وبلاگ

امتیاز دیگر تحلیل محتوا این است که به پژوهشگر اجازه می دهد تا به تحلیل مسائلی بپردازد که طی فرایند زمانی طولانی رخ داده است. از این طریق می توان تاریخ گذشته را مورد وارسی قرار داد. مثلاً می توان برخورد عربهای جاهلیت قبل از اسلام و پیامبر را درمورد زنان مقایسه نمود و به تحلیل ادبیات و اشعار اعراب جاهلی و احادیث پیامبر درمورد زنان و حقوق اجتماعی آنان پرداخت (ببی، ۱۳۸۱، ۶۶۳).
۴-۳-۳ معایب تحلیل محتوا
با همه مزایا و فوایدی که برای تحلیل محتوا بیان گردید، طبیعی است هر روش تحلیل داده های اجتماعی معایبی نیز دارد. بنابراین تحلیل محتوا نیز از این قاعده مستثنی نیست. ازجمله معایب تحلیل محتوا عبارتند از :

در تحلیل محتوا برخی از روشها مانند تحلیل ارزیابی، بسیار سنگین و دشوار و نیاز به کار و فعالیت زیادی دارند. باید زمان لازم برای اجرای آنها را در نظر گرفت و در سازگاری آن با تحقیق تلاش لازم را نمود.
کاربرد تحلیل محتوا هرچند دامنه وسیعی را در بر می گیرد، ولی در هر مورد وضع کار تفاوت
می کند، باید از روشی خاص بهره برد. از اینرو محقق به محدودیت در کاربرد روشها برخورد می کند.
محدودیت دیگر تحلیل محتوا، فقدان برخی پیامهایی است که با موضوع تحقیق در ارتباط می باشند مثلاً بسیاری از شخصیت ها بسیار اندک در رسانه های جمعی پوشش داده می شوند. لذا دسترسی به آنها دشوار می باشد (همان، ۷۷۴).
۴-۳- تحلیل نشانه شناختی
روش تحقیق در این مقاله تحلیل متن با بهره گرفتن از تکنیک نشانه شناسی است. چنانکه آسا برگر می گوید (۱۳۷۹)، تحلیل نشانه شناختی نوین با کار زبان شناسی سوئیسی، فردینان دوسوسور (۱۸۵۷-۱۹۱۳) و فیلسوف آمریکایی، چارلز ساندس پیرس (۱۸۳۹-۱۹۱۴) آغاز می شود.
سوسور به عنوان درسهایی در زبان شناسی همگانی که نخستین بار پس از مرگش در ۱۹۱۵ منتشر شد از امکان تحلیل نشانه شناختی سخن گفته بود. این کتاب حاوی بسیاری از مفاهیمی است که می توان درمورد نشانه ها به کار برد… تقسیم نشانه به دو عنصر دال یا آوا – تصویر و مدلول یا مفهوم و پیشنهادهای او دایر بر اینکه رابطه میان دال و مدلول اختیاری است در تکامل نشانه شناسی اهمیت اساسی داشت. از سوی دیگر پیرس نیز توجه خود را بر سه بعد نشانه ها متمرکز کرد، یعنی ابعاد سه گانه تصویری، اشاره ای و نمادین و از این رو نهضتی آغاز شد و تحلیل نشانه شناختی در سراسر جهان گسترش یافت. مهم ترین کار در پراگ و روسیه در آغاز قرن بیستم انجام شد. در این هنگام، نشانه شناسی در فرانسه و ایتالیا در نتیجه کارهای با اهمیت نظری و کاربردی رولان بارت و امبرتو اکو و بسیاری دیگر کاملاً تثبیت شده بود (آسا برگر، ۱۳۷۹، ۱۶).
توجه ما در نشانه شناسی به این نکته خواهدبود که «چگونه معنا خلق و منتقل می شود. گام اساسی برای پیشرفت نشانه شناسی تلقی زبان شناسی همچون الگو و تعمیم مفاهیم این علم به پدیده های دیگر غیر از زبان (متن) است. در واقع، ما با متن همچون زبان برخورد می کنیم که در آن، روابط میان چیزها از خود آن چیز مهم تر است. نشانه ها و روابط دو مفهوم کلیدی تحلیل نشانه شناختی هستند» (همان، ۱۹-۲۰).
متن ها مثل فیلم، برنامه های تلویزیونی، فیلم های تبلیغاتی و غیره مثل زبان اند و قوانین
زبان شناسی را می توان بر آنها هم اعمال کرد. زبان ما را قادر می سازد که اطلاعات، احساسات، افکار و چیزهای مشابه دیگر را با هم مبادله کنیم و این کار را با ایجاد نظام ها و قواعدی که مردم به یادگیری آنها می پردازند انجام می دهیم. چنانکه برای نگارش و سخن گفتن دستور زبان وجود دارد، برای انواع متن همچنین انواع رسانه ها هم دستور زبانی موجود است (همان، ۲۸). علم نشانه شناسی می خواهد نشان دهد که چگونه معنی با به کارگیری نشانه ها پدید می آید و منتقل می شود.
۵-۳- ابعاد متفاوت نشانه شناسی تصویر
در نشانه شناسی تصویر سینمایی به شیوه های متفاوت می توان تصویر را بررسی کرد. این شیوه ها را می توان در ۳ دسته کلی خلاصه کرد:
دسته اول تحلیل رمزهای فنی سینمایی و درک معانی نشانه شناختی آنها است. این تحلیل شامل بررسی رموز فنی مثل اندازه نما، نوع عدسی، زاویه دوربین، سطح دوربین، ترکیب بندی تصویر و امثال آن است.
دسته دوم شامل رمزگان فرم است که عمدتاً نشانه های موجود در تصویر را در بر می گیرد. رمزگان فرم شامل صحنه پردازی، وسایل صحنه، ارتباطات غیرکلامی، رمزهای لباس و مانند آن است. همه این رمزها به دو وظیفه طبیعی سازی و آشنایی زدایی عمل کرده و متن را برای مخاطب معنادار می سازد.
دسته سوم تحلیل های محتوایی است که از رابطه میان نشانه ها استفاده می کند. این دسته شامل تحلیل های همنشینی و جانشینی، بینامتنی و بررسی استعاره ها و کنایه های موجود در تصویر است. هر کدام از تحلیل های ذکر شده برای درک معنای پیام دارای اهمیت است، اما به کارگیری همه آنها در این مقاله به علت محدودیت صفحات میسر نیست. بنابراین، تأکید این مقاله بر دو دسته اول از تحلیل هاست و سعی می شود با مطالعه آثار حاتمی کیا به ترتیب زمانی ساخت، تصویری کلی از جامعه متحول مورد اشاره او در این آثار به دست آید.
هر نشانه آشکار سینمایی (دیداری، شنیداری، گفتاری و …) همانند دالی است که مدلول آن مفهوم ویژه ای را در یک سطح یا بیش از آن به دست می دهد. عناصر و مواردی که درباره بیان تصویری اثر به آنها پرداخته ایم عبارتند از رمزگان فنی و رمزگان فرم (سلبی و کاودری، ۱۳۸۰، ۲۳-۸۵).
۶-۳- رمزهای فنی سینمایی
این دسته از رمزها ویژه سینما و تصویر سینمایی است اگرچه برخی از آنها درباره دوربین عکاسی هم صادق است. در جدول زیر رمزها به منزله دال و معانی نشانه شناختی آنها به مثابه مدلول معرفی می شوند:
دال : مدلول
اندازه نما:
نمای بسیار درشت: عاطفه، احساس، لحظه حیاتی، کنکاش.
نمای درشت: نزدیکی، صمیمیت، فضای خودمانی، تأکید، جلب توجه.
نمای میانه: رابطه شخصی با سوژه.
نمای کامل: روابط اجتماعی.
نمای دور: اهمیت زمینه، فاصله عمومی.
زاویه دوربین:
رو به پایین: چیرگی، قدرت، حاکمیت.
رو به بالا: ناتوانی، ضعف، کودکی.
همسطح چشم: برابری، همکنشی، همذات پنداری.
نوع عدسی:
زاویه باز: دراماتیک.
عادی: روزمرگی، زندگی عادی.
تله فتو: سرک کشیدن، کنجکاوی.
ترکیب بندی:
متقارن: دارای آرامش، حالت مذهبی.
نامتقارن: زندگی روزمره.
ایستا: آشتی، نبود تضاد.
پویا: آشفتگی، سردرگمی.
نورپردازی:
مایه روشن: خوشبختی، نیک انجامی.
مایه تیره: غم، اندوه، ناامیدی.
پرتضاد: تئاتری، دراماتیک.
کم تضاد: واقع گرایانه، مستند.
رنگ:
گرم: خوشبینی، شور، انگیزه، عشق.
سرد: بدبینی، آرامش، صلح، خرد.
سیاه و سفید: واقع گرایی، خبر، گذشته.
حرکت دوربین:
زوم به جلو: توجه، بررسی، اهمیت، کنش.
زوم به عقب: دوری، وداع، سفر.