وبلاگ

طبق گزارشات خبر گزاری فارس(۱۳۸۳) نظام های آموزشی به عنوان بارزترین نمود سرمایه گذاری نیروی انسانی در زمینه شکوفایی جامعه نقش اساسی را به عهده دارند. عملکرد مدیران به عنوان مهم ترین جزء این نظام ها اهمیّتی ویژه دارد و اگر قرار است در آموزش تحوّلی صورت گیرد بایستی از مدیریّت شروع شود. وزارت آموزش و پرورش، از نهادهای بخش عمومی است که رویکرد آن به روی تعالی دانش و فرهنگ عامّه مردم تمرکز دارد و با توجّه به اهمیّتی که این سازمان می تواند در بر طرف کردن نیازهای مردم داشته باشد، باید مورد بررسی قرار گیرد تا بدین وسیله نقاط ضعف و قوّت و فاصله بین وضع موجود و وضع مطلوب درآن شناخته شود و با توجّه به آن ها تدابیری جهت غلبه بر ضعف ها و بهبود عملکرد سازمان فراهم آید. در این پژوهش قصد داریم، عملکرد اداره آموزش وپرورش شهرستان جغتای را با بهره گرفتن از مدل تعالی سازمانی(EFQM)^[1] مورد ارزیابی قرار دهیم، و همچنین از میزان موفقیّت این سازمان در اجرای برنامه ها و رسیدن به اهداف خود، در معیارهای مختلف مدل، آگاهی یابیم.
۱-۲- بیان مسئله
در جهان پیچیده و بی ثبات امروز که پیشرفت و توسعه کشورها، سازمان ها و موسسات کوچک و بزرگ در گروه علم و دانش بشری است، ضرورت توجّه به کیفیّت آموزش و بهره وری حاصل از آن از اهمیّت ویژه ای بر خوردار است. انجام این کار منوط به اعمال مدیریّت صحیح و داشتن نگرش مثبت به مفهوم آموزش از یک طرف و داشتن معیارها و شاخص های مناسب در جهت ارزشیابی و عملکردهای آموزشی، از طرف دیگر می باشد(حیاتی،۱۳۸۵). درحال حاضر، فلسفه و دید گاه و شیوه مدیریّت کیفیّت جامع در آموزش به عنوان یک ضرورت اجتناب ناپذیر در سراسر جهان مطرح است (تورانی،۱۳۸۲).
ارزیابی در هر سازمان با هدف شناخت وضع موجود و شناسایی نقاط ضعف، ضمن کنترل و بررسی سیاست ها و استراتژی های اعمال شده، زمینه را برای برنامه ریزی و سیاستگذاری جهت افزایش نقاط قوّت سازمان و افزایش خدمات و رضایت بیشتر مشتریان فراهم می کند(انصاری جابری،۱۳۸۸).ارزیابی این امکان را فراهم می کند تا سازمان بتواند در مسیر تعالی، وضعیت خود را شناسایی، عملکرد خود را اندازه گیری و براساس یافته های حاصل نسبت به بهبود وضعیّت خود اقدام نماید و همه کارکنان خود را در فرایند بهبود مستمر درگیر نماید(تری،۲۰۰۵)^[۲].

هر سازمان صرف نظر از حوزه فعّالیّت، اندازه، ساختار یا بلوغ سازمانی نیازمند ایجاد یک چارچوب مدیریّتی مناسب است(بلال زاده،۱۳۸۷). جوایز کیفیّت و مدل های خاصّ آن نزدیک به چند دهه است که ذهن نظریّه پردازان سازمان ها را به خود مشغول کرده است. جایزه دمینگ و جایزه کیفیّت مالکوم بالدریج از آن جمله است. اروپا به ویژه بعد از حرکت جمعی کشورهای این قارّه به سوی اتحاد و یکپارچگی کامل سیاسی – اقتصادی، ضرورت توافق بر تعیین چنین جایزه ای را بیش از بیش احسان کرد(آسواولانگ باتم،۲۰۰۲)^[۳].
بر این اساس بنیاد کیفیّت اروپا متشکل از ۱۴ کشور صنعتی اروپا مدل تعالی را پیشنهاد داد. سازمان هایی که تفکّر بهبود مستمر به عنوان یک اصل و ارزش در آن ها نهادینه شده است همواره به شناسایی و درک وضعیّت و موقعیّت خود علاقه مند هستند(سالیس،۲۰۰۲)^[۴]. مدل تعالی یک چارچوب غیر تجویزی برای خود ارزیابی است(رحمتی،۱۳۸۶). استقرار سیستم مدیریّت کیفیّت و ارزیابی مبتنی بر آن، از جمله راهکار های مهم ارتقای کیفیّت آموزش و پرورش و مدارس است(گلاتورن،۱۹۹۴). امّا مروری اجمالی بر تحوّلات اداری طی سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نشان می دهد که رویکردی مناسب برای نظارت بر عملکرد مدارس به کار نرفته است. نظارت های موجود، فاقد ویژگی های نظارت اثر بخش هستند.
بدون بررسی و کسب آگاهی از میزان پیشرفت و دستیابی به اهداف و بدون شناسایی چالش های پیش روی سازمان و کسب بازخورد و اطّلاع از میزان اجرای سیاست های تدوین شده و شناسایی مواردی که به بهبود جدّی نیاز دارند، در عملکرد سازمان بهبود میسّر نخواهد شد، لذا ارزیابی عملکرد و میزان دسترسی به اهداف از جمله نیازهای محسوس در هر سازمان می باشد در همین راستا مدل تعالی سازمانی به عنوان ابزاری قوی در پاسخگویی به این نیاز سازمان ها از موفقیّت چشمگیری برخوردار بوده و توانسته تا حدود زیاد در آسیب شناسی سازمانی و تعیین مسیر حرکت جهت دسترسی به تعالی منابع انسانی مورد استفاده قرار گیرد. ارزیابی آموزشی می تواند نقش مؤثّری در فراهم آوردن کیفیّت آموزشی و در نتیجه بالا بردن عملکرد افراد و دسترسی به نوآوری و خلاقیّت داشته باشد(گلدبرگ وکول،۲۰۰۲)^[۵]. با به کارگیری این مدل ها ضمن این که سازمان می تواند میزان موفقیّت خود را در اجرای برنامه های بهبود در مقاطع مختلف زمانی مورد ارزیابی قرار دهد، می تواند عملکرد خود را با سایر سازمان ها به ویژه بهترین آن ها مقایسه کند.
امّا به موازات پیدایش تکنیک های مدیریّت ی متنوع، مدل های تعالی سازمانی از دهه ۱۹۵۰ میلادی متولّد شدند. مدل های تعالی سازمانی با الگو برداری از شرکت های موفّق دنیا توانسته اند چار چوب مناسبی را برای مدیریّت سازمان ها در محیط رقابتی ارائه نمایند. ویژگی بارز این مدل ها، نوع نگرش به سازمان (کل نگری) است که به مدیریّت این امکان را می دهد تا ضمن ارزیابی سازمان تحت امر خود، بتواند آن را با سایر سازمان های مشابه مقایسه نماید. از سوی دیگر، مدل ها معمولاً بگونه ای طرّاحی شده اند که امکان استفاده از تکتیک های مختلف را برای سازمان فراهم می سازند. مدل تعالی سازمانی بر اساس ۹ حوزه پایه گذاری شده است. ۵ حوزه این مدل مربوط به توانمند سازها بوده و بیان کننده اجزاء تشکیل دهنده یک سازمان و چگونگی تعامل آن ها با یکدیگر است و ۴ حوزه بعدی نتایج حاصل از عملکرد سازمان را تشکیل داده و نتایج مطلوب حاصل از اجرای توانمند سازها معرفی می کند.
در حوزه توانمند سازها رویکردها نقش ایفا می کنند و نتایج را شکل می دهند. مدل تعالی سازمانی معرّف آن است که برتری سازمانی تابع رویکردهای آن است و برتری در هریک از حوزه های عملکرد مشتری کارکنان و جامعه از طریق تعامل مناسب حوزه های توانمند ساز یعنی رهبری، خطّ مشی و راهبردها، کارکنان، شراکت ها و منابع و فرآیندها و تأمین و تحقّق معیارهای مرتبط با آن ها قابل دستیابی است(نجمی،۱۳۸۴).
از سوی دیگر مشاهدات و مطالعات اوّلیّه نشان می دهد بسیاری از فعّالیّت های موجود در مدیریّت آموزش و پرورش شهرستان جغتای مورد بررسی قرار نگرفته، که این پدیده خود منجر به عدم قضاوت از کارکردهای آن مدیریّت خواهد شد. بنابراین برای بررسی و ارزیابی واقعی، عملکرد آموزش و پرورش جغتای با توجّه به شاخص های توانمند سازی مانند رهبری، خطّ مشی و استراتژی، منابع انسانی، کارکنان، شراکت ها و منابع مورد ارزیابی و قضاوت قرار خواهدگرفت. با عنایت به توضیحات فوق برآنیم که به این سئوال اساسی پاسخ دهیم. آیا بین مدل تعالی سازمانی ایی اف کیو ام و عملکرد آموزش و پرورش شهرستان جغتای در سال تحصیلی ۹۳-۹۲ رابطه وجود دارد؟
۱-۳- اهمّیّت وضرورت تحقیق
تعالی سازمانی مجموعه اقدامّات برجسته مدیریّت و رسیدن به نتایج سازمان بر مبنای هشت مفهوم اساسی، یعنی: نتیجه محوری، مشتری مداری، رهبری، ثبات هدف، مدیریّت به وسیله فرایند و حقایق، توسعه افراد و مشارکت، یادگیری مداوم، نوآوری و بهبود، افزایش شرکاء و پاسخگویی عمومی است. در غالب متون سازمانی امروز، به این تعریف استناد می شود (ویکیپیدیا). بهبود کیفیّت در زمینه هایی مانند صنعت و تولید، بهداشت و آموزش و پرورش در جهان امروز، ضرورت محسوب می شود. در قلمرو آموزش و پرورش، به دلایلی نظیر کاهش روز افزون بودجه ها، پایین بودن سطح دانش و مهارت دانش آموختگان و پافشاری مردم و دولت ها برای بازسازی یا بهسازی نظام های آموزشی، توجّه به کیفیّت اهمیّت پیدا کرده است. در سطح جهانی، اقدامّاتی نظیر خود گردان کردن مدارس، ارج نهادن به ابتکارات مدیران و طولانی کردن ساعات درسی و سال تحصیلی، از نشانه های بارز توجّه به کیفیّت به شمار می روند. در این شرایط، صاحب نظران مدیریّت در آموزش و پرورش مفاهیم مدیریّت فراگیر را با مختصری تغییر و تعدیل، ابزار مهمی برای بازسازی نظام های آموزش و پرورش قلمداد می کنند (علاقه بند، ۱۳۸۲).
متأسفانه فرهنگ مدیریّت سنّتی در کشوری مثل ایران نهادینه گردیده است که مطمئناً اعمال مدیریّت نوین با مقداری مقاومت روبرو می شود. البتّه در سال های اخیر گام های مثبتی به سوی اعمال و نهادینه کردن مدیریّت نوین در ایران برداشته شده است، ولی با اهداف و آرمان های مطلوب بسیار فاصله دارد(عزیزی،۱۳۷۹).
آموزش وپرورش یکی از نهادهای بسیار مهم و اساسی در هر جامعه ای است. آموزش و پرورش پویا، سالم و اثر بخش نقش کلیدی در تعلیم و تربیت نیروی انسانی مفید و متخصّص برای جوامع در حال تغییر و تحول دارد(بازرگان،۱۳۸۲). مدل تعالی سازمانی چارچوبی روشمند برای ارزیابی عملکرد سازمان ها در دو حوزه فرآیندها و نتایج حاصل از این فرآیندها است. دستاوردهای حاصل از ارزیابی در این مدل عبارتست از: نقاط قوّت سازمان و زمینه های قابل بهبود آن که برای دستیابی به بهبود آن فهرستی از برنامه های اولویّت بندی شده را نیز پیشنهاد می کند. براساس آموخته های مدیریّتی کیفیّت جامع توجّه به ارزش ها مفاهیم بنیادین لازمه موفقیّت و ایجاد بهبود مستمر سازمان ها است(قوی دل،۱۳۸۶).
مدل تعالی سازمان های دارای ۸ اصل عمده از جمله نتیجه گرایی، مشتری گرایی، رهبری و پایداری هدف، مدیریّت بر مبنای فرآیندها و واقعیّت ها، توسعه و مشارکت کارکنان، یادگیری و نوآوری و بهبود مستمر، توسعه مشارکت همکاران، پاسخگویی عمومی است.سازمان های متعالی، در حکم سازمان هایی مسئول با ایجاد کردن شفافیّت وپاسخگویی مناسب به ذینفعانشان درقبال عملکردخود،مسیرتعالی رامی پیمایند(نجمی و حسینی،۱۳۸۷).
برای ارزیابی عملکرد، علل مختلفی بیان شده است، پارکر علل ارزیابی عملکرد را این گونه بیان می کند: ارزیابی عملکرد، مشخّص می کند که مشکل در کجاها وجود دارد و کجاها نیاز به بهبود دارد. ارزیابی عملکرد، به سازمان ها کمک می کند تا فرآیندهایشان را به خوبی بشناسند و به این شناخت برسند که چه چیزی را می دانند و چه چیزی را نمی دانند. اطمینان از این که تصمیمات مبتنی بر واقعییّات هستند نه مفروضات و حدسیّات(پارکر،۲۰۰۰)^[۶].
در این تحقیق بررسی رابطه مدل تعالی سازمانی و عملکرد آموزش و پرورش شهرستان جغتای مورد آزمون قرار خواهدگرفت. با بهره گرفتن از مدل تعالی سازمانی عملکرد آموزش و پرورش با توجّه به ابعاد پنج گانه آن مورد بررسی و ارزیابی قرار می دهیم و نقاط قوّت و ضعف آن شناسایی، راهکارهای بهبود عملکرد ارائه خواهد شد. بر این اساس، با توجّه به نیاز حیاتی آموزش و پرورش به بهبود کیفیّت آموزشی و پرورشی و کمبود منابع کاربردی در این زمینه امید است:
یافته های پژوهش مورد استفاده مدیران سطوح مختلف آموزش و پرورش قرار گرفته و همچنین نتایج حاصله در پژوهش بتواند مورد استفاده برنامه ریزان و سیاستگذاران وزارت آموزش و پرورش قرار گیرد.
۱-۴- اهداف پژوهش
هدف اصلی:
شناسایی رابطه بین مدل تعالی سازمانی و عملکرد آموزش و پرورش شهرستان جغتای در سال تحصیلی ۹۳-۹۲
اهداف فرعی:
تبیین رابطه بین رهبری و عملکرد آموزش و پرورش
تبیین رابطه بین خطّ مشی و راهبردها و عملکرد آموزش و پرورش
تبیین رابطه بین کارکنان و عملکرد آموزش و پرورش
تبیین رابطه بین مشارکت ها و منابع و عملکرد آموزش و پرورش
تبیین رابطه بین فرایند ها و عملکرد آموزش و پرورش
۱-۵- فرضیّه ها
فرضیّه اصلی:
بین مدل تعالی سازمانی (EFQM) و عملکرد آموزش و پرورش رابطه وجود دارد.
بین رهبری و عملکرد آموزش و پرورش رابطه وجود دارد.
بین خطّ مشی و راهبرد ها و عملکرد آموزش و پرورش رابطه وجود دارد.
بین کارکنان و عملکرد آموزش و پرورش رابطه وجود دارد.
بین مشارکت ها و منابع و عملکرد آموزش و پرورش رابطه وجود دارد.
بین فرایند ها و عملکرد آموزش و پرورش رابطه وجود دارد.
۱-۶- متغیّرهای پژوهش
معرفی متغیّر ها
متغیّر یک مفهوم تجربی است که به آن ارزش های مختلفی ارائه می دهیم و مفهوم است که بیش از دو یا چند ارزش به آن اختصاص داد می شود (خلعتبری،۱۸:۱۳۹۰).
الف) متغیّر مستقل^[۷] (محرک- درونداد- علّت- پیش بینی کننده)
متغیّری است که تغییرات آن وابسته به چیزی نیست و در تحقیقات آزمایشی، در اختیار پژوهشگر است و محقّق می تواند آن رادستکاری کند (خلعتبری،۱۸:۱۳۹۰). در این پژوهش مدل تعالی سازمانی به عنوان متغیّر مستقل یا پیش بین مطرح می باشدکه ابعادآن عبارتنداز: رهبری، خطّ مشی و استراتژی، کارکنان، مشارکت ها و منابع و فرآیندها.
ب) متغیّر وابسته یا ملاک^[۸]
متغیّر وابسته که به آن معلول، برونداد، ملاک پاسخ و نتیجه نیز می گوییم متغیّری است که تغییرات آن تحت تاثیر متغیّر مستقل است و براساس اندازه گیری و دستکاری متغیّر مستقل اندازه گیری و مورد مشاهده قرار می گیرد (حسن زاده، ۱۳۸۵). در این پژوهش عملکرد به عنوان متغیّر ملاک مطرح است.
ج) متغیّر تعدیل کننده
متغیّری است که در روابط بین دو متغیّر ، پیش بین و ملاک اثر می گذارد در واقع متغیّر تعدیل کننده عامل اصلی که به وسیله محقّق انتخاب، اندازه گیری یا دستکاری می شود تا مشخّص شود که تغییر آن موجب تغییر رابطه متغیّر مستقل و وابسته می شود یا نه. این متغیّر برای توصیف متغیّر مستقل معینی به کار برده می شود و یک متغیّر ثانوی به حساب می آید(همان منبع). در این پژوهش مدرک تحصیلی، جنسیّت، نوع استخدام، سابقه کار و سن به عنوان متغیّر تعدیل کننده محسوب می شود.
د) متغیّر کنترل