یا مورد دیگر را می‌توان فرانسه مثال زد که شرکت توتال به‌صورت علنی و رسمی به‌عنوان اولین شرکت پیش‌قدم تحریم‌ها اعلام داشت که عربستان به‌صورت رسمی و آشکار خواهان جبران و تأمین انرژی فرانسه را می‌کند. این تلاش منوط به عربستان نبوده و کشورهایی مثل امارات نیز زمزمه‌هایی در مورد افزایش تولیدات خود به‌منظور پر کردن جای خالی نفت ایران در بازار اروپا و آسیا بروز داده بود .(www.ettelaat.net)
شکل ۱۵ آمار تولید روزانه نفت ایران
Source: Opec Annual Report 2002- 2013.
شکل ۱۶ آمار تولید روزانه کل اعضای شورای همکاری خلیج­فارس
Source: Opec Annual Report 2002- 2013.
شکل ۱۷ نمودار مقایسه­ ای میزان تولید نفت روزانه ایران و عربستان
Source: Opec Annual Report 2002- 2013.

۲-۴ تحولات عربی و مراودات تجاری طرفین در این دوره

۱-۲-۴ واردات ایران از شورای همکاری خلیج­فارس

صادرات شورای همکاری خلیج‌فارس به ایران همچنان که در شکل ۱ در زیر مشاهده می‌نمایید از سال هشتاد به بعد (در دوران آقای خاتمی) روندی رو به رشد را تجربه کرد و هرسال بر حجم مبادلات تجاری صادرات شورا به ایران افزوده گردیده است. به طور متوسط می­توان گفت که هر سال حجم صادرات به ایران تا سال ۸۹ هر سال ۲ میلیارد دلار افزایش داشته است که در سال ۸۹ به نهایت خود در تاریخ روابط دو طرف رسیده و مبلغی بالغ بر ۶/۱۸ میلیارد دلار را به خود اختصاص می‌دهد.
اما با وقوع تحولات موسوم به بیداری اسلامی و تغییرات سیاسی عظیم در خاورمیانه به تبع تغییر روابط سیاسی میان ایران و شورای همکاری خلیج‌فارس دچار دگرگونی شده و حجم واردات ایران از شورا و صادرات شورا به ایران درست پس از تحولات عربی حجم صادرات شورای همکاری از ۱۸ میلیارد دلار در سال ۸۹ به ۱۷ میلیارد در سال ۹۰، ۱۰ میلیارد در سال ۹۱ و ۱۱ میلیارد در سال ۹۲ رسید. این در حالی است که افت ۷ میلیاردی در صادرات به ایران طی دو سال بسیار برای تجارت ایران ضربه سنگینی بود. ذکر این نکته نیز لازم است که یکی از دلایل دیگر علاوه بر تیرگی و جهت‌گیری‌های طرفین پس از تحولات عربی، تشدید تحریم‌ها و پیوستن شورا به تحریم‌ها علیه ایران بودند.

شکل ۱۸ صادرات شورای همکاری خلیج‌فارس به ایران
منبع: اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران، ۱۳۹۳٫
در این میان روابط امارت به‌عنوان بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران نیز دچار دگرگونی گردید. امارات صادرات خود را طی سال ۸۰ از ۶/۱ میلیارد دلار به ۴۸/۱۷ میلیارد دلار در سال ۸۹ رساند. امارات در این دوره بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران و جانشین دیرینه آلمان در روابط تجاری ایران گردید. با تحولات عربی صادرات امارات به ایران دچار افت‌وخیز گردید. به‌نحوی‌که امارات نیز از این کاهش مراودات تجاری بی‌نصیب نبود و صادرات او با ایران از ۱۶ میلیارد در سال ۸۹ به ۱۷ میلیارد در سال ۹۰، ۱۰ میلیارد در سال ۹۱، و ۱۱ میلیارد در سال ۹۲ رسید. همچنان که در شکل زیر می‌بینید امارات پس از سال ۹۰ افتی ۷ میلیاردی را تجربه کرد که رقمی بسیار بالا برای یک سال تجاری است.
نکته‌ای که باید اشاره کرد این است که پس از تحولات عربی سهم اصلی صادرات به ایران و در واقع واردات ایران از شورای همکاری خلیج‌فارس بر عهده امارات افتاد به‌نحوی‌که سهم امارات در سال ۹۰ از صادرات ۸۱/۱۷ میلیارد دلاری ۴۸/۱۷ میلیارد دلار بود. این رقم در سال ۹۱ از ۴۳/۱۰ میلیارد دلار ۲۰/۱۰ میلیارد دلار و در سال ۹۱ از ۵۱/۱۱ میلیارد دلار مبلغ ۲۳/۱۱ میلیارد دلار بود.
شکل ۱۹ صادرات امارات متحده عربی به ایران
منبع: اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران، ۱۳۹۳٫
صادرات عربستان نیز به‌عنوان رقیب اصلی ایران، بعد از تحولات بیداری در این دوره دچار نوسان گردید. صادرات عربستان پس از تحولات از ۱۷۱ هزار دلار در سال ۸۹ به ۱۳۵، ۷۰ و ۴۴ هزار دلار از ۹۰ تا ۹۲ رسید که نشان از کاهش چشم‌گیر صادرات عربستان دارد.
شکل۲۰ صادرات عربستان به ایران
منبع: اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران، ۱۳۹۳٫
بحرین و کویت نیز مسیری مشابه را در صادرات خود به ایران تجربه کردند. صادرات بحرین پس‌ازاین تحولات از ۴۷ هزار دلار در سال ۸۹ به ۳۱، ۱۶، ۱۳ و ۲۱ هزار دلار در سال ۹۲ رسید. که صادرات بحرین در این دوره کاهشی تقریباً ۴ برابری را از سر گذرانده بود.
صادرات کویت نیز روندی مشابه سایر اعضا داشت. حجم صادرات کویت به ایران از ۱۱۴ در سال ۸۹ پس از تحولات به ترتیب به ۹۲، ۶۴ و ۱۲۵ هزار دلار در سال‌های ۹۰ تا ۹۲ رسید.
شکل ۲۱ صادرات بحرین و کویت به ایران
منبع: اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران، ۱۳۹۳٫
عمان نیز صادراتی به مبالغ ۷۵،۷۳،۶۰،۷۵ میلیون دلار را از ۸۹ تا ۹۲ با ایران داشت که عمان نیز در سال ۹۱ کاهش ۱۳ میلیون دلاری را تجربه کرده بود. قطر نیز همچنان پیرو همین رویه بود با این تفاوت که پس از افت شدید صادرات خود با ایران از ۶۰ میلیون دلار در سال ۸۸ به ۱۷ میلیون دلار در سال ۸۹ تفاوت چندانی در تجارت خود با ایران نداشته است هرچند سهم قطر در کنار بحرین در واردات ایران از شورای همکاری خلیج‌فارس چندان نیست. که نمودار مراودات دو کشور را از سال ۸۰ تا ۹۲ در زیر مشاهده می‌کنید.
شکل ۲۲ صادرات عمان و قطر به ایران
منبع: اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران، ۱۳۹۳٫

۲-۲-۴ صادرات ایران به شورای همکاری خلیج‌فارس

صادرات ایران به شورای همکاری خلیج‌فارس نیز مسیری مشابه واردات را طی کرد. اما با این تفاوت که روند و سرعت شیب نزولی یا افت‌وخیز در سبد واردات شورای همکاری خلیج‌فارس از ایران تلاطم کمتری را تجربه کرد. واردات شورا از ایران از سال ۸۳ روندی رو به رشد را طی کرد به‌نحوی‌که در طی این سال‌ها حجم واردات خود را از ۷/۱ میلیارد دلار در سال ۸۳، به ۴/۳ میلیارد دلار در سال ۸۷ رساندند. این رقم از سال ۸۸ تا ۹۲ به ترتیب ۴/۳، ۷/۲، ۹/۴، ۸/۳ و ۴ میلیارد دلار را تجربه کرد. صادرات ایران به شورا طی سال‌های ۸۹ و ۹۱ کاهش یافت. در اینجا ذکر یک نکته ضروری به نظر می‌رسد که پس از تحولات چرا با وجود گسترش تنش در روابط ایران و شورای همکاری صادرات ایران به شورا طی سال ۹۰ یک سال پس از گذشت تحولات افزایش پیدا کرد؟ در جواب این سؤال باید اذعان داشت که بخش اعظم صادرات ایران به شورا را واردات امارات متحده عربی تشکیل می‌دهد که امارات و دبی دارای روابط دستانه با ایران هستند و پس از تحولات به سبب افزایش تنش سعی در استفاده حداکثری از بازار موجود و جبران کسری بازار سایر رقبا کرده است.
در این میان واردات امارات مسیری با شیب سعودی را از سال ۸۳ با از ۲/۱ میلیارد به ۹/۲ در سال ۸۸ رساند.
امارات واردات خود از ایران را در سال ۸۹ به ۳/۲ میلیارد، ۵/۴ میلیارد در ۹۰، ۳/۳ در سال ۹۱ و ۵/۳ میلیارد دلار در سال ۹۲ رساند. ازآنجاکه امارات بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران است، این رویه نیز در واردات از ایران تکرار شده است و بیشترین سهم را از آن خود کرده است. به‌نحوی‌که سهم امارات از واردات کل شورای همکاری از ایران در سال‌های ۸۹ تا ۹۲ به ترتیب ۸۵%، ۹۰%، ۸۶% و ۸۵% بوده است که بخش عمده صادرات ایران به شورا را تشکیل می‌دهد. که این مورد را می‌توان در جدول ۷ مشاهده کرد.
صادرات ایران به شورای همکاری خلیج­فارس
شکل ۲۳ صادرات ایران به کل اعضای شورای همکاری
منبع: اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران، ۱۳۹۳٫
شکل ۲۴ صادرات ایران به تک تک اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس
منبع: اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران، ۱۳۹۳٫
واردات بحرین پس از شروع سیر نزولی روند وارداتش از ایران از سال ۸۷ از ۵۵ میلیون دلار به ۲۵ میلیون دلار در ۸۸ رسید. صادرات شورا با نزولی بیشتر از ۵۰۰% نسبت به سال ۸۷، در سال ۹۲ به ۱۰ میلیون دلار کاهش می‌یابد. این در حالی است که بحرین پس از تحولات واردات خود از ایران را از ۲۸ میلیون در سال ۸۹، به ۷ میلیون دلار کاهش داد.
کویت نیز تقریباً روندی همگون با بحرین را ادامه داد. واردات کویت از ایران طی سال‌های ۸۸ تا ۹۲ بدین شرح بود: ۱۳۸، ۹۴، ۱۳۴، ۹۷، ۹۸ بود که افت ۵۰ میلیونی برای کویت در یک سال نشان از کاهش حجم واردات از ایران پس از حرکت‌های اخیر دارد. و ازاین‌جهت طی چند سال رشد منفی را ثبت کرد.
عربستان نیز پس از سال ۸۷ واردات خود از ایران را به نحو گسترده‌ای کاهش داد به‌نحوی‌که از رقم ۳۸۷ میلیون دلار در سال ۸۷ به ۱۷۷ میلیون دلار تنها پس از یک سال در ۸۸ رسید. این رقم در سال ۸۹ به ۸۰ میلیون دلار رسید. آمار سال‌های ۹۰ تا ۹۲ نیز ۱۰۷، ۱۱۵ و ۹۱ میلیون دلار رسید. که نشان از این دارد که هرچند عربستان بهبودی در حجم تجاری خود پس از تحولات داشت اما این مساله را در سال ۹۲ با رساندن مبادلات به ۹۱ میلیون دلار جبران کرد.
اما قطر در این میان رویه‌ای متفاوت در پیش‌گرفته است. هرچند واردات قطر از ایران در سال ۸۸ با افت شدیدی مواجه شد بدین نحو که از میزان ۹۱ میلیون دلار در سال ۸۷، به ۶۵ میلیون دلار در سال ۸۸ رسید. اما بااین‌وجود پس‌ازآن با بهبود نسبی واردات خود در طی این سال‌ها تا سال ۹۲ توانست سهم خود را به ۹۶ میلیون دلار برساند. البته ذکر این نکته هم لازم است که روند واردات قطر در این سال‌ها کاملاً مثبت و بدون سیر نزولی بوده است. که یکی از نشانه‌های مثبت این رابطه تجاری را می‌توان در ملاقات نمایندگانی از قطر، روس و اردن در تهران در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۰ جهت ایجاد اپک گازی عنوان داشت.
عمان نیز افزایش واردات و گسترش واردات را تجربه کرده است بدین نحو که واردات خود را از ۷۱ میلیون دلار از سال ۸۷ به ۱۷۶ میلیون دلار در سال ۹۱ در اوج تحریم رساند. عمان نیز مانند امارات دارای دیدگاه متعادل و دوستانه‌تری نسبت به روابط با ایران هستند که نمونه آن را از روابط تجاری مثبت دو طرف می‌توان مقایسه کرد.
که تحولات جدید روابط اقتصادی دو کشور ۲۰۱۱ مبنی بر شروع ارسال گاز طبیعی به عمان تا مارس ۲۰۱۲، اعلام سرمایه ­گذاری مشترک ایران و عمان در بخش گاز و توسعه مشترک میدان کیش، شروع مجدد مذاکرات صدور گاز به عمان همگام با یادداشت تفاهم ساخت یک واحد پتروشیمی در منطقه پارس جنوبی در آگوست ۲۰۰۹ و افتتاح اولین شرکت سرمایه‌گذاری مشترک خارجی در می ۲۰۰۹ میان ایران و عمان را می‌توان در این راستای بهبود روابط دو طرف عنوان کرد.
شکل ۲۵ صادرات ایران به قطر، بحرین، عمان و کویت
منبع: اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران، ۱۳۹۳٫
شکل ۲۶ صادرات ایران به عربستان
منبع: اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران، ۱۳۹۳٫
جمع­بندی
تأثیر تحولات بیداری اسلامی تنها به روابط سیایی میان طرفین موکول نشد و روابط اقتصادی میان طرفین را نیز تحت تأثیر قرار داد. روابط اقتصادی بازیگران در اکثر موارد به تأثر از روابط سیاسی، در راستای آن روابط حرکت کرده و ادامه سیاست سیاسی می­باشد. در روابط میان ایران و شورای همکاری خلیج‌فارس نیز به تبع تیرگی روابط سیاسی میان دو طرف شاهد افول روابط تجاری و بازرگانی میان دو طرف و تیرگی این روابط بودیم. کشورهای شورای همکاری این سیاست تقابلی با ایران را از طریق دو سیاست، بازی با کارت نفت از طریق اپک( به طور بسیار محسوس در پاییز و زمستان ۹۳) و کاهش روابط تجاری و بازرگانی خود با ایران به نمایش گذاشت. در این میان شورای همکاری هم­چنین با حمایت از تحریم­های ایران به گونه ­ای ضمنی ساز تیرگی روابط اقتصادی دو طرف را سر داده است. در این میان اما روابط ایران با امارات با وجود ناملایمات متعدد میان دو طرف به دلایل گوناگون مسیر سابق خود را طی کرد. ازاین‌جهت بیداری اسلامی سبب تیرگی و کاهش مراودات تجاری میان ایران و شورای همکاری خلیج‌فارس گردید

نتیجه ­گیری

اگرچه آنچه طی سال­های اخیر در جهان عرب رخ داده، در تاریخ منطقه بی‌سابقه است، از منظر ژئوپلیتیک قدرت، این قیام تداوم انقلاب اسلامی در سده­های گذشته تا کنون، به ویژه موج دوم انقلاب اسلامی در منطقه خاورمیانه در جریان جنگ ۳۳ روزه، تحولات انتفاضه، حمایت ایران از دولت اسلامی در منطقه مانند عراق برای ارائه دولت سرمشق اسلامی است و نمی‌توان میان تحولات سال­های اخیر با تحولات حداقل چندین سال گذشته، گسست قائل شد. در حقیقت، بیداری اسلامی موجب رها شدن بخش عظیمی از نیروهای سیاسی شد که پیش از آن توسط نظام‌های دیکتاتوری و سازش­کار به بند کشیده شده بودند و آرایش سیاسی را نیز در منطقه تغییر داد. همانگونه که قبل از قیام‌های عربی، آرایش بازیگران سیاسی، حول محور بحران خاورمیانه شکل گرفت، در دوره اخیر نیز این مسئله، محور اساسی دسته‌بندی‌های سیاسی خواهد بود، البته با یک تفاوت اساسی و آن اینکه برخلاف دوره قبل که همزمان با اشغال فلسطین و تشکیل رژیم صهیونیستی، دسته‌بندی‌های سیاسی در منطقه خاورمیانه، به گونه‌ای شفاف شکل گرفت، اما در دوره اخیر به دلایل متعدد، نتایج قطب‌بندی سیاسی، طی یک روند در حال شکل‌گیری و به نحو بارزی در شکل محور مقاومت در مقابل محور سازش – سلطه قرار گرفته است.