وبلاگ

ببایدش کشتن به فرمان شاه
چو بر شاه گیتی شود بدگمان

 

 

 

که زرتشت گوید به زند اندرون
ز یزدان ندارد به دل بیم و باک
چو پندش نباشد ورا سودمند
فکندن تن پرگناهش به راه
ببایدش کشتن هم اندر زمان^[۷۵]

 

 

 

به نظر نمی­رسد که منظور فردوسی از این چند بیت استدلال مد­ نظر ایشان باشد. به عقیده­ی نگارنده مفهوم این ابیات این است که خسروپرویز عصیان کردن بر شاه را حتی بدتر از عصیان بر یزدان می­دانست، زیرا کسی که بر دین زرتشت عصیان کند یک سال فرصت بازگشت دارد، اما به عصیان­کننده بر شاه نمی­ توان فرصت داد. در واقع در اینجا خسروپرویز با زدن این مثال فرصت کوتاه بهرام چوبین را، برای انتخاب، یادآور می­ شود، و مسئله بر سر زرتشتی بودن یا نبودن وی نیست. ابیات دیگری را از زبان خسروپرویز که ایشان به عنوان شاهد ارائه داده­اند نیز جای بحث دارد:

 

 

ز بهرامیان هر که گردد اسیر
پرستنده فرخ آتش کنم

 

 

 

به پیش من آرد کسی دستگیر
دل موبد و هیربد خوش کنم^[۷۶]

 

 

 

همچنین ابیات زیر از زبان بهرام چوبین به برخی از افرادش که از آن­ها خواست خویشاوندانشان در سپاه خسروپرویز را به خود جذب کنند:

 

 

سپهبد بپرسید از آن سرکشان
فرستید هر کس که دارید خویش

 

 

 

که آمد ز خویشان شما را نشان
که باشند یک دل به گفتار و کیش^[۷۷]

 

 

 

همانگونه که پیش­تر ذکر شد، ایشان از این بیت نیز به عنوان شاهدی بر مهرپرستی احتمالی سپاه بهرام چوبین و تفاوت دین آن­ها استفاده می­ کند، اما مشکل اینجاست که اصولاً بهرام چوبین دارای سپاه شخصی نبوده است، بلکه طبق گفته­ی منابع موجود، این هرمزد چهارم بود که سپاهی به بهرام چوبین بخشید، تا با ترکان بجنگد و این سپاه احتمالاً دارای افرادی از مناطق مختلف بوده است؛ به علاوه همان­گونه که پیش­تر اشاره شد فردوسی، از زبان خسروپرویز، برگشتن از شاه را بدتر از برگشتن از یزدان می­داند، و احتمال دارد که منظور وی از این بیت این باشد که آن­ها در واقع با شورش بر شاه از دین برگشته­اند، و با پیروی دوباره از شاه به دین بر می­گردند. خسروپرویز سپاه بهرام چوبین را بندگان خود می­داند:

 

 

سپاهت همه بندگان منند
ز تو لختکی روشنی یافتند

 

 

 

به دل مرده و زنده آن منند
بدین سان سر از داد برتافتند^[۷۸]