وبلاگ

• • ویژگی­های خائفین در قرآن عبارتند از: ایمان، رفتار نیکو، سعادت و رستگاری، عدم تجاوز به حقوق مردم، توبه. از منظر عهد عتیق، شخص خداترس از همه گناهان نفرت دارد، برای خدا قربانی می­ کند، خودش را در برابر خدا و ملکوت او انکار می­ کند و خود را هیچ می­پندارد، مطیع احکام الهی هستند و از خداوند به خاطر خودش، نامش و کلامش و عبادتش می­ترسند. ویژگی­های خائفین در عهدجدید عبارت است از: داشتن رفتار نیک، پرهیز از تکبر و خودبینی، ترس از خداوند به خاطر خودش، عبادتش و قدرتش، ترس از خدا همراه با خلوص قلب، مطیع همسر خود بودن، ابزاری برای نیل به قداست، ملزم به رعایت تقوای الهی.

• عواقب عدم ترس از خداوند در قرآن بدین قرارند: قساوت قلب، غفلت و فراموشی از یاد خدا، پذیرش ولایت شیطان. از دیدگاه عهد عتیق، عاقبت اشخاصی که از خدا نمی­ترسند عبارت است از: محروم شدن از داشتن پادشاه خوب، محروم شدن از نیکی ابدی برای خود و فرزندان، دچارشدن به بلاها و امراض مختلف و خطرناک، دچار ترس و وحشت شدن، مورد تمسخر واقع شدن توسط بیگانگان، دچار شدن به خشم خداوند، روآوردن به گناه و شرارت، اجابت نشدن دعاها و طرد شدن از طرف خداوند، محروم شدن از برکات و نعمت­های خداوندی، تسلط دشمنان برآنها، مورد داوری قرار گرفتن توسط خداوند، داشتن عمری کوتاه در دنیا. عواقب عدم ترس از خداوند در عهد جدید عبارت است از: دچار شدن به خشم خداوند، طرد شدن از طرف خداوند، تسلط دشمنان برآنها، مورد داوری قرار گرفتن توسط خداوند.

• آثار خوف از خداوند در قرآن عبارت است از: فراهم شدن انگیزه برای کارهای خوب و اطاعت از خداوند، عبرت و پندگیری، فرار از جنگ با مومنان و فتنه گری، تکریم شخص در بهشت، سرور و شادمانی مؤمنان از جانب خداوند، پذیرفتن انذار و تذکر، اقدام به اعمال صالح، هدایت، مغفرت، آخرت نیکو، رضایت خداوند. خوف از خداوند در عهد عتیق نتایج بسیاری اعم از دنیوی و اخروی به همراه دارد. نتایج دنیوی ترس از خدا در این کتاب عبارتند از: رهایی از خوف و تسلط دشمن، وعده نصرت الهی و کمک به پیروزی انسان در برابر دشمن، برخورداری از رحمت خداوند، وعده بازگشت به سرزمین موعود و پیروزی بر دشمنان، داشتن عمر طولانی، سلطنت و پادشاهی بر مردم، برخورداری از رزق و روزی نیک، ماندگاری نسل انسان خداترس بر روی زمین، عدم درماندگی، برخورداری از ثروت و احترام و زندگی بابرکت، شادمانی، داشتن ایمنی و اطمینان کامل، برآورده شدن آرزوهایشان. نتایج معنوی خوف از خداوند در عهد عتیق عبارتند از: دور ماندن از بلا، برخورداری از نجات و برکات خداوندی، برخورداری از هدایت الهی، برخورداری از تکیه­گاه و مأمن قوی، دوری از گناه و ترک معاصی، بخشش و رضایت الهی، کسب علم و حکمت وبرخورداری از اسرار الهی و تعلیم انسان توسط خداوند، مکروه داشتن و دور شدن از بدی، برخورد درست و عادلانه با مردم، مراقبت و حفاظت خداوند از کسانی که از او می­ترسند، بهره­مندی از دولت و جلال و حیات، تقرب به خداوند، برخورداری از نیکی ابدی، استجابت دعای بندگان، روی آوردن به اطاعت خداوند، حفظ و پایبندی به عهدی که با انسان بسته است، استواری بر کلام خداوند، رهایی از ترس رسوایی، امیدواری به خداوند، محبوبیت در بین مومنین، برخورداری از سلامتی، انداختن ترس در دل دشمنان، مشمول رحمت و بخشش الهی قرار گرفتن، مورد تکریم واقع شدن، برخورداری از نعمت عدالت و شفای خداوند و آسایش واقعی، توفیق توبه حاصل شدن. نتایج دنیوی خوف از خداوند در عهد جدید عبارت است از: رهایی از خوف و تسلط دشمن، برخورداری از برکات الهی در دنیا، ستایش و تمجید خداوند، وعده نصرت الهی و کمک به پیروزی انسان در برابر دشمن و غلبه بر دشمنان، دور شدن از بدی، جلوگیری از رسوایی، تقدیس کننده قوم. نتایج معنوی خوف از خداوند در عهدجدید بدین قرارند: رسیدن به نجات و رستگاری، برخورداری از رحمت خداوند، رسیدن به ملکوت الهی، پرستش واقعی، آرامش روحی.

همانطوریکه ملاحظه گردید، کتاب مقدس و قرآن در بسیاری از زمینه ­های ترس از خداوند دارای وجه اشتراکند.
۴-۴- بررسی رجاء (امید) در قرآن و عهدین
امید، سرمایه اصلی حیات آدمی است. کسی که به آینده امیدوار است، احساس می‏کند همه چیز دارد؛ چراکه خوشبختی واقعی و سعادت جاودان در احساس آرامش، امید و مطلوب‌اندیشی است. کسی که از آرامش روان بهره‏ای ندارد، با ناامنی روانی، دغدغه‌خاطر و وسوسه‏های فزون‏خواهانه، در اوج قدرت مادی نیز اندک توشه‌ای هم ندارد.
در میان تعالیم ادیان آسمانی، شاید نتوان نمونه‌ای را یافت که از امید به آینده و تحولات آن تهی بوده و به‌طور مستقیم و یا غیرمستقیم به اصلاح و بهبود وضع بشر و تحقق آرمان‌های وی در آینده نظری نداشته باشد. ادیان آسمانی و با منشأ وحیانی در این خصوص، بسیار برجسته‌تر از سایر آیین‌ها به این معنا توجه داشته‌اند و بسیاری از معتقدات دینی پیروان آنها با این معنا ارتباط می‌یابد.
«امید»، در زبان عربی مترادف با «رجا» و در زبان انگلیسی به کلمه «Hope» ترجمه شده است. در زبان عربی، «رجا» یعنی امید داشتن و انتظار امری محبوب و پسندیده، که اکثر اسباب و موجبات آن نیز، محقق باشد (ابن‌منظور، ۱۴۱۴، ذیل ریشه کلمه؛ ابن‌فارس، ۱۴۰۴؛ ذیل ریشه کلمه). در قاموس کتاب مقدس، امید به‌معنای آرزو و انتظار از برای چیزهای نیک و مقاصد پسندیده است (هاکس، ۱۳۷۷، ذیل عنوان امید). در اصطلاح علم اخلاق نیز به‌راحتی و لذتی که از انتظار تحقق امری محبوب، در قلب حاصل می‌شود امید می‌گویند (نراقی، ۱۳۸۳، ۱۵۶).
به‌طور کلی مفهوم «امید» (در لایه مثبت و منفی)، از راه کلیدواژه‌های دیگری همچون طمع (تمایل نفس از روی آرزوی شدید به چیزی خارج از دسترس انسان)، أمل (آرزویی که انتظاری طولانی در آن وجود دارد) و تمنی (میل به حصول امری همراه با تقدیر و اندازه‌‌گیری آن) نیز قابل پی‌گیری است (ابن‌فارس، ۱۴۰۴؛ ذیل ریشه کلمه). در میان واژگان فوق، تنها در واژه «رجا» است که فرد امیدوار در راه رسیدن به امیدش، کار و تلاش می‌کند و موجبات رسیدن به امر محبوب را فراهم می‌آورد. درصورتی‌که در سه واژه دیگر، تنها امید رسیدن به امر محبوب را دارد، بدون اینکه خود را برای حصول به آن، آماده و مهیا گرداند (طیب، ۱۳۷۸، ج۵: ۳۴۴؛ میبدی، ۱۳۷۱، ج۳: ۴۶۲؛ مغنیه، ۱۴۲۴، ج۳: ۳۴۱).
این بخش از رساله به‌طور خاص به نحوه انعکاس مفهوم «امید»، در متون دینی قرآن و عهدین ‌پرداخته و برآن است که مختصات کلی این آموزه را در این متون ترسیم نماید تا زمینه‌ای برای نزدیکی هرچه بیشتر ادیان به یکدیگر را فراهم آورد.
از این رو، این بخش از رساله در صدد است تا مفهوم امید، متعلق های امید، اقسام امید، راه­های کسب و افزایش امید و آثار و نتایج آن را در زندگی دنیوی و اخروی انسان، در عهد عتیق، عهدجدید و قرآن با توجه به آیات آن و تفاسیر معتبر آن، مورد بررسی و تحلیل قرار دهد تا نقاط اشتراک و اختلاف این کتب مقدس در جهت ابهام زدایی از پیام­های اصلی ادیان فراهم گردد.
۴-۴-۱- امید در قرآن
(امید)، از مفاهیم کلیدی قرآن است که ۲۸بار همراه با ریشه و مشتقاتش، در۲۷ آیه و۲۱سوره بکار رفته است. اصل این واژه بصورت ممدود (رجاء) است اما در قرآن بصورت مقصور (حاقه، ۶۹/ ۱۷) و مهموز (رجأ) (توبه، ۹/ ۱۰۶؛ اعراف، ۷/ ۱۱۱؛ احزاب، ۳۳/ ۵۱) نیز آمده است (راغب ، ۱۴۱۲، ذیل ریشه کلمه). حقیقت لغوی «امید» امید داشتن است و در اصطلاح انتظار امر محبوبیست که اکثر اسباب و موجبات آن، محقق باشد. رجا مقصور نیز، به معنای اطراف و حاشیه هر شئ است و در اصطلاح، انتظار چیزی است که حصول و وقوعش در حاشیه است، چه از نظر زمان و چه از نظر مکان، مثلا درآیه «وَ الْمَلَکُ عَلی أَرْجَائهَا» (حاقه، ۶۹/ ۱۷)؛ (أَرْجَائهَا) (جمع رجا) بدین معناست که چون آسمان که مکان ملائکه است، شکافته شود، ایشان بر اطراف آن مجتمع شوند و منتظر امر الهی باشند تا درباره مؤمن و کافر اقدام کنند. رجا مهموز نیز، به معنای تأخیر است یعنی انتظار امر پسندیده، همواره با تأخیر است (ابن منظور، ۱۴۱۴، ذیل ریشه کلمه).
به طورکلی اصطلاح رجا در قرآن نشانه­ای از یک مفهوم و تصور دینی خاص است که آرامش و اطمینان در روان آدمی را بدنبال دارد و او را بسوی تلاش جهت رسیدن به هدف سوق می دهد و در فرهنگ قرآنی دارای اهمیت ویژه‌ای است. همچنین با توجه به موارد کاربرد این کلمه در متون جاهلی و قرآن، می توان به این نتیجه رسید که حوزه معنایی این واژه، بعد از نزول قرآن، تفاوت چندانی با قبل از نزول ندارد چراکه از نظر قرآن نیز، این واژه به معنای امید و انتظار، تأخیر و کناره بکار رفته است ولی میزان استعمال آن بعد از نزول قرآن افزایش یافته است.
۴-۴-۱-۱- متعلق های امید در قرآن
قرآن کریم به‌عنوان کامل‌ترین کتاب الهی، متعلق های گوناگونی برای امید ارائه نموده است که در ذیل برای پرهیز از اطاله­ی کلام، تنها به ذکر آنها اکتفا می­ شود و در خلال مطالب بعدی (راه­های کسب امید)، به هرکدام از این موارد، اشاره خواهد شد.
الف) امید به امور معنوی و الهی

• امید به خداوند: «لَّقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ لِّمَن کَانَ یَرْجُو اللَّهَ وَالْیَوْمَ الْآخِرَ وَذَکَرَ اللَّهَ کَثِیرًا» (احزاب، ۳۳/ ۲۱).

• امید به لقای خداوند: «مَن کَانَ یَرْجُو لِقَاءَ اللَّهِ فَإِنَّ أَجَلَ اللَّهِ لَآتٍ وَهُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ» (عنکبوت، ۲۹/ ۵).

• امید به آخرت: «وَإِلَی مَدْیَنَ أَخَاهُمْ شُعَیْبًا فَقَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَارْجُوا الْیَوْمَ الْآخِرَ وَلَا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ» (عنکبوت، ۲۹/ ۳۶).

• امید به عفو الهی: «فَأُولئِکَ عَسَی اللَّهُ أَن یَعْفُوَ عَنْهُمْ وَکَانَ اللَّهُ عَفُوًّا غَفُورًا» (نساء، ۴/ ۹۹).

• امید به رحمت حق: «أَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ آنَاءَ اللَّیْلِ سَاجِدًا وَقَائِمًا یَحْذَرُ الْآخِرَهَ وَیَرْجُو رَحْمَهَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ إِنَّمَا یَتَذَکَّرُ أُولُوا الْأَلْبَابِ» (زمر، ۳۹/ ۹٫

• امید به رستگاری: «فَأَمَّا مَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَعَسَی أَن یَکُونَ مِنَ الْمُفْلِحِینَ» (قصص، ۲۸/ ۶۷).

• امید به پوشاندن گناهان و وارد کردن به بهشت: ««یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَی اللَّهِ تَوْبَهً نَّصُوحًا عَسَی رَبُّکُمْ أَن یُکَفِّرَ عَنکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ وَیُدْخِلَکُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ یَوْمَ لَا یُخْزِی اللَّهُ النَّبِیَّ وَالَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ نُورُهُمْ یَسْعَی بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَبِأَیْمَانِهِمْ یَقُولُونَ رَبَّنَا أَتْمِمْ لَنَا نُورَنَا وَاغْفِرْ لَنَا إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ» (تحریم، ۶۶/ ۸).

• امید به هدایت یافتگی: «إِنَّمَا یَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ وَأَقَامَ الصَّلَاهَ وَآتَی الزَّکَاهَ وَلَمْ یَخْشَ إِلَّا اللَّهَ فَعَسَی أُولئِکَ أَن یَکُونُوا مِنَ الْمُهْتَدِینَ» (توبه، ۹/ ۱۸).

• امید به تقوا: «أَیُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ وَالَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ» (بقره، ۲/ ۲۱).

۱۰-امید به شکر گزاری: «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنزِلَ فِیهِ الْقرآن هُدًی لِّلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَی وَالْفُرْقَانِ فَمَن شَهِدَ مِنکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَمَن کَانَ مَرِیضًا أَوْ عَلَی سَفَرٍ فَعِدَّهٌ مِّنْ أَیَّامٍ أُخَرَ یُرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلَا یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ وَلِتُکْمِلُوا الْعِدَّهَ وَلِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلَی مَا هَدَاکُمْ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ» (بقره، ۲/ ۱۸۵).
۱۱- تعقّل، تفکّر، و تذکّر: «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ قرآنا عَرَبِیًّا لَّعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ» (یوسف، ۱۲/ ۲)، «کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الْآیَاتِ لَعَلَّکُمْ تَتَفَکَّرُونَ» (بقره، ۲/ ۲۶۶)، «وَبِعَهْدِ اللَّهِ أَوْفُوا ذلِکُمْ وَصَّاکُم بِهِ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ» (انعام، ۶/ ۱۵۲).
۱۲- امید به تسلیم: «کَذلِکَ یُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکُمْ لَعَلَّکُمْ تُسْلِمُونَ» (نحل، ۱۶/ ۸).
۱۳-امید به پیروز کردن مؤمنان و نابود ساختن دشمنان و جانشین کردن مؤمنان در زمین: «فَعَسَی اللَّهُ أَن یَأْتِیَ بِالْفَتْحِ أَوْ أَمْرٍ مِّنْ عِندِهِ فَیُصْبِحُوا عَلَی مَا أَسَرُّوا فِی أَنفُسِهِمْ نَادِمِینَ» (مائده، ۵/ ۵۲)، «قَالَ عَسَی رَبُّکُمْ أَن یُهْلِکَ عَدُوَّکُمْ وَیَسْتَخْلِفَکُمْ فِی الْأَرْضِ فَیَنظُرَ کَیْفَ تَعْمَلُونَ» (اعراف، ۷/ ۱۲۹).
۱۴-امید به توبه الهی: «وَآخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلًا صَالِحًا وَآخَرَ سَیِّئًا عَسَی اللَّهُ أَن یَتُوبَ عَلَیْهِمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ» (توبه، ۹/ ۱۰۲).
۱۵-امید به هدایت الهی: «إِلَّا أَن یَشَاءَ اللَّهُ وَاذْکُر رَّبَّکَ إِذَا نَسِیتَ وَقُلْ عَسَی أَن یَهْدِیَنِ رَبِّی لِأَقْرَبَ مِنْ هذَا رَشَدًا» (کهف، ۱۸/ ۲۴).
۱۶- امید به برخورداری از نعمتهای خداوند: «فَعَسَی رَبِّی أَن یُؤْتِیَنِ خَیْرًا مِّن جَنَّتِکَ وَیُرْسِلَ عَلَیْهَا حُسْبَانًا مِّنَ السَّمَاءِ فَتُصْبِحَ صَعِیدًا زَلَقًا» (کهف، ۱۸/ ۴۰).
۱۷- ایجاد دوستی بین مؤمنان و دشمنانشان: «عَسَی اللَّهُ أَن یَجْعَلَ بَیْنَکُمْ وَبَیْنَ الَّذِینَ عَادَیْتُم مِّنْهُم مَّوَدَّهً وَاللَّهُ قَدِیرٌ وَاللَّهُ غَفُورٌ» (ممتحنه۶۰/ ۷).
ب) امید به امور  و :
گاهی متعلَّق امید، امری دنیوی است، چنان که یعقوب (ع) امید داشت خداوند همه فرزندان وی را نزد او جمع آورد «قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَکُمْ أَنفُسُکُمْ أَمْرًا فَصَبْرٌ جَمِیلٌ عَسَی اللَّهُ أَن یَأْتِیَنِی بِهِمْ جَمِیعًا إِنَّهُ هُوَ الْعَلِیمُ الْحَکِیمُ» (یوسف، ۱۲/ ۸۳) و موسی (ع) امید داشت آتشی بیاورد تا خانواده وی خود را گرم کنند «إِذْ قَالَ مُوسَی لِأَهْلِهِ إِنِّی آنَسْتُ نَارًا سَآتِیکُم مِّنْهَا بِخَبَرٍ أَوْ آتِیکُم بِشِهَابٍ قَبَسٍ لَّعَلَّکُمْ تَصْطَلُونَ» (نمل، ۲۷/ ۷) و همسر فرعون امید داشت موسی (ع) برای وی و فرعون سودی داشته باشد «وَقَالَتِ امْرَأَتُ فِرْعَوْنَ قُرَّتُ عَیْنٍ لِّی وَلَکَ لَا تَقْتُلُوهُ عَسَی أَن یَنفَعَنَا أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَدًا وَهُمْ لَا یَشْعُرُونَ» (قصص، ۲۸/ ۹).