وبلاگ

• استفاده از کتاب­ها، فصلنامه­ها، مجله‌ها، مقاله­ها و پایان‌نامه‌ها

 

• استفاده از داده ­های سازمانهای مربوطه و تجزیه و تحلیل آنها

 

• استفاده از نقشه های سازمان نقشه‌برداری کشور

 

• استفاده از پرسشنامه و مصاحبه حضوری

 

• مطالعات میدانی جهت گردآوری اطلاعات

 

• استفاده از نرم‌افزارها و مدل­های علمی جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها

 

۱-۹- جامعه آماری و روش نمونه‏گیری
جامعه آماری پژوهش حاضر را مدیران، برنامه‌ریزان و صاحب­نظران حوزه گردشگری در شهرستان کرمانشاه و استان تشکیل می­دهد که داده ­های پژوهش از طریق پرسشنامه و مصاحبه و مطالعات میدانی جمع‌ آوری می‌گردد. روش نمونه‌گیری این پژوهش تصادفی ساده می‌باشد.
۱ – ۱۰- روش‌ها و ابزار تجزیه و تحلیل داده‏ها
ابتدا برای دست‌یابی به شاخص­ های پژوهش یک پرسشنامه باز بر اساس تکنیک دلفی طراحی می­گردد. به عبارتی هدف از تکنیک دلفی، جمع آوری اطلاعات و کسب نظرات از کارشناسان به منظور تسهیل فرایند حل معضل تصمیم ­گیری و برنامه‌ریزی می­باشد. با بهره گرفتن از شاخص‌های به دست آمده سایر پرسشنامه‌های پژوهش طراحی می‌گیرد و بعد از پیمایش داده ­های حاصل از پرسشنامه ­های پژوهش از تکنیک تصمیم‌گیری چند معیاره TOPSIS و مدل راهبردی SWOT برای تجزیه و تحلیل عناصر تشکیل دهنده موضوع استفاده گردید. مدل­های تحلیلی پژوهش TOPSIS و SWOT است که برای اولویت بندی و تعیین اهمیت اکوتوریسم به کار گرفته می‌شوند. به منظور تعیین مجموعه عوامل داخلی و خارجی موثر در گردشگری و اکوتوریسم استان از نظرات کارشناسان گردشگری در سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان استفاده می‌گردد. بعد از جمع‌ آوری اطلاعات جهت آمایش داده‌ها و تنظیم گزارش وضع موجود تکنیک TOPSIS به کار برده می‌شود. برای وزن‌دهی به شاخص‌ها در این تکنیک، از پرسش‌نامه استفاده و در نهایت، شهر کرمانشاه به لحاظ اکوتوریسم اولویت‌بندی و نزدیکی نسبی به وضعیت ایده‌ال در هر بخش محاسبه می‌گردد. در ادامه از تکنیک SWOT یا تکنیک شناسایی نقاط قوت و ضعف، فرصت­ها و تهدیدها برای ارزیابی وضعیت گردشگری استفاده می‌گردد. به عبارتی مدل تحلیل استراتژیک یکی از ابزارهای استراتژیک تطابق نقاط قوت و ضعف در محیط داخلی با فرصت‌ها و و تهدیدات در محیط بیرونی است. در نهایت با ارزیابی مجموعه عوامل داخلی و خارجی به ارائه راهبردها جهت توسعه اکوتوریسم در شهر کرمانشاه پرداخته می‌گردد.

فصل دوم
مبانی نظری تحقیق
۲ – ۱ - مقدمه
گردشگری پدیده قرن بیستم است و نمی­ توان آن را نادیده گرفت؛ بلکه باید به عنوان پدیده­ای که وجود دارد (خوب یا بد)، به آن نگریست. همه ساله، میلیون­ها نفر به سفر می­روند و کسی نمی­تواند آنها را از سفر باز دارد؛ آنها خواهند آمد، پس بگذارید از این حرکت به عنوان منبعی برای توسعه استفاده شود (کابن^[۲]، ۱۹۷۸: ۸۴). رشد روز افزون و شتابنده صنعت گردشگری موجب شده که بسیاری از صاحب‌نظران، قرن بیستم را قرن گردشگری بنامند. به نظر متولیان امور گردشگری، در پایان قرن بیستم و آغاز قرن بیست ­و یکم انقلابی در گردشگری رخ می­دهد. انقلابی که امواج آن در اقصا نقاط جهان اثرگذار خواهد بود(سازمان جهانی گردشگری، ۱۹۹۶: ۹). در حال حاضر گردشگری بزرگترین صنعت خدماتی جهان شناخته شده است به طوریکه رشد آن تغییرات اجتماعی و اقتصادی شدیدی را به دنبال داشته است. توجه به گردشگری از یک سو به علت اهمیت اقتصادی آن و از سوی دیگر به دلیل اثرات فرهنگی و اجتماعی آن است (سلیمانی، ۱۳۸۶: ۵۵). توسعه صنعت گردشگری برای کشورهای در حال توسعه که با معضلاتی چون نرخ بیکاری بالا، محدودیت منابع ارزی و اقتصاد تک محصولی مواجهند، اهمیت فراوانی دارد. از سوی دیگر، لزوم توجه جدی به مقوله سیر و سیاحت و گردشگری، به عنوان پدیده‌ای نو در زندگی ماشینی قرن بیست و یکم، ضرورت کاملاً محسوسی است و اهمیت آن روز به روز در دنیا افزایش می‌یابد (باتلر، ۲۰۰۲: ۱۴). شاید به همین دلیل است که لویس ترنر گردشگری را امیدبخش‌ترین و پیچیده­ترین صنعتی می­داند که جهان سوم با آن روبه­روست و معتقد است گردشگری بیشترین قابلیت را برای جانشینی دیگر صنایع درآمدزا دارد (لی، ۱۳۷۸: ۱). امروزه اقتصاددانان ضرورت برنامه‌ریزی منطقه‌ای صحیح را برای رسیدن به توسعه متوازن مطرح می­ کنند و معتقدند توسعه متعادل منطقه‌ای بر آن است که بهترین شرایط و امکانات را برای توسعه جامع همه مناطق فراهم آورد تا تفاوت­های کیفی زندگی بین منطقه‌ای و درون منطقه‌ای را به حداقل برساند و نهایتاً از بین ببرد (فلاحتی و احمدیان،۹۰: ۱۰۳-۱۰۵). در این میان گردشگری به عنوان یک صنعت­ پویا که دارای نوعی ساختار‌شکنی است می ­تواند گامی مهم جهت توسعه مناطق باشد (بدری و یاری حصار،۱۳۸۸: ۶۱). بر این اساس یکی از راهبردهائی که برای تقویت نواحی محروم و دارای قابلیت توسعه مطرح شده است، توسعه و گسترش گردشگری در مناطقی است که دارای پتانسیل‌های لازم برای توسعه گردشگری هستند، لذا یکی از راهکارهای مهم بسط و توسعه گردشگری، سرمایه‌گذاری در مناطق دارای پتانسیل‌های گردشگری است که گسترش صنعت گردشگری در مکان­هایی که پتانسیل بالقوه جذب گردشگر را دارند می ­تواند به عنوان ابزاری کارآمد در جهت رشد و توسعه همه جانبه جوامع میزبان به کار گرفته شود( تقوایی و همکاران، ۱۳۹۰: ۹۹). اکوتوریسم یکی از جنبه­ های گردشگری محسوب می‌گردد. رویکرد به اکوتوریسم به عنوان الگوی فضایی گردشگری در طبیعت، امروزه مورد توجه فراوانی قرار گرفته است. اکوتوریسم می­رود تا در قرن بیست و یکم بسیاری از فضاهای جغرافیایی را تحت تاثیر قرار داده و الگوی فضایی جدیدی را در نواحی مختلف جغرافیایی ایجاد نماید (رخشانی‌نسب و ضرابی، ۱۳۸۸: ۴۲). این نوع از توریسم در حال حاضر توجه زیادی را به خود جلب کرده است و رشد فزاینده­ای را دارد. از سوی دیگر با توجه به ورود مباحثی نظیر توسعه پایدار به جوامع مختلف، اکوتوریسم اهمیت فوق‌العاده‌ای را به دست آورده است، تا جای که سال ۲۰۰۲ از سوی سازمان جهانی توریسم سال بین‌المللی اکوتوریسم نامیده شده است (حیدری چیانه، ۱۳۸۳: ۸۴). بر اساس برآورد سازمان جهانی گردشگری(WTO) در حالی که رشد عمومی صنعت توریسم برای نخستین دهه پیش رو(۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰) بین ۳/۴ تا حداکثر ۷/۶ درصد پیش‌بینی شده بود، یافته­های موجود بیانگر آن است که بیشترین قسمت از این رشد در بخش اکوتوریسم به وقوع پیوسته و به طور کلی رشد این بخش بین ۱۰ تا ۳۰ درصد خواهد بود. به این ترتیب انتظار می­رود تا یک دهه دیگر شمار طبیعت­گردان که اکنون ۷ درصد از کل مسافران جهان را شامل می­ شود، به بیش از ۲۰ درصد برسد (رخشانی‌نسب و ضرابی، ۱۳۸۸: ۴۲ – ۴۳).
۲ – ۲ - تاریخچه گردشگری در ایران
ایران با توجه به تمدن کهن خود، از کشورهای صاحب تجربه و سابقه در گردشگری محسوب می‌شود. این سابقه با توجه به دو عامل اصلی قابل تحلیل و بررسی است: یکی موقعیت جغرافیایی، سیاسی و جذابیت­های متنوع و فراوان، تاریخی و فرهنگی کشور، و دیگری وی‍ژگی­های اخلاقی و فرهنگی و علاقه­ای که ایرانیان به سیر و سفر و مهمان‌نوازی دارند (شالچیان، ۱۳۷۲: ۱۲). اکتشافات انجام شده در کوه­های زاگرس و البرز نشان می­ دهند که زندگی غارنشینی در این نواحی، از دوران نوسنگی سابقه داشته است. این پیشینه تاریخی زمینه مساعدی را برای رشد تمدن عصر باستان فراهم می­کرد (گزارش صندوق بین‌المللی پول، ۲۰۰۰: ۶۰). تاریخ اسکان در فلات ایران، اگرچه از دوران نوسنگی تا مهاجرت اقوام آریا ابهاماتی دارد، اما شواهدی روشنی در دست است که این مکان از دیرباز مسکونی بوده است (سازمان ایرانگردی و گردشگری، ۱۳۷۶: ۸). ایران، به وی‍‍ژه از قرن هفدهم میلادی، اوج دوران حکومت، به عنوان یک کشور جذاب نظر بسیاری از گردشگران اروپایی را به خود جلب کرد. قرن هفدهم میلادی (مصادف با قرن یازدهم و دوازدهم هجری قمری) را می­توان سرآغاز توجه گردشگران خارجی به ایران دانست. از دوران پیش از اسلام نوشته­ های در دست است که از سفر بعضی از یونانیان و رومیان به ایران حکایت دارد. در دوران بعد از اسلام، نخستین کسی که از مغرب زمین به ایران سفر کرد و سفرنامه­ای را هم در شرح مسافرت خود به ایران نگاشت، بنیامین تودلای اهل اسپانیا بود. سیاحانی چون سرتوماس هربرت، ژان باتیت­سه، پیتر دلاواله و شوالیه شارونپس از دیدار از ایران، از مبلغان واقعی گردشگری در این سرزمین و معرفی‌کننده آن به عنوان هدفی مطلوب برای گردشگران دنیا بوده ­اند. در نیمه دوم قرن نوزدهم، لیدی‌شل، واتسون، گوبینو و دکتر بروگسی از زمره نویسندگانی بودند که با کتاب­های خود نام ایران را به نیکی بر سر زبان­ها افکندند (مرسلوند، ۱۳۷۶: ۱۲). سیر سیاحت ایرانیان و میل آنان به گردشگری در اروپا، از عصر مشروطیت رو به فزونی نهاد. در دوران حکومت رضاشاه، با اعزام دانشجویان ایرانی به غرب و گسترده شدن ارتباطات سیاسی و تجاری، همچنین احداث هتل­هایی به سبک اروپایی در نقاط مختلف کشور، ایران در آستانه تبدیل شدن به یکی از نقاط جذب گردشگر قرار گرفت (سازمان ایرانگردی و گردشگری، ۱۳۷۶: ۱۲).
۲ – ۳ - انواع گردشگری
تاکنون صاحب­نظران و سازمان­های بین‌المللی با توجه به معیارهای مختلف، دسته­بندی­های متعددی از گردشگری ارائه کرده ­اند؛ برای مثال می­توان به موارد زیر اشاره کرد.
والن اسمیت شش نوع گردشگری را در طبقه بندی خود، به شرح زیر بیان می­ کند:

 

• گردشگری قومی: در این نوع گردشگری، گردشگران به منظور مشاهده سبک زندگی افراد بومی و اقوام، سفر می­ کنند. فعالیت­های متداول آنها شامل دیدار از منازل افراد بومی، حضور در جشن­ها و شرکت در مراسم مذهبی آنهاست. هدف گردشگری قومی، شناخت اقوام مختلف و شرکت در تجربه ­های آنهاست.

 

• گردشگری هنری: در این گردشگری، گردشگر دوست دارد تا هنرهای ملل و مردم دیگر را شناخته و با آنها آشنا شود. شناخت هنرهای دستی، آشنایی، دیدن و شنیدن موسیقی و حرکات موزون، در زمره فعالیت‌های گردشگران در این نوع گردشگری است.

 

• گردشگری تاریخی: این دسته از گردشگران به بازدید از موزه­ها، مسجدها، کلیساها و آثار تاریخی و بناهای باستانی می­پردازند. در این نوع، گردشگران از اجرای نمایشنامه­هایی که وقایع مهم دوران گذشته را بازسازی می­ کند استقبال خواهند کرد.

 

• گردشگری مبتنی بر طبیعت یا طبیعت‌گرا: تاکید گردشگر طبیعت‌گرا بر جاذبه­هایی طبیعی و محیطی است. هدف آن پناه بردن به آغوش طبیعت زیبا و تحسین جاذبه­های طبیعی است. گردشگر طبیعت‌گرا علاقه­مند به شگفتی­های جهان هستی همچون آبشارها، جنگل­ها، کوهستان­ها، کویرها، صحراها و سایر جاذبه­های طبیعی است.

 

• گردشگری تفریحی و ورزشی: گردشگر تفریحی و ورزشی توجه خود را معطوف به شرکت در فعالیت­های ورزشی، استفاده از چشمه­های آب معدنی، حمام آفتاب و دیگر فعالیت­های اجتماعی در یک محیط دلنشین و راحت می­ کند. گردشگر تفریحی مایل است تا زمانی را که در سفر سپری می­ کند؛ برای تمدید اعصاب و رفع خستگی و تفریح استفاده کند.

 

• گردشگری مرتبط با کار: هدف این نوع گردشگری تفریح و یا استراحت نیست، بلکه انجام بخشی از حرفه و کار در مدیریت سفر است. مشخصه این گردشگری شرکت در کنفرانس­ها، گردهمایی­ها، سمینارهای علمی، تحقیقاتی و تخصصی است (رضوانی، ۱۳۸۷: ۶ – ۷).

 

۲ – ۳ – ۱- گردشگری بر پایه هدف از سفر

 

• تفریحی، تفرجی

 

• فرهنگی

 

• ماجراجویی، ورزشی

 

• سلامتی(بهبودی)

 

• عقد قرار داد و انگیزه­ای (کریم­پناه، ۱۳۸۴: ۲۳).

 

۲ – ۳ – ۲- گردشگری انبوه و جایگزین
گردشگری انبوه^[۳] عبارت است از گردشگری معمولی که در سطح گسترده در سراسر جهان وجود دارد. این نوع گردشگری کاملا به صنعت گردشگری و سازمان­ها و مؤسسات خدمات گردشگری وابسته است. ویژگی بارز گردشگری انبوه در برابر گردشگری جایگزین^[۴] این است که برنامه ­های سفر در گردشگری انبوه کاملا رایج و دارای مقبولیت عمومی است، در حالی که گردشگری جایگزین هر انتخاب دیگری غیر از گردشگری انبوه را شامل می­ شود و ممکن است برای جامعه میزبان، مفید یا زیانبار باشد، مانند گردشگری خاصی که با انگیزه­ های فحشا و یا استفاده از مواد مخدر صورت می­گیرد و یا آن نوع از گردشگری که به محیط زیست کشور میزبان خسارت وارد می ­آورد (زاهدی، ۱۳۸۲: ۲). در مجموع، گردشگری جایگزین نوعی از گردشگری است که در واکنش به توسعه عنان گسیخته گردشگری انبوه در دهه­های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ مطرح شده و هدف آن به کارگیری روش­های نوین در گردشگری به جای روش­های مخرب گردشگری انبوه است (کاظمی، ۱۳۸۹: ۲۵).
۲ – ۳ – ۳- جهانگردی فام
در متون خارجی این عنوان بصورت جهانگردی ACE^[5] آمده است که از حروف اول سه کلمه Adventure، Cultural و Ecotourism به وجود آمده است.کلمه فام متشکل از حروف اول کلمات فرهنگی، اکوتوریسم و ماجراجویانه در فارسی استفاده شده است. در این طبقه‌بندی، جهانگردی به سه دسته تقسیم شده است:

 

• در جهانگردی فرهنگی، هدف دیدار از مراسم، خصوصیات، شعایر و نمودهای فرهنگی جامعه میزبان است.

 

• در اکوتوریسم، دیدار از طبیعت در کانون توجه جهانگردان قرار دارد.

 

• جهانگردی ماجراجویانه با خطر پذیری و ماجراجویی ملازمت دارد.

 

ارتباط بین این سه نوع جهانگردی در شکل ۲ - ۱ نشان داده شده است (کاظمی، ۱۳۸۹: ۲۵ – ۲۶).
شکل ۲ – ۱: ارتباط تعاملی انواع مختلف جهانگردی