وبلاگ

جدول۴-۱۵) نتایج تحلیل عاملی اکتشافی متغیر عوامل موثر سازمانی ۶۴
جدول۴-۱۶) نتایج تحلیل عاملی تائیدی برای متغیر توانمند سازی ۶۷

جدول ۴-۱۷) شاخص های معنی داری و برازش مدل ۶۸
جدول۴-۱۸) آزمون تی متغیر عوامل فردی ۶۹
جدول۴-۱۹) آزمون تی متغیر عوامل نهادی ۶۹
جدول۴-۲۰) آزمون تی متغیر عوامل محیطی ۷۰
جدول۴-۲۱) آزمون تی متغیر عوامل سازمانی ۷۰
جدول۴-۲۲) آزمون فریدمن برای اولویت بندی عوامل اثرگذار بر انتخاب راهبرد تجاری سازی ۷۱
فهرست اشکال و نمودارها
عنوان صفحه
شکل(۱-۲). عوامل موثر بر تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی ۷
شکل(۱-۲). عوامل موثر بر تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی ۴۰
نمودار۴-۱) نمودار میله ای سن پاسخ دهندگان ۵۴
نمودار(۴-۲) نمودار میله ای مدرک تحصیلی پاسخ دهندگان ۵۵
نمودار(۴-۳) هیستوگرام متغیر عوامل محیطی ۵۶
نمودار(۴-۴) هیستوگرام متغیر عوامل فردی ۵۷
نمودار۴-۵) هیستوگرام متغیر عوامل نهادی ۵۸
نمودار(۴-۶) هیستوگرام متغیر عوامل سازمانی ۵۹
نمودار( ۴-۷) مدل اندازه گیری عوامل موثر در حالت استاندارد ۶۵
نمودار( ۴-۸) مدل اندازه گیری عوامل موثر در حالت اعداد معنی داری ۶۶
نمودار(۴-۹۰ عوامل اصلی اثرگذار بر انتخاب راهبردهای تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی ۷۱
چکیده
تا چندی پیش دانشمندان و پژوهشگران دانشگاه، از تجاری سازی پژوهش، امتناع می کردند و رسالت اصلی خود را صرفاً تولید دانش بدون عطف نظر به کاربرد آن در عرصه تولید، می دانستند. تا اینکه دانش به منشأ منحصر به ­فرد مزیت رقابتی تبدیل شد. امروزه دانشگاه ها تمایل فراوانی به تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی از خود نشان داده اند و مشاهده می شود که تجاری سازی دارایی های فکری به اهداف نهادی بسیاری از سیستم های دانشگاهی تبدیل شده است.
از این رو پژوهش حاضر با هدف شناسایی عوامل موثر بر تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی در دانشگاه آزاد واحد رشت انجام پذیرفت که از منظر هدف کاربردی و از منظر گردآوری داده ها از نوع آمیخته است. روش تحقیق در بخش کمی از نوع توصیفی-پیمایشی و در بخش کیفی از نوع اکتشافی می باشد. جامعه آماری در این تحقیق کلیه اعضای هیات علمی دانشگاه آزاد رشت است. جهت گردآوری اطلاعات در مرحله کیفی، از مصاحبه نیمه ساختار یافته با خبرگان و در مرحله کمی، از پرسشنامه که یکی از ابزارهای رایج و روشی مستقیم برای کسب داده های تحقیق می باشد، استفاده شده است. بر اساس یافته های حاصل از این تحقیق ۲۶ مولفه در چهار بعد عوامل محیطی، نهادی،سازمانی و عوامل فردی مشاهده شد که به ترتیب در بعد عوامل محیطی سیاست های مرتبط با دارایی های فکری،زیرساخت های محیطی و منطقه ای،در دسترس بودن سرمایه گذاران، محیط دانشگاه، تراکم شرکت ها در یک منطقه و انتخاب آنها، وجود منابع انسانی توانمند و متخصص،عوامل مرتبط با دولت،موجود بودن انکوباتور ها و موجود بودن قوانین حمایت کننده در بعد عوامل نهادی، فرهنگ دانشگاه ، دانشگاه و دپارتمان، مشوق ها،قوانین و مقررات حفاظت از محصولات و فناوریهای نوین و مصوبات حفاظت از دارایی‌های معنوی، ماموریت دانشگاه، اهداف دانشگاه، فعالیت های سابق و قراردادهای گذشته دانشگاه با صنعت و سیاست دانشگاه شناسایی شده. در بعد عوامل سازمانی، هزینه های مرتبط با انتقال دانش ،ساختار معیوب دانشگاه، بها دادن به تحقیقات غیر کاربردی، بها دادن به تحقیقات غیر کاربردی و منابع دانشگاه (درآمد های تخصیص داده شده و بودجه برای تجاری سازی تحقیقات، حمایت های فنی، زیر ساخت های فیزیکی، ارتباطات) و نیز در بعد عوامل فردی، شاخص های انگیزه های فردی محقق، ویژگی های جمعیت شناختی(مثل سن محقق)، ویژگی های روانشناختی، تجربیات شغلی و شبکه اجتماعی فرد مشاهده گردید.
واژگان کلیدی: تجاری سازی تحقیقات، عوامل موثر بر تجاری سازی، راهبرد های تجاری سازی
فصل اول
کلیات و مقدمه
۱-۱- مقدمه
در سالهای اخیر دانشگاه ها در نتیجه ی انتظارات ناشی از توسعه ی اقتصادی و فشارهای داخلی در راستای ایجاد منابع درآمدِ جدید، بیشتر و بیشتر به استفاده از ایجاد شرکت به عنوان ابزاری برای بهره گیری از نوآوری های دانشگاهی روی آورده اند(فلدمن و همکاران^[۱]،۲۰۰۳). دانشگاه ها بطور روزافزونی با افزایش تجاری سازی تحقیقات جدید و کاهش فعالیت های قدیمی نظیر تدریس و تحقیقات مواجه شدند. گسترش تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی دروازه ای جدید به خصوصی سازی مشترکات علمی و پیشرفت های علمی منجر شده است(چانگ و همکاران^[۲]،۲۰۰۹). مطالعه تجاری سازی تحقیق و تکنولوژی و ابعاد آن بسیار مهم است چرا که چنین تحلیل هایی فراهم کننده مدارک مهمی جهت تصمیم گیری کاراتر بیشتر مدیران و سیاستگذاران می باشد. حقیقتا موضوع تجاری سازی به عنوان یک فیلد جدید در حال حرکت به سمت جلو بوده و مورد توجه محققین قرار گرفته شده است(روزرمل و همکاران^[۳]،۲۰۰۷)
از طرفی در اغلب کشورها، دولت ها در حال کاهش نقش خود در تامین بودجه دانشگاه ها هستند، بنابراین دانشگاه ها باید به سمت استقلال ملی و یافتن راههایی برای تامین بودجه مورد نیاز برای فعالیت های خود باشند به گونه ای که به رسالت، ماموریت ها، هنجارها و ارزش های آنها آسیبی وارد نگردد. تبدیل شدن دانش به مزیت رقابتی اصلی واساسی در دنیای امروز، کشورها را بر آن می دارد که توجه ویژه ای به مراکز تولید دانش و انتقال آن به سایر حوزه ها داشته و به اصلاحاتی اساسی در فراگردها، ماموریت ها و عملکردهای آنها دست بزنند (سیگل و همکاران^[۴]،۲۰۰۴).
۱-۲ - بیان مسئله
در سال های اخیر، در نتیجه­ فشارهای اقتصادی و تمایل به مستقل شدن در بودجه های داخلی، دانشگاه‎ها تمایل فراوانی به تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی از خود نشان داده اند. به طوری که دانشگاه‎ها علاوه بر پژوهش و آموزش، به ایفای نقش در جهت ماموریت جدید مشارکت در توسعه اقتصادی جامعه نیز می‎پردازند. یافته های پژوهشی در ارتقای کیفیت زندگی بشر و توسعه سطح رفاه جامعه و تحولات اقتصادی و اجتماعی نقش بسزایی ایفا می کنند. اما این یافته ها تا زمانی که جنبه کاربردی پیدا نکنند و به بازار عرضه نشوند یا در دسترس متقاضیان قرار نگیرند، از اهمیت لازم برخوردار نخواهند بود و هزینه های تحقیق را جبران نخواهند کرد(زارع، یدالهی؛۱۳۹۱).
علی رغم پذیرش موضوع تجاری سازی از سوی محققان، شواهد متعدد از سراسر دنیا حاکی از آن است که هر چند تعداد کثیری از تحقیقات از نظر فنی موفق بوده اند، اما تنها درصد اندکی از آن ها در زمینه تجاری سازی به موفقیت دست یافته اند که این امر نشان دهنده پیچیدگی فرایند تجاری سازی است. تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی به ضرورتی انکارناپذیر تبدیل شده است و ورود دانشگاه های ایران به تجارت دانش از یک مزیت به یک ضرورت تبدیل گشته است و این در حالی است که هنوز دانشگاه های ایران نتوانسته اند به طور مطلوب تحقیقات خود را تجاری نمایند و تعاملی موثر بین صنعت و دانشگاه برقرار سازند (زارع، یدالهی؛۱۳۹۱). تعیین علت واقعی این مسئله، مستلزم انجام مطالعات بنیادین در رابطه با عوامل موثر بر انتخاب راهبرد تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی می باشد که این مسئله خود تاکیدی بر ضرورت انجام تحقیق پیش رو است. عدم شناخت عوامل موثر بر انتخاب راهبرد تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی در بخش های مختلف باعث هدر رفتن توان و سرمایه کشور و نیز تحمیل هزینه فرصت و زمان از دست رفته به کشور می شود. با شناسایی عوامل موثر بر تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی، پیچیدگی این فرایند کاهش یافته و درصد موفقیت آن افزایش می یابد و دانشجویان و اعضای هیات علمی و سایر پژوهشگران می توانند مسیر های درست برای پژوهش را شناسایی کنند و از موفقیت های آن بهره کامل ببرند.
انتخاب راهبرد تجاری سازی قلب توسعه نوآوری ومشخص کننده­ مسیری است که سازمان از یک نوآوری و محصولات به دست آمده ازآن درآمد و سود به دست می آورد(سروو^[۵]،۱۹۹۸). محققان روش‎های متعددی که بوسیله آنها دانشگاه ها با بخش خصوصی در مورد فناوری تعامل دارند را پیشنهاد کرده اند (کوهن و همکاران^[۶]،۱۹۹۸). افرادی نظیرسیگل(۲۰۰۴)، برکوویتز و فلدمن^[۷](۲۰۰۴)، به نقش ثبت پتنت و لیسانس دهی یافته ها در تجاری سازی پژوهش های دانشگاهی توجه کرده و افرادی مثل شین^[۸](۲۰۰۴) و اوشیا^[۹](۲۰۰۵) به اهمیت تشکیل شرکت های زایشی در تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی توجه کرده‎اند.
از این رو هدف ما از این کار، مروری جامع بر روش ها و راهبرد های انتقال دانش و تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی و شناسایی عوامل موثر بر آن است تا از این طریق بتوان راهبرد مناسبی برای تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت ارائه نمود.
۱-۳ - ضرورت و اهمیت تحقیق
در اقتصادِ دانش بنیان، بویژه در صنایع جدید که رشد سریعی دارند، علم تاثیری مهم تر و مستقیم تری بر نوآوری دارد. عواملی مانندِ جهانی سازی، به همراه عوامل دیگر به عنوان جزیی از روندِ کلی به سوی توسعه سریع بازار دانش، رابطه­ صنعت و دانشگاه را دچار تغییرات اساسی کرده است. دانشگاه نهادی است که درراس هرم نهادهای علمی جامعه قرار دارد. عملکرد صحیح دانشگاه از یک سو، توسعه و پیشرفت رابرای جامعه به ارمغان می آورد و از سوی دیگر، توسعه جامعه به عنوان بازخورد مثبت، دانشگاه را به مکان رفیع تر ومسئول تری انتقال می دهد. در بخش دانشگاهی کشور بهره گیری ازنتایج تحقیقات و تجاری سازی آن ها از اولویت های مهم محسوب می گردد، چرا که منافع ملی ایجاب می کند از صرف منابع مهم و قابل توجهی که در قالب نیروهای متخصص، اعتبارات و فرصت زمانی جهت انجام تحقیقات در این بخش صورت می گیرد، حداکثر بهره برداری به عمل آید و جامعه از نتایج حاصل ازاین تحقیقات در بخش های مختلف اجتماعی و اقتصادی بهره مند گردد (فکور, ۱۳۸۶). از طرفی نیز در حال حاضر در بیشتر کشورها تمرکز سیاست گذاری ها به سمتِ نقش رابطه صنعت و دانشگاه در تقویتِ کارآفرینی در صنایع جدید و سریع الرشد معطوف شده است (OECD, 2002). از این رو دانشگاه ها به عنوان مهم ترین بازیگر در اقتصاد دانش بنیان به حساب می آیند و تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی و نوآوری های مرتبط با تحقیق و توسعه، به عنوان مهمترین عوامل ثبات اقتصادی کشورها در نظر گرفته می شوند (آرورا و همکاران^[۱۰]، ۲۰۰۱). تغیر نقش دانشگاه ها از تولید کننده دانش به ایجادکننده سرمایه از دانش، که با هدف بهبود عملکرد اقتصاد ملی یا منطقه ای و نیز مزیت های مالی حاصله برای دانشگاه و اساتید آن صورت می‎گیرد (اتزکوویتز و همکاران^[۱۱]،۲۰۰۰). منجر به به افزایش فعالیت های مرتبط با تجاری سازی در دو دهه اخیر شده است. اما علی رغم اهمیت نوآوری، توجه کمی به تجاری سازی موفق تحقیقات دانشگاهی در کشورهای در حال توسعه، خصوصا در ایران شده است. با گسترش اهمیت موضوع تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی و با عنایت به این موضوع که انتخاب راهبرد تجاری سازی قلب توسعه نوآوری و مشخص کنند­ه­ی مسیری است که سازمان از یک نوآوری و محصولات به دست آمده از آن درآمد و سود به دست می‎آورد (سروو،۱۹۹۸)، ضرورت توجه به تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی و انتخاب روش و مکانیزم درست آن و شناسایی عوامل موثر و تاثیر گذار آن برای برنامه ریزی های استراتژیک دانشگاهها بسیار ضروری می نماید.
۱-۴- اهداف تحقیق
در اجرای پژوهش های علمی، پس از بیان مسأله تحقیق، هدف پژوهش به صورتی که به شکل عملیاتی و از طریق مشاهده عینی قابل دسترس باشد ارائه می گردد(سرمد و همکاران،۱۳۸۵). براین اساس و با توجه به مدل مورد استفاده در این تحقیق، یعنی مدل(اومام و همکاران^[۱۲]،۲۰۰۸) هدف اصلی و اهداف فرعی پژوهش حاضر به شرح زیر می باشد:
۱-۴-۱- هدف اصلی
سنجش عوامل موثر بر انتخاب راهبرد تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی در دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت
۱-۴-۲- اهداف فرعی
سنجش عوامل موثر فردی بر انتخاب راهبرد تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی در دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت
سنجش عوامل موثر نهادی بر انتخاب راهبرد تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی در دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت
سنجش عوامل موثر محیطی بر انتخاب راهبرد تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی در دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت
سنجش عوامل موثر سازمانی بر انتخاب راهبرد تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی در دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت
تعیین رتبه بندی عوامل چهارگانه

شکل(۱-۲). عوامل موثر بر تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی
منبع: (اومام و همکاران،۲۰۰۸)