیات رفتاری و متصل به آن است. متغیر وابسته رفتار استفاده از فناوری به معنی میزان استفاده واقعی کاربران از سیستم است. نیات رفتاری به رفتارهایی اشاره دارد که افراد جهت استفاده از فناوری اطلاعات از خود بروز می دهند و بعنوان معرف مناسبی برای بررسی و پیش بینی رفتار کاربردی یک سیستم یا فناوری خاص است همچنین تاثیر عمده ای بر رفتار کاربر گذاشته و در نتیجه نقش مهمی را در پیش بینی استفاده از ICT بازی می کند .
استفاده از این مدل در زمینه پذیرش فناوری اطلاعات و ارتباطات است. این مدل به عنوان یک راهنما برای روشن ساختن میزان عملکرد، میزان تلاش، تاثیر اجتماعی و تسهیل شرایط همچنین میزان عادات و تمایلات رفتاری کاربران را تعیین می کند و ابزار سودمندی برای مدیران به منظور ارزیابی احتمال پذیرش فناوری جدید در درون سازمان است. همچنین به شناخت عواملی که پذیرش فناوری‌های جدید را تحریک می‌نمایند، کمک می‌کند.
از زمان شکل‌گیری این نظریه توسط ونکاتش و مویس و همکاران در سال ۲۰۰۳ محققان مختلف به آزمون آن درپذیرش فناوری پرداخته‌اند.(گوپتا^[۱۹]، داس‌گوپتا، ۲۰۰۸).
اضطراب
نگرش به استفاده
خودکارآمدی
انتظار اجرا
انتظار تلاش
اثرات اجتماعی
شرایط تسهیل گر
قصد استفاده ازICT
(نیات رفتاری)
استفاده از ICT
شکل(۱-۱) مدل مفهومی یکپارچه پذیرش و استفاده از فناوری UTAUT (ونکاتش و همکاران، ۲۰۰۳)
۱-۵- اهداف تحقیق :
اهداف این تحقیق از نظر کاربردی در جامعه مورد نظر یعنی دهیاران استان گیلان که براساس مسئله تبیین شده است شامل اهداف ذیل می باشد :
اهداف کلی :
سنجش اضطراب ، نگرش به استفاده ، خودکارآمدی ، انتظار اجرا ، انتظار تلاش ، اثرات اجتماعی و شرایط تسهیل گر ، نیات رفتاری و استفاده از ICT در دهیاران استان گیلان .