دستورالعمل ها و راهنمایی هایی باید برای عملیات گردشگری از جمله ارزیابی اثرات گردشگری تهیه شود. راهکارهای عملیاتی گردشگری باید در سطوح ملی، منطقه ای و محلی تنظیم گردد و شاخص ها و مؤلفه های مربوط به ارزیابی اثرات و میزان پیشرفت کار پروژه های گردشگری، تهیه شده و راهبردهای حفاظت و مراقبت از منابع گردشگری تعیین و اجرا شود.
-
- پاسخگویی:
استفاده از منابع عمومی مثل آب و هوا و زمین باید با پاسخگویی از جانب استفاده کنندگان همراه باشد تا اطمینان حاصل شود که این منابع حیاتی مورد سوء استفاده قرار نمی گیرند.
-
- آموزش:
توسعه گردشگری پایدار مستلزم ارائه برنامه های آموزشی مناسبی است که به اصلاح شناخت ها و درک های مردم انجامیده، فعالیت گردشگری را توسعه و گسترش دهد و مهارت های فنی و حرفه ای مرتبط با گردشگری را به ویژه در مردم کم در آمد جامعه افزایش دهد.
-
- حفظ هویت:
تحقق گردشگری پایدار مستلزم کشف فعالیت ها و اقداماتی است که به کاهش فقر، تقویت جایگاه سرزمین و حفظ هویت ملی بیانجامد و برای انجام این منظور بایستی گردشگری کیفی را توسعه داد و در عین حال هم به تأمین رضایت گردشگران و هم با سایر اصول پایداری توجه کرد (همان، ص ۱۵)
امروز پایداری به نحو گسترده ای به عنوان رویکردی بنیادین، برای هر نوع از توسعه از جمله توسعه گردشگری پذیرفته شده و در مباحث مدیریتی و محیطی، گردشگری پایدار به عنوان مفهومی نو ، برای مقابله با آثار مخرب توسعه گردشگری مطرح است (کوسیس[۷۹]، ۲۰۰۰، ۴۸۴) .
به این ترتیب، مفهوم گردشگری پایدار ابعاد اجتماعی، اقتصادی، مدیریتی و زیست محیطی را در بر می گیرد، اما همواره بر محیط زیست تأکید می کند.
در این راستا، سازمان جهانی گردشگری، توسعه گردشگری پایدار را شامل کیفیت زندگی برای جامعه میزبان، رضایت گردشگران، حفظ محیط زیست و منابع انسانی و اجتماعی مورد استفاده در فرایند گردشگری می داند( الوانی، ۱۳۸۵، ۱۰۸).
-
- ۳ – ۲ابعاد گردشگری پایدار
گردشگری پایدار دارای ابعاد مختلف زیست محیطی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است که بعد از کنفرانس ریو در سال ۱۹۹۲ و همرام با موج سوم توسعه گردشگری رهیافت نوینی برای آن مطرح شد.
-
- پایداری زیست محیطی: شرایط پایداری زیست محیطی باید به طور جدی مطرح شود گسترش صنعت گردشگری باید منجر به ایجاد تغییرات نامطلوب در اکوسیستم نشده و توسعه با بقای محیط زیست، تنوع زیستی و منابع زیستی همراه شود. ” محاسبه ظرفیت تحمل”[۸۰] یکی از ارزش های پایداری زیست محیطی است. این نوع پایداری دارای ابعادی مانند پایداری منابع اکوسیستم، تأثیرات عمومی محیطی و مدیریت سایت های محیطی است که هر یک دارای زیرشاخص های ترکیبی متعددی است.
-
- پایداری اجتماعی: این پایداری اشاره به توانایی یک اجتماع ، اعم از محلی یا ملی برای پذیرش بازدید کنندگان در دوره های زمانی کوتاه یا بلند دارد، به گونه ای که هیچ گونه ناهماهنگی و تضادی در ساخت اجتماعی جامعه به وجود نیاید و یا به حداقل ممکن کاهش یابد. از اثرات منفی گردشگری در این بخش می توان به دسته بندی ها و اختلافات بین افراد دارای نفع در گردشگری و کسانی که در حاشیه قرار دارند اشاره کرد. تعیین ظرفیت تحمل اجتماعی نیز از روش های کاهش اثرات منفی این نوع از پایداری است. این شاخص ها از زیر شاخص هایی مانند رعایت حقوق انسانی، بهبود کیفیت زندگی و حفاظت از الگوهای اجتماعی و فرهنگی تشکیل شده است.
-
- پایداری فرهنگی: پایداری فرهنگی به ثبات یا سازگاری در چارچوب شاخص های فرهنگی یک جامعه در برابر اثرات فرهنگی به جا مانده از گردشگران و در مقابل فشار حاصل از آنچه که فرهنگ گردشگر نامیده می شود، اشاره دارد ( توانایی مردم برای حفظ یا انطباق عناصر فرهنگی خود) شاید جوامع با وجود اثر تغییراتی که با ورود گردشگران ایجاد می شود، قادر به تداوم ایفای نقش هماهنگ و توافق اجتماعی باشند. ولی آداب، مناسبات، سبک زندگی، رسوم و سنت ها همه زمینه هایی هستند که می تواند با ورود گردشگران ( با فرهنگ ها و آداب و رسوم متفاوت) تغییر کند . کنترل اثرات زیان بار، تأکید به رفتار مسؤلانه گردشگران و جلوگیری از تخریب فرهنگی محلی، عناصر اصلی پایداری فرهنگی گردشگری است.
-
- پایداری اقتصادی : در گذشته شرایط پایداری اقتصادی، به عنوان مهمترین موضوع توسعه پایدار مطرح بود. پایداری در این زمینه اشاره به سطح بهره مندی اقتصادی از فعالیت ها، تأمین هزینه حاصل از حضور گردشگران و کاهش اثرات حضور آنها اشاره دارد و از طرف دیگر، هزینه های اقتصادی پرداخت شده از سوی گردشگران باید از نظر اقتصادی نسبت به عرضه کالادر بازار مقرون به صرفه باشد تا بتواند رضایت آنها را از راه فراهم آوردن رفاه و جذابیت های لازم تأمین کند. زیر شاخص های این بعد عبارت اند از: عدالت و رفاه اقتصادی، ثبات اقتصادی و کیفیت فراورده ها و خدمات گردشگری که پایداری ساختار تولید و خدمات گردشگری را رقم می زنند. نکته مهم این است که بدون توجه به این که چه مقدار خسارت ممکن است از نظر فرهنگی، اجتماعی و زیست محیطی به وجود آید، پایداری در صورتی قابل قبول است که سودمندی اقتصادی طرح آنقدر زیاد باشد که هزینه ها را جبران کند. پایداری اقتصادی، رقیب دیگر جنبه های پایداری نیست، بلکه می تواند به عنوان شرط بسیار مهمی مورد توجه قرار بگیرد ( رضوانی، ۱۳۸۷، ۱۲۵-۱۲۲)
-
- پایداری نهادی و مدیریتی: اولویت در این بعد بیشتر مربوط به بحث های مشارکتی و تصمیم گیری است و از زیر شاخص های مهم آن می توان یکی به مشارکت ( کنترل محلی که با گویه هایی مانند مشارکت در برنامه ریزی، تصمیم گیری، اجرا و بهره برداری سنجیده شده ) و دیگری ظرفیت نهادی ( که دربستر دسترسی به اطلاعات و ارتباطات ساختاری نهادی جامعه محلی مقصد گردشگری است) اشاره کرد. فراموشی این بعد یکی از کمبود های مدیریت اجرای توسعه پایدار اجتماعی است.
بر اساس مدل ابعاد توسعه پایدار گردشگری (شکل ۴-۲) بدون یک محیط سالم، سلامتی اجتماعی و اقتصادی نمی تواند پایدار باشد و بدون یک اقتصاد سالم، منابع و توانمندی های لازم برای حفاظت، ارتقاء و احیاء و بازسازی محیطی و پیشرفت اجتماعی وجود نخواهد داشت. تحقق کامل توسعه پایدار گردشگری، منوط به این است که در تمامی جنبه های عملیاتی و اصولی، توسعه پایدار گردشگری در سطح مقصد به کار گرفته شود. در نتیجه رفاه سیستم طبیعی و انسانی به صورت توأمان تضمین شده و از توسعه یکپارچه و پایدار اقتصادی، محیطی و اجتماعی گردشگری پایدار اطمینان حاصل می شود. در این زمینه میتان[۸۱](۲۰۰۱) اظهار کرد که اگر مردم و فرهنگ آنها ، کالاهایی برای گردشگری هستند در این صورت آنها هم باید به صورت منطقی حفظ شوند. بنابراین توسعه پایدار را می توان به ابعاد سه گانه تقسیم کرد : ابعاد محیطی (طبیعی و ساخته شده)، ابعاد اقتصادی ( اجتماع محلی و کسب و کار) و ابعاد اجتماعی (میزبان و بازدیدکننده) (رضوانی، ۱۳۸۷ ،۱۲۱)
۴-۲-رابطه توسعه پایدار گردشگری و سرمایه اجتماعی
با کاهش صنایع سنتی روستایی مانند کشاورزی، استخراج معدن، جنگلبانی در طی سه دهه گذشته، بسیاری از جوامع روستایی نیازمند اشکال جایگزین برای تقویت پایه های اقتصادی خود شدند ( ریدر و براون، ۲۰۰۵)[۸۲] . بنابراین جوامع روستایی در پی یافتن صنایعی برای تقویت و متنوع ساختن اقتصاد خود شدند. گردشگری روستایی به عنوان یکی از اولین صنایعی که می تواند به تنوع اقتصادی جوامع محلی کمک کند شناخته شد ( دیوییس و مورایس، ۲۰۰۴)[۸۳].
توسعه گردشگری همواره با آسیب رساندن به محیط زیست همراه بوده است و این تخریب ها می تواند منجر به از دست دادن منابع شود ( کوسیس ، ۲۰۰۰) و سبب تضاد منافع بین ذینفعان مختلف شود ( کووان و ایکان، ۲۰۰۵)[۸۴]. در ایالت متحده و سایر کشور های توسعه یافته اگر چه وابستگی و ارتباط بین جوامع مختلف روستایی تقویت شده است، استقلال و انسجام جوامع روستایی ، تضعیف شده است. . به عنوان نتیجه توجه به از دست دادن شغل و از دست دادن سرمایه اجتماعی به عنوان یک مسئله مهم (فلورا و همکاران، ۱۹۹۲) پدید آمده است.
در بستر توسعه، سرمایه اجتماعی به طور کلی متشکل از سه ویژگی است: اعتماد، روابط متقابل، و همکاری (فلورا، ۱۹۹۸). هنگامی که این سه عنصر در جوامع قوی باشند، ساکنان جامعه به احتمال زیادتر بیشتر قادر به استفاده از فرصت های اقتصادی، جامعه سازی، افزایش ظرفیت هستند. هوانگ و استوارت (۱۹۹۶). نشان داده اند که توسعه ممکن است روابط بین ساکنان با یکدیگر و یا با جامعه میزبان را تحت تاثیر قرار دهد. بخش قابل توجهی از ادبیات توسعه اجتماعی گردشگری حاکی از آن است که مشارکت ذینفعان و برنامه ریزی مبتنی بر جامعه باید در مراحل اولیه ی توسعه گردشگری گنجانده شود .
رابسون و رابسون[۸۵] (۱۹۹۶) بیان کرده اند که زمانی که ساکنان جامعه در فرایند برنامه ریزی مشارکت کنند، توسعه گردشگری به شکل مناسب توسط جامعه محلی پذیرفته می شود همه ی مطالعات نشان می دهند که سرمایه اجتماعی توسعه گردشگری را تحت تاثیر قرار می دهد .
پژوهش های ( چویی و سیراکایا، ۲۰۰۵)[۸۶] نشان می دهد که حسن انجام کار و همکاری ساکنان در جامعه میزبان از اولین اجزای اساسی توسعه پایدار هستند. و در طی زمان تجربیات نشان داده است که بدون همکاری، حمایت و مشارکت جامعه محلی نمی توان صنعت پایدار گردشگری را ایجاد کرد ( چوو و جمال، ۲۰۰۹)[۸۷].
در طی یک پژوهش کمی کیم و کو[۸۸] (۲۰۰۸)، بیان کردند که توسعه گردشگری روستایی سرمایه اجتماعی ساکنان را اقزایش می دهد.
سرمایه اجتماعی خصوصاً به این علت مهم است که ” اعتماد و عمل متقابل ، همکاری را از طریق کاهش هزینه های معامله افزایش می دهد چرا که افراد مجبور نیستند هزینه هایی را برای نظارت بر رفتار دیگران انجام دهند و به جای آن به ایجاد اعتماد برای انجام کارهای جمعی و گروهی می پردازند ( جونز، ۲۰۰۵، ۳۷۰).
جانسون و همکاران[۸۹] (۲۰۰۳) بیان کردند که اگر سرمایه احتماعی یک جامعه بالا باشد، پس ساکنان آن علاقه مند به توسعه استراتژی سرمایه گذاری گردشگری خواهند بود و تلاششان را برای ایجاد شبکه ها به کار خواهند گرفت.
مکبث و همکاران (۲۰۰۴) بیان کردند که توسعه گردشگری به سطح مشخصی از سرمایه اجتماعی ، سیاسی و فرهنگی نیاز دارد تا بتواند یک ابزار موفق توسعه روستایی باشد و اینکه جوامع روستایی را پایدار نگه دارد.
یوون[۹۰] (۲۰۰۹) بیان کرده است که بیشتر اشکال سرمایه اجتماعی نگرش ساکنان و میزان حمایت آنان از توسعه پایدار گردشگری را تحت تاثیر قرار می دهند.
در کل مردم محلی از اهمیت سرمایه اجتماعی آگاه هستند اما آنها نمی دانند که چگونه سرمایه اجتماعی را بهبود بخشند و یا اینکه کدام عوامل سرمایه احتماعی را افزایش می دهد چرا که مطالعه نظامندی در خصوص اینکه چه عاملی در این میان غایب است انجام نگرفته است. توسعه گردشگری روستایی مستلزم تعامل نزدیک میان ساکنان محلی از طریق اعتماد، شبکه ها، هنجارها و روابط اجتماعی متقابل است. مهم است که عوامل موثر بر شکل گیری سرمایه اجتماعی شناسایی شود.
در مورد منشاء سرمایه اجتماعی ، قطعیتی وجود ندارد. اینکه چرا بعضی از جوامع نسبت به سایر جوامع سرمایه اجتماعی بالاتری دارند هنوز مشخص نیست با این حال تحقیقات انجام شده در کشور های مختلف نشان می دهد که کشور های با سرمایه اجتماعی بالا، به صورت جمعی برای انجام دادن اهداف توسعه در بین بخش ها ی گوناگون و فعالیت های متنوع، عمل می کنند (پوتنام، ۱۹۹۳).
۵-۲- پپیشینه تحقیق
پارک[۹۱] و همکاران(۲۰۱۲) به بررسی عواملی که سرمایه اجتماعی را در جوامع گردشگری روستایی کره جنوبی، تحت تآثیر قرار می دهند می پردازند. هدف از این تحقیق شناسایی عوامل مؤثر بر سرمایه اجتماعی به منظور مدیریت تعارضات[۹۲] در بین ساکنان جامعه در روستاهای گردشگری است. یک تحقیق پیمایشی در بین ساکنان این روستاهای گردشگری انجام گرفت با بهره گرفتن از روش تحلیل خوشه ای[۹۳] مناطق با سرمایه اجتماعی بالا (۵۲%) و مناطق با سرمایه اجتماعی پایین (۴۷.۷%) مشخص شدند. ویژگی های ساکنین جامعه که بیشتر در تعامل با گردشگران بودند با بهره گرفتن از روش های رگرسیونی مشخص شد. نتایج نشان داد که کشاورزان بخش میوه، سبزیجات و برنج که علاوه بر این بخش ها به ارائه خدمت به گردشگران کشاورزی[۹۴] می پرداختند، از سرمایه اجتماعی بالاتری برخوردار بودند. در نهایت آنها نشان دادند که برخی از اشکال سیاستگذاری دولتی می تواند سرمایه اجتماعی را افزایش دهد و تعارضات را بین ساکنان جامعه کنترل و مدیریت کند، از جمله این ساسیت ها می توان به افزایش مشارکت ساکنان در بخش گردشگری اشاره کرد.
ژائو[۹۵] و همکاران (۲۰۱۱) در پژوهشی از مفهوم سرمایه اجتماعی برای ایجاد درکی از مفهوم توسعه کسب و کار های گردشگری در گوانکسی چین می پردازند. در این تحقیق به تاثیر نقش پر رنگ سرمایه اجتماعی فردی بر کارآفرینی در گردشگری اشاره شده است. هر چند این تأثیرات با توجه به نوع سرمایه اجتماعی متفاوت است. سرمایه اجتماعی ساختاری، دارای تاثیر مثبت بالایی بر روی توانایی افراد درکارآفرینی و هم بر روی اینکه افراد با احتمال بیشتری یک کسب و کار گردشگری را به وجود بیاورند، می باشد. سرمایه اجتماعی رابطه ای بیشتر به توانایی بر کارآفرینی می پردازد اما تأثیر آن بر اینکه احتمال راه اندازی یک کسب و کار گردشگری به چه میزان است را بررسی نمی کند. سرمایه اجتماعی شناختی در هر دو مورد دارای اثر حاشیه ای است.
سواتسکی[۹۶] (۲۰۰۸) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود به بررسی تاثیر سرمایه اجتماعی بر توسعه گردشگری طبیعت گردی در مکزیک می پردازد. او بیان می کند که گردشگری مبتنی بر طبیعت می تواند فرصتی را برای توسعه اقتصادی به وجود آورد و به عنوان عاملی انگیزشی برای حفاظت از تنوع زیستی مناطق ساحلی، عمل کند که البته این مورد به توانایی جامعه محلی بر مدیریت موفق این مناطق بستگی دارد. در مطالعه موردی این پژوهش سه جامعه مورد بررسی قرار گرفتند. از روش مشاهده و مصاحبه نیمه ساختار یافته در مقیاس خانوارها استفاده شد. از روش تجزیه و تحلیل خوشه ای برای اندازه گیری وسعت سرمایه اجتماعی در این جوامع استفاده شد، نتایج حاکی از آن بود که اختلافات زیادی که در انواع سرمایه اجتماعی مانند سرمایه اجتماعی گسسته و پیوسته وجود دارد به خوبی می تواند وضعیت کنونی سازمان های گردشگری وابسته به طبیعت را توضیح دهد و بینشی را برای ارائه چارچوبی برای آینده به وجود آورد. تجزیه و تحلیل های سرمایه اجتماعی همراه با ارئه توصیه های کاربردی برای ایجاد محیطی مساعد برای گردشگری وابسته به طبیعت ، همراه بوده است.
سازمان بهره وری آسیا (۲۰۰۶) دست به انجام مجموعه ای از تحقیقات با عنوان ” پتاتسیل های سرمایه اجتماعی برای توسعه جوامع ” در کشورهای مختلف آسیایی می پردازد. از جمله این پژوهش ها می توان به ” بررسی تاثیر سرمایه اجتماعی بر پروژه های فرسایش زمین در استان اراک (ایران) ، ” سرمایه اجتماعی و توسعه جوامع روستایی در مالزی” و ” سرمایه اجتماعی و توسعه روستایی در هند ” اشاره کرد.
مکبث و همکاران (۲۰۰۴) در پژوهشی دیگر با عنوان ” سرمایه اجتماعی، توسعه منطقه ای و گردشگری :سرمایه اجتماعی ، سیاسی، فرهنگی (SPCC) به عنوان پایه ای برای نوآوری و پایداری” به بیان این نکته پرداخته اند که نظریه های سنتی به توسعه منطقه ای بیشتر توجه به شاخص های اقتصادی دارند ، به طور مشابه توسعه منطقه ای گردشگری نیز با مفاهیم اقتصادی آمیخته شده است از جمله تعداد مشاغلی که ایجاد شده است و یا ارزش زمین که افزایش یافته است. این رویکرد ها معمولا جنبه های انسانی و اجتماعی توسعه گردشگری را نادیده می گیرند. هر چند که رویکرد های جایگزین بیان می کنند که نیاز های جامعه باید در استراتژی های توسعه و برنامه ریزی ما لحاظ شوند تا بتوان تعادلی را بین آنها و رویکردهای سنتی اقتصادی برقرار کرد. آنچه آنها در این پژوهش بررسی کرده اند این است که وارد کردن نوآوری در توسعه چیزی بیش از صرفا مشورت با جامعه محلی است و همچنین نیاز است تا شاخص های SPCC مشخص شود.-سرمایه اجتماعی ، سیاسی، فرهنگی. این موارد دارای رابطه دو سویه ای هستند به گونه ای که در برخی موارد توسعه گردشگری وابسته به میزان سرمایه اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است تا بتواند به عنوان یک ابزار تویعه منطقه ای موفق شناخته شود. در حالی که می توان در همان زمان از توسعه گردشگری برای به وجود آوردن SPCC در جامعه استفاده کرد. آنها در این مقاله به بررسی مفاهیم کلیدی سرمایه اجتماعی ، فرهنگی و سیاسی در چارچوب توسعه گردشگری، نوآوری و توسعه پایدار می پردازند.
از جمله پژوهش های داخلی انجام شده در این زمینه می توان به مقاله ای با عنوان ” بررسی ابعاد سرمایه اجتماعی در توسعه روستایی” (۱۳۸۹) اشاره کرد. در این تحقیق سلمانی و همکاران شاخص های اصلی سرمایه اجتماعی در قالب پرسشنامه و از دید دو جامعه روستایی مورد سنجش قرار دادند، یافته های مربوط به این پژوهش حاکی از آن است که شاخص های مربوط به تعامل بیشترین نقش را در بین شاخص های سرمایه اجتماعی در توسعه روستایی دارند.
نوابخش و فدوی (۱۳۸۷) به ” بررسی ابعاد سرمایه اجتماعی و نقش آن در توسعه شهری” در سطح تحلیلی نواحی و میزان توسعه یافتگی نواحی منطقه ۵ شهر تهران می پردازند و بیان می کنند سرمایه اجتماعی نواحی رابطه مثبتی با توسعه نواحی منطقه ۵ شهری تهران دارد و منطقه توسعه یافته تر از میزان بیشتری از اعتماد عمومی، آگاهی، مشارکت رسمی و مشارکت غیر رسمی همیارانه برخوردارند و به گونه معناداری مشارکت مذهبی کمتری دارند و اعتماد نهادی و مشارکت غیر رسمی خیریه در همه منطقه به صورت یکسان بوده و تفاوت معناداری نداشت.
کروبی (۱۳۸۶) در مقاله ای باعنوان ” فرهنگ قومی، سرمایه فرهنگی و صنعت گردشگری” با ترکیب سه مفهوم کلیدی فرهنگ قومی، سرمایه فرهنگی و گردشگری، پیش فرض اصلی مقاله یعنی اهمیت فرهنگ قومی به عنوان بخشی از سرمایه فرهنگی هر جامعه را مورد بحث قرار می دهد و بیان می کند تأکید بر ارزش افزوده و ضریب فزاینده در آمد و اشتغال در بحث گردشگری نشان دهنده عوامل اجتماعی-فرهنگی و متغیر های اقتصادی است. و بیان می کند گردشگری به عنوان یکی از مهمترین منابع در آمد زای کشور، مغفول مانده است.
فصل سوم:
روش شناسی تحقیق
________________
¨ کنشهای اساطیری
-سخن گفتن با حیوانات
(رجوع شود به قصهی ۷)
¨ موجودات و پدیده های اساطیری
-اژدها
(رجوع شود به قصهی ۳۶)
■ عناصر اجتماعی
¨ طبقات اجتماعی، شخصیتها و روابط بین آنها
در این قصه دو طبقهی اجتماعی روبهروی هم قرار میگیرند باغبان، طبقهی فرودست و خانواده حاکم، طبقهی فرادست. شاهزاده خانم قصه در ازای دریافت گلی، قولی به باغبان میدهد که برآن پایبند میماند. نکتهی قابل توجه، با سواد بودن باغبان است که در قصه با کتاب خواندن وی شب عروسی شاهزاده نشان دادهمیشود و این موضوع کمی قابل تردید است، چرا که در ایران و نظام طبقاتی که وجود داشته، فقط ثروتمندان حق تحصیل و با سواد شدن داشتهاند. نکتهی دیگر اینکه داماد، پسر وزیر، از همان طبقهی دختر پادشاه است که هم کفو بودن در امر ازدواج را نشان میدهد. علاوه بر این وی در مقابل درخواست دختر برای عمل به قولش نه تنها مخالفتی نشان نمیدهد، بلکه موافقت هم میکند.
¨ آداب و رسوم
_____________
¨ وضعیت اقتصادی و رابطه با قدرت و ثروت
___________________
■ عناصر روانشناسی
آنچه از لحاظ روانشناسی در این قصه قابل توجه است، وابستگی دختر به پدر و ترس وی از مسألهی زناشویی است. دختر در شب عروسی خود داماد را رها میکند تا به قولی که به باغبان داده، وفا کند. باغبان در اینجا می‌تواند نمودی از پدر دختر باشد، دادن گل به دختر از سوی باغبان به نوعی بیان وابستگی بین این دو است و در مقابل قولی که دختر به وی میدهد، همین وابستگی را تأیید میکند. در شب عروسی دختر در راه رسیدن به باغبان با سه حیوان که مظهر درندگی هستند، روبهرو میشود این سه حیوان در واقع همان نیروهای غریزی و به عبارتی عقدههای خانوادگی است که تا زمانی که دختر از آنها رها نشود، نمیتواند تن به ازدواج دهد، برای این امر به قصهی ۳۶ رجوع شود. در پایان وقتی دختر از قید وابستگی به پدر که در قصه همان باغبان است، رها میشود. این نیروها و موانع نیز در نظرش بیتأثیر میآیند و دختر به نزد داماد باز میگردد.
■ باورهای عامیانه وخرافی
____________
■ سایر عناصر
_________
۳-۸۹-باغ سیب
* خلاصهی قصه
پادشاهی بود که سه پسر داشت. درختی با سه عدد سیب در قصر پادشاه بود که هنگام رسیدن به صورت دختران زیبایی درمیآمدند. پادشاه قصد داشت آنها را به عقد پسرانش درآورد. پسران پادشاه مأمور نگهبانی از این درخت بودند. در دو شب اول، دو سیب از درخت به سرقت رفت و دو پسر بزرگ پادشاه نتوانستند از درخت مواظبت کند. شب سوم، پسر کوچک پادشاه که ملک محمد نام داشت. مأمور نگهبانی از درخت شد. نزدیکیهای صبح دستی سیب را چید. ملک محمد دست را زخمی کرد و رد خون را گرفت تا به چاهی رسید. ملک محمد در چاه رفت و دید دختر زیبارویی نشسته و دیوی سر بر زانوی او گذاشته و خوابیده است. دختر گفت: «ما سه خواهر هستیم و سه دیو که برادر هستند، ما را اسیر کردهاند». ملک محمد دیوها را کشت و دختر را نجات داد؛ اما خود اشتباهی به قعر زمین رفت. در آنجا با کمک سیمرغ به روی زمین آمد. وقتی به شهر خودش رسید، فهمید که عروسی برادرانش است و شاه هم قرار است که با دختر کوچکتر ازدواج کند. ملک محمد با کمک سیمرغ دختر را ربود و لشکری جمع کرد و به شاه اعلان جنگ داد. در جنگ ملک محمد برادران خود را اسیر کرد و شاه نیز با ملک محمد صلح کرد. در قصر پادشاه ملک محمد نقاب از چهره برداشت و پدر او را شناخت. پس از شنیدن جریان، ملک محمد را به جای خود بر تخت نشاند. ملک محمد و دختر هم با یکدیگر عروسی کردند.
■ عناصر اساطیری
¨ شخصیتهای اساطیری
____________
¨ کنشهای اساطیری
- کشتن دیو
(رجوع شود به قصهی ۲۷)
-کشتن اژدها
(رجوع شود به قصهی ۳۶)
¨ موجودات و پدیده های اساطیری
-اژدها
همانگونه که در قصهی ۳۶ هم ذکر شد، یکی از معانی اژدها، خشکسالی است. در این قصه هم اژدها با همین مضمون آمده، همچنین بردن دختری برای اژدها بیانگر از بین بردن خشکسالی با نیرویی زایا است که در قصهی ۳۶ به آن اشاره شد.
-دیو
دیو، یکی از چهرههای اساطیری است که مکرر در قصهها دیده میشود(رجوع شود به قصهی ۱۲).
-سیب
از میوه های اسطورهای که نمایانگر عشق و باروری است (رجوع شود به قصه ۳۰). در این قصه درخت سیبی است که از هر میوهی آن دختر بیرون میآید.
- سیمرغ
از موجودات اسطورهای که بارها در قصهها دیده شود (رجوع شود به قصهی ۳۰). در این قصه علاوه بر نقش یاریگر قهرمان و پرهای جادویی آن، به نقش درمانگری سیمرغ نیز اشاره شده است. وقتی ملک محمد دیگری گوشتی ندارد که در دهان سیمرغ بگذارد، قسمتی از ران خود را میکند و در دهان سیمرغ میگذارد. سیمرغ که متوجه میشود این گوشت آدمیزاد است، آن را نگه میدارد و وقتی ملک محمد را به زمین میرساند با آب دهان آن را در جای خود قرار میدهد، به گونهای که مانند اولش میشود.
-عدد سه
به طور کلی اعداد نقش مهمی در اساطیر دارد.«عدد سه رمز نور، آگاهی، وحدت معنوی و اصل مذکر است» (گورین و همکاران، ۱۳۷۰: ۱۷۷). در این قصه هم عدد سه چندینبار تکرار شده است. سه برادر، سه دختر، سه دیو و در نهایت سه مرحلهای که ملک محمد از پشت سرمی‌گذارند تا به روی زمین بیاید.
■ عناصر اجتماعی
¨ طبقات اجتماعی، شخصیتها و روابط بین آنها
باغ سیب قصهای است دربارهی آدمیان که جادو و دیو نیز در آن نقش دارد. در قصه روابط آدمیان به ویژه روابط سه برادر که هر سه پسران پادشاه هستند، بررسی میشود. دو برادر بزرگ‌تر با وجود عدم توانایی بر غلبه بر دیوان نسبت به برادر کوچکتر حسادت میکنند و موجبات دردسرهای زیادی را برای وی فراهم میآورند، در پایان هم اسیر برادر کوچکتر میشوند. ملک محمد، شخصیت اصلی قصه، فردی هشیار، صبور، زورمند و پسر کوچک پادشاه است. وی به خاطر همین لیاقت و کاردانی به جانشینی پادشاه میرسد. دیوان در این قصه فقط نمونه های زیرزمینی نیستند بلکه قصه نمونهی زمینی دیوان را نیز ارائه میدهد. برادران حسود ملک محمد به همراه پادشاه، تجسم دیوان هستند و به قول فردوسی «تو مر دیو را مردم بدشناس» به ویژه در آنجا که میخواهند به زور و ناحق سر بر بالین یافتهها و دسترنج قهرمان بگذارند.
¨آداب و رسوم
از رسومی که پیرامون ازدواج در ایران وجود دارد و در قصهها نیز انعکاس یافته رسم بردن عروس یا داماد به حمام است، این رسم هنوز هم در برخی روستاهای ایران انجام می‌گیرد (رجوع شود به قصهی ۱۰)، از رسوم دیگر مرتبط با ازدواج، رسم دزدیدن عروس است که در قصهی ۸ به آن اشاره شده است.
¨ وضعیت اقتصادی و رابطه با قدرت و ثروت
_______________________
■ عناصر روانشناسی
اعداد از لحاظ روانشناسی اهمیت ویژه دارد، در این میان عدد سه و هفت از اهمیت بیشتری برخوردارند. کوچکترین فرزند که گاه سومین و گاه هفتمین فرزند خانواده است، نقش مهمی در خانه و نجات خانواده دارد و معمولاً نقش اصلی در قصه به عهدهی کوچکترین فرزند است. در این قصه سومین فرزند موفق به از بین بردن دیوان و نجات دختران درخت سیب میشود، علاوه بر این موضوع حضور وی در چاه و نجات دختراز لحاظ روانشناسی به معنای ورود به دنیای تاریک ناخودآگاهی کشف این قسمت از وجود آدمی است. مطلب دیگری که به نوعی تکرار همین مسئله، یعنی کشف ناخودآگاهی است، افتادن قهرمان به روی گاو سیاه در چاه و فرورفتن به اعماق زمین است.
در قصهی ۳۰ توضیح داده شد که رفتن به سرزمین فروسو در واقع رفتن به سوی برطرف کردن ترس، منهیات، کشف جنبه های ناشناختهی وجود آدمی و یافتن حس اعتمادبه نفس است. قهرمان قصه در سرزمین فروسو معمولاً با اژدها یا مار میجنگد. این جنگ همان گونه که در قصهی ۳۶ آمد، مبارزه با موانع و عقدههای خانوادگی است که مانع بلوغ جنسی نوجوان میشود. وقتی قهرمان بر همهی این ترسها و موانع فائق آمد، آنگاه به یاری سیمرغ به زمین برمیگردد و با دختر مورد علاقها ش ازدواج میکند و یعنی به تکامل روانی میرسد.
■ باورهای عامیانه و خرافی
______________
■ سایر عناصر
__________
۳-۹۰-باغ گل زرد و باغ گل سرخ
مراقبت از خود در دوران بارداری عبارت است از اصول و برنامه های مراقبتی ، به طوری که شرایطی فراهم شود که منجر به پیامدهای مطلوب بالینی شود (۲۴) به عبارت دیگر انجام کارهایی در دوران بارداری (از قبیل انجام آزمایش های معمول دوران بارداری ، پرهیز از تماس با مواد شیمیایی آسیب رسان و دخانیات ، اجتناب از بلند کردن اشیاء سنگین ، خودداری از تماس با بیماران مبتلا به بیماری های واگیردار ، ارتقاء آگاهی ها در زمینه سلامت مادر و کودک و … که زن باردار را قادر به پشت سر گذاردن بارداری و زایمان با حداقل خطر می نماید (۷).
تعریف عملی مراقبت از خود در دوران بارداری :
در این پژوهش منظور ، مجموع نمراتی است که واحدهای مورد پژوهش از پاسخگویی به ۱۷ سوال مربوط به مراقبت از خود در پرسشنامه ی سبک زندگی مادر باردار کسب می کنند. حداکثر نمره ی این قسمت ۶۸ و حداقل نمره ۱۷ می باشد.
تعریف نظری روابط اجتماعی در دوران بارداری :
روابط اجتماعی به معنای چگونگی برقراری ارتباط با دیگران و برخورداری از حمایت های اجتماعی می باشد (۹).
تعریف عملی روابط اجتماعی در دوران بارداری :
در این پژوهش ، مجموع نمراتی است که واحدهای مورد پژوهش از پاسخگویی به ۱۰ سوال مربوط به روابط اجتماعی در پرسشنامه ی سبک زندگی مادر باردار کسب می کنند. حداکثر نمره ی این قسمت ۴۰ و حداقل نمره ۱۰ می باشد.
تعریف نظری نحوه ی مقابله با استرس در دوران بارداری :
فعالیت هایی از قبیل راه رفتن ، ورزش کردن ، فعالیت های خارج از منزل ، عبادت کردن و… که در هنگام مواجهه با استرس به فرد کمک کرده و از پیامدهای نامطلوب استرس در بارداری جلوگیری می کنند (۱۲).
تعریف عملی نحوه ی مقابله با استرس در دوران بارداری :
نحوه ی مقابله با استرس در این پژوهش ، ، مجموع نمراتی است که واحدهای مورد پژوهش از پاسخگویی به ۱۴ سوال مربوط به عوامل تنش زا در پرسشنامه ی سبک زندگی مادر باردار کسب می کنند. حداکثر نمره این قسمت ۵۶ و حداقل نمره ۱۴ می باشد.
پیش فرض های پژوهش:
۱- رشد و تکامل انسان یک جریان مداوم است که قبل از تولد آغاز می شود (۲).
۲- یکی از شاخص های رشد کودک ، بررسی وزن کودک می باشد (۲۳).
۳- وزن هنگام تولد به عنوان یک شاخص مهم بهداشت باروری و وضعیت بهداشت عمومی جامعه به شمار می آید (۱).
۴- وزن هنگام تولد یکی از عوامل مهم تاثیرگذار بر مرگ و میر نوزادان و کودکان است (۳).
۵- امروزه تولد نوزادان کم وزن یکی از جدی ترین مشکلات بهداشتی جهان محسوب می گردد (۲).
۶- شناسایی عوامل مؤثر بر کم وزنی نوزاد یکی از مهمترین راه های کاهش مرگ ومیر نوزادان است (۱).
۷- عوامل مادری مهمترین و بیشترین نقش را بر وزن زمان تولد نوزادان دارند (۲).
۸- سبک زندگی مادر در دوران بارداری می تواند روی رشد جنین نقش تعیین کننده ای داشته باشد (۲۵).
۹- ارتقاء رفتارهای بهداشتی سبک زندگی در دوران بارداری خطر کم وزنی زمان تولد را کاهش می دهند (۱۰).
محدودیت های پژوهش:
-
- وضعیت روحی و روانی واحدهای مورد پژوهش در زمان پر کردن پرسشنامه
-
- احتمال وجود بیماری در نوزاد ، که تا زمان پرکردن پرسشنامه هنوز تشخیص داده نشده باشد.
-
- مسائل فرهنگی مانند احتمال عدم پاسخ درست در مورد مصرف سیگار ، الکل و مواد مخدر در دوران بارداری
که خارج از کنترل پرسشگر می باشد.
فصل دوم
چهارچوب پژوهش
چهارچوب این پژوهش پنداشتی است و بر اساس مفهوم “سبک زندگی مادر در دوران بارداری” استوار است که در راستای آن تولد نوزاد کم وزن و عوامل مرتبط با کم وزنی با تاکید بر سبک زندگی مادر در دوران بارداری مدنظر قرار می گیرد.
رفتارهای ارتقاء دهنده ی بهداشتی برای همه اعضای جامعه ، به ویژه برای زنان مهم است زیرا آنها نقش حیاتی در بهبود و حفظ سلامت خانواده در همه فرهنگ ها ، به ویژه در فرهنگ مسلمانان ، دارند (۱۰). همچنین سلامتی و پیشرفت هر جامعه تا اندازه ی زیادی به سلامتی زنان وابسته است حاملگی و زایمان اثر قابل توجه ای روی سلامتی و بهداشت زنان دارد و برای سلامت ملی شاخص مهمی به شمار می رود. از طرف دیگر سبک زندگی مادر اثر دائمی و طولانی مدت روی سلامتی مادر و کودک دارد (۹). در تمامی جوامع انواع مختلفی از رفتارها وجود دارد که بهداشت و سلامتی را بهبود می بخشد ، این رفتارها باید تشخیص داده شده و تشویق گردند. ضمنا رفتارهایی نیز وجود دارند که برای حفظ سلامت زیان آورند و غالبا به خاطر نتایج بد حاصل از این گونه رفتارها باید برای عدم تکرار آنها کوشید (۲۶). در حاملگی رفتارهای بهداشتی سالم شامل مراقبت های منظم دوران بارداری ، شرکت در کلاس های پیش از تولد نوزاد ، مصرف مواد معدنی و ویتامین ها ، خوردن انواع مواد غذایی و عادات غذایی سالم می باشد و رفتارهای ناسالم شامل سیگار کشیدن ، مصرف الکل ، سوء تغذیه ، تاخیر در مراقبت های حین بارداری است که روی پیامدهای حاملگی موثر می باشد (۹).
از میان پیامدهای حاصل از بارداری ، وزن زمان تولد مهمترین فاکتور بقاء انسان در دوران نوزادی و همچنین پیش بینی کننده ی توانایی های جسمی و تکامل آینده ی وی می باشد و تعیین این شاخص یکی از متداول ترین و ساده ترین روش ها برای ارزیابی رشد و نیز بررسی وضعیت سلامت نوزادان یک جامعه می باشد (۲). زایمان نوزاد کم وزن نارس از مشکلات کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه می باشد ، در حالی که تولد نوزاد کم وزن ترم در کشورهای در حال توسعه شیوع بیشتری دارد(۲۷).
نوزاد کم وزن ، نوزادی است که زمان تولد ، وزن ۲۵۰۰ گرم و یا کمترداشته باشد (۲۳). نوزادان کم وزن به سه دسته متفاوت تقسیم می شوند: نوزادان نارس (با سن حاملگی ۳۷ هفته یا کمتر) ، محدودیت رشد داخل رحمی ، یا ترکیبی از هر دو (۲۷). نوزادانی که وزن هنگام تولد آنان ، نسبت به سن حاملگی ، کمتر از میزان مورد نیاز است بعنوان محدودیت رشد جنینی در نظر گرفته می شوند (۲۳) یا به عبارت دیگر به آن دسته از نوزادانی که وزن زمان تولد آنان کمتر از ۲۵۰۰ گرم و سن آنان بیشتر از ۳۸ هفته است به عنوان محدودیت رشد داخل رحمی اطلاق می گردد (۷).
کم وزنی زمان تولد زمانی اتفاق می افتد که مواد مهمی چون گلوکز ، آمینواسید و اکسیژن (مواد مهم برای رشد جنین) به عللی مانند سوء تغذیه مادر در جریان حاملگی و یا اختلالات مادرزادی جنین به خوبی در دسترس جنین قرار نمی گیرند و در نتیجه محصول حاملگی این مادران ، نوزادنی کوچکتر از اندازه طبیعی خواهد بود (۲).
سازمان بهداشت جهانی در سال ۱۹۹۵ بیان می کند که کم وزنی زمان تولد و تاخیر رشد داخل رحمی منجر به ناخوشی در بدو تولد ، مرگ ومیر ، اختلال در تکامل عصبی و ناتوانی در میان نوزادان می شود (۱۱و۲۷). نوزادان کم وزن ترم یا دچار اختلال رشد ، بیشتر از نوزادان طبیعی ، تاخیر در رشد و تکامل را تجربه می کنند ، کمبود ترشح هورمون رشد در جنین مبتلا به اختلال رشد منجر به کندی رشد در دوره نوزادی می شود. در نوزادان کم وزن ، به ویژه اگر با محدودیت رشد داخل رحمی همراه باشند ، منجر به خطر توسعه ی بیماری های مزمن در دوران بزرگسالی از قبیل هیپرتانسیون ، بیماری شریان کرونری و دیابت می شود (۲). همچنین کم وزنی هنگام تولد هم در کشورهای پیشرفته و هم در کشورهای در حال توسعه فشار فوق العاده ای را بر سیستم خدمات بهداشتی و افراد خانواده تحمیل می کند (۱). زنده ماندن بعضی از نوزادان بسیار کوچک تحت مراقبتهای ویژه طولانی و بسیار پرهزینه سبب بروز مشکلات جدی می شود. حدود هفت درصد نوزادان کم وزن که در ایالات متحده متولد می شوند ، بیش از یک سوم هزینه مراقبت های بهداشتی را به خود اختصاص می دهند (۷).
عوامل زیادی روی کم وزنی زمان تولد تاثیر می گذارند که از مهمترین این عوامل می توان ژنتیک ، عوامل محیطی ، جنینی ، جفتی و مادری را نام برد (۲و۸). عوامل ارثی و جنس تقریبا ۴۰% تغییرات وزن زمان تولد را به خود اختصاص می دهند و میزان شیوع آن در میان نژادها متفاوت است (۸). از عوامل محیطی موثر بر کاهش وزن زمان تولد می توان کاربرد اشعه X در زمان حاملگی ، استفاده از مواد تراتوژن ، زندگی در مناطق مختلف و غیره را نام برد (۲۸). از عوامل جنینی می توان آنومالی های مادرزادی ، عفونت ، چندقلویی و ژنتیک ، و از عوامل جفتی می توان کوچک بودن اندازه ، خون ریزی در دوران بارداری ، مشکلات عروقی و بدشکلی ، ترومبوز شریانی جنین و ترومبوز جفتی را ذکر کرد. از مهمترین عوامل خطر مربوط به مادر ، می توان زندگی با درآمد پایین ، درمان نازایی ، تغذیه ناکافی و دریافت کم غذا ، چاقی و اضافه وزن ، سوء مصرف مواد ، سیگار کشیدن ، مصرف کافئین و الکل ، میزان فعالیت ، ابتلا به عفونت های شدید ، سابقه ی داشتن فرزندی با تاخیر رشد داخل رحمی را نام برد که باعث تاخیر رشد داخل رحمی و به تبع آن باعث کم شدن وزن نوزادان در زمان تولد می شوند (۲۹). در این میان عوامل مربوط به مادر، بر اساس تحقیقات به عمل آمده مهمترین وبیشترین نقش را بر وزن زمان تولد نوزادان دارند (۲). عوامل مادری در دوران بارداری از قبیل سن ، شاخص توده بدنی ، عوامل اقتصادی- اجتماعی ، طبی ، فعالیت ، نوع تغذیه ، چگونگی گذراندن اوقات فراقت ، عادات سیگار کشیدن ، وضعیت نامطلوب زندگی در دوران بارداری ، نحوه مقابله با استرس ، چگونگی استفاده از خدمات بهداشتی- درمانی و… از جمله مواردی هستند که قسمتی از سبک زندگی مادر را در دوران بارداری تشکیل می دهند (۹).
از اجزای کلیدی سبک زندگی سالم در دوران بارداری مصرف مواد غذایی سالم و وزن گیری مناسب در دوران بارداری است. زنان در سن باروری باید وضعیت تغذیه ای خوبی را از طریق سبک زندگی مطلوب حفظ نمایند و وضعیت تغذیه ای مناسبی را قبل ، حین و بعد از بارداری داشته باشند تا سلامت مادران ارتقاء یابد وخطر پیامدهای بد باروری کاهش یابد. حاملگی یک بحران است که تغذیه خوب مادر یک عامل کلیدی در سلامت مادر و کودک است. برطبق مطالعات انجام شده در ایالات متحده زنان در سنین باروری (۱۴ تا ۵۰ سالگی) با توجه به استاندارد مواد غذایی که باید مصرف کنند ، ویتامین E ، منیزیم ، پتاسیم ، فیبر و کلسیم کمتری دریافت می کنند. دریافت ویتامین A ، C ، B6 و فولات در این افراد ناکافی است ( ۳۰ تا ۴۰ درصد از زنان کمتر از میانگین مورد نیاز این مواد را مصرف می کنند). کمبود آهن نسبتا شایع است ، در حالی که مصرف سدیم و چربی ها ممکن است بیش از حد باشد (۳۰).
فراهم شدن ذخایر تغذیه ای در دوران بارداری برای رشد مطلوب جنین ضروری است و می تواند مستقیما به وسیله دریافت مواد غذایی تأمین شود (۱۱). انتقال گلوکز و آمینواسید از مادر به جنین به غلظت این مواد در خون مادر ، متابولیسم آنها در کبد جنین و اثرات مواد دیگر در رقابت جهت جذب ، بستگی دارد. در ارتباط با تاخیر رشد داخل رحمی بیان شده که تغییر در خون رسانی به جفت ، روی خون رسانی به کبد جنین نیز تاثیر می گذارد (۳۱). در دوران بارداری ، به ویژه سه ماهه ی دوم و سوم ، نیاز به انرژی در مادران ۳۰۰ کیلوکالری در روز بیشتر می شود. دریافت انرژی کمتر از نیاز بدن ، منجر به عدم افزایش وزن مناسب شده که می تواند باعث تاخیر رشد داخل رحمی و تولد نوزاد کم وزن شود (۱۱). زنان حامله باید انواع مواد غذایی را بر اساس نیازهای تغذیه ای و مقدار وزن گیری توصیه شده مصرف کنند. بر اساس مطالعات انجام شده در زمینه ی دریافت مواد غذایی ، نیاز به انرژی اضافی ، ۳۴۰ کیلوکالری در سه ماهه دوم بارداری و ۴۵۲ کیلوکالری در سه ماهه ی سوم بارداری می باشد. در ضمن برای زنانی که حاملگی بیش از یک جنین را تجربه می کنند ، وزن گیری کافی باید بر اساس دریافت انرژی ۳۰۰۰ کیلوکالری در زنان چاق ، تا ۴۰۰۰ کیلوکالری در زنان لاغر در طول بارداری باشد (۳۰). شواهد زیادی وجود دارد که وزن گیری مادر در دوران بارداری یک عامل مهم تعیین کننده در رشد جنین است. وزن گیری ناکافی مادر یک عامل خطر برای تاخیر رشد داخل رحمی و وزن کم زمان تولد در نوزادان است (۱۱و۳۰). اصل تغذیه خوب ، آن است که ارتباط مثبت خطی میان وزن گیری مادر و نوزاد وجود داشته باشد البته شاخص توده بدنی مادر قبل از بارداری ، بر وزن نوزاد تاثیر دارد. وزن اولیه و مقدار وزن اضافه شده در دوران بارداری به همراه یکدیگر بر تاخیر رشد داخل رحمی و وزن کم هنگام تولد تاثیر می گذارند (۱۲). وزن گیری در سه ماه دوم بارداری با رشد جنین ، نسبت به وزن گیری در سه ماه اول و سوم ارتباط بیشتری دارد. سوء تغذیه زنان احتمال مرگ و میر نوزاد کم وزن را افزایش می دهد. سازمان پزشکی[۱۲] وزن گیری در دوران بارداری برای زنان در محدوده ی شاخص توده بدنی[۱۳] طبیعی را به میزان ۷ تا ۱۵ کیلوگرم در نظر گرفته است و اگر وزن گیری مادر در این محدوده باشد خطر تولد نوزاد کوچک نسبت به سن حاملگی و یا تولد نوزاد کم وزن را کاهش می دهد (۱۱). ولی وزن گیری مطلوب برای یک نوجوان کم وزن با حاملگی تک قلویی ۴۰ پوند (kg2/18) در طول حاملگی یا ۵ پوند در هر ۴ هفته در نیمه ی دوم حاملگی می باشد. از طرف دیگر ، یک زن چاق ممکن است به وزن گیری بیش از ۱۵ پوند (kg8/6) نیاز نداشته باشد (۱۲). در زنان با وزن متوسط یا پایین ، عدم افزایش وزن در طول بارداری می تواند سبب محدودیت رشد جنین شود. اما اگر جثه مادر ، بزرگ و از سایر لحاظ سالم باشد ، افزایش وزن کمتر از حد متوسط (بدون وجود بیماری در مادر) بعید است که با محدودیت محسوس در رشد جنین همراه باشد. افزایش وزن حین بارداری را نباید طی نیمه ی دوم حاملگی محدود کرد چون محدودیت کالری به مقدار بسیار کم ، باز هم روی رشد جنین تاثیر بد می گذارد. مستندترین تاثیر قطعی روی رشد جنین در زمستان سال ۱۹۴۴ در هلند روی داد که ارتش آلمان رژیم غذایی همه شهروندان حتی زنان باردار را حدود ۶۰۰ کیلوکالری در روز محدود کرده بود. این قحطی تا ۲۸ هفته ادامه داشت و وزن نوزادان به طور متوسط ۲۵۰ گرم کاهش یافت. اگرچه کاهش میانگین وزن حین تولد مقدار کمی بود. اما میزان مرگ و میر جنین افزایش قابل ملاحظه ای پیدا کرد (۷).
رشد جنین به دسترسی کافی به مواد غذایی بستگی دارد (۲۳). در بارداری نیاز روزانه به پروتئین ، کربوهیدرات ، ویتامین ها و مواد معدنی افزایش می یابد. آنچه که در تغذیه مادر باردار اهمیت دارد رعایت تنوع و تعادل در برنامه روزانه است. برای داشتن رژیم غذایی متعادل و متنوع لازم است خانم باردار از چهار گروه اصلی مواد غذایی شامل گروه نان و غلات ، گروه میوه و سبزی ، گروه گوشت و حبوبات و تخم مرغ ، گروه شیر و لبنیات استفاده نماید (۱۲و۱۳). ویژگی های رژیم غذایی با توجه به سلیقه بیمار ، طرح غذایی خانواده و زمینه ی فرهنگی و نژادی به طور قابل ملاحظه ای متفاوت خواهد بود. افزایش نیازهای تغذیه ای طی حاملگی ، نشان دهنده ی نیازهای جنین برای رشد و نیز نیازهای فیزیولوژیک مادر است (۱۲). در دوران بارداری ، جنین مواد غذایی خود را از خون مادر از طریق بند ناف و جفت دریافت می کند واگر تغذیه مادر کافی نباشد جنین مواد غذایی مورد نیاز خود را از ذخایر محدود بدن مادر به دست می آورد. رژیم غذایی نامناسب و ناکافی در این دوران بر سلامتی مادر و وزن هنگام تولد تاثیر منفی می گذارد بنابراین رژیم غذایی مناسب ، تامین کننده ی انرژی برای مادر است و ارتباط مثبت خطی میان وزن گیری مادر و نوزاد وجود دارد (۱۳). رژیم غذایی نامتعادل به ویژه همراه با محدودیت در مصرف پروتئین و کربوهیدرات منجر به پیامدهای بد بارداری ، شامل کم وزنی زمان تولد و اثرات طولانی مدت دیگر روی فشارخون می شود (۳۰). بانسیل و همکاران[۱۴] نیز در سال ۲۰۰۸ مشاهده کردند که اختلالات تغذیه ای با افزایش حدود ۹ برابری در محدودیت رشد جنین همراه است (۳۲). برای رسیدن به رژیم غذایی متعادل ، بعضی از زنان باردار ممکن است نیاز باشد ، دریافت شیرینی جات را کاهش دهند و به جای آنها از شیر استفاده کنند (۳۰). کاهش یا افزایش دسترسی مادر به گلوکز هر دو بر رشد جنین مؤثرند. هیپرگلیسمی موجب بروز ماکروزومی می شود ، در حالی که پایین بودن سطح گلوکز با محدودیت رشد جنینی همراه است (۲۳) و اگر یک زن باردار بیش از ۱۰۰ گرم کربوهیدرات در روز مصرف نکند مبتلا به افزایش کتون شده که می تواند منجر به آسیب مغز جنین شود. به این دلیل توصیه می شود زنان حامله بیش از ۱۲ ساعت ناشتا نباشند. محدودیت پروتئین در دوران بارداری پیامدهای بدی را به دنبال دارد ، محدودیت پروتئین معمولا همراه با محدودیت انرژی اتفاق می افتد و این مسئله مجزا کردن کمبود انرژی از کمبود پروتئین را مشکل می سازد. همچنین به طور کلی نیازی به دریافت بیشتر چربی در دوران بارداری وجود ندارد (۱۱).
کمبود ویتامین ها و مواد معدنی با پیامدهای بد بارداری همراه است ، کمبود این مواد به ویژه اسید فولیک ، ویتامین B12 ، کلسیم ، آهن و روی در دوران بارداری به رشد و تکامل و سلامت جنین آسیب می زند. در مطالعات تجربی دیده شده است که استفاده از مکمل در رژیم غذایی ، وزن زمان تولد نوزاد و وضعیت بیولوژیکی مادر را بهبود می بخشد (۱۱). روبرفروید و همکاران[۱۵] در سال ۲۰۰۸ در کارآزمایی بالینی تجویز مکمل ها نشان دادند که زنان دچار سوء تغذیه ممکن است از تجویز مکمل های غذایی سود ببرند. حدود ۳۲ هزار زن اندونزیایی به طور تصادفی در یک گروه تحت درمان همه مکمل های غذایی و در گروه دیگر تنها آهن و اسیدفولیک قرار گرفته بودند. در گروهی که تمام مکمل های غذایی را استفاده کرده بودند ، خطر بروز مرگ و میر نوزادی و وزن کم زمان تولد در نوزادان آنان پایین تر بود (۳۳).
مصرف اسید فولیک در مادران ، نشان داده است که از نواقص عصبی از قبیل اسپینابیفیدا[۱۶] و آنسفالیت[۱۷] پیشگیری می کند و این ویتامین کاهش ۷۵ درصدی در ایجاد نواقص عصبی را نشان داده است (۱۱). رایتن[۱۸] سال ۲۰۰۷ در یک مطالعه مروری بیان کرد که در شمال هندوستان زنانی که در وضعیتی قرار داشتند که از منابع غذایی غنی از اسید فولیک استفاده می کردند شیوع نواقص عصبی در نوزادن آنان کمتر دیده شد (۳۱). از این روی توصیه می شود در کلیه زنانی که سابقه زایمان نوزاد با نواقص لوله عصبی وجود دارد اسید فولیک کمکی به میزان ۴ میلی گرم در روز از ۴ هفته قبل از حامله شدن و ادامه ی آن برای سه ماهه ی اول حاملگی و در تمامی زنان سنین باروری بدون وجود سابقه ی نقص لوله عصبی در کودکان آنان ، روزانه ۴/۰ میلی گرم تجویز شود. البته در زنانی که سابقه ی نوزاد با نقایص لوله ی عصبی ندارند ، بهتر است میزان نیاز روزانه ی اسیدفولیک از طریق مواد غذایی تأمین شود. اسید فولیک در مواد غذایی شامل سبزیجات ، جگر ، میوه ها ، نان های سبوس دار ، سفیده تخم مرغ ، مخمر و مرکبات به اندازه کافی وجود دارد (۳۴).
انتقال کلسیم از جفت از طریق انتقال فعال می باشد در این میان مشاهده شده است که گیرنده های ویتامین D و استروژن در این انتقال فعال نقش دارند (۳۱). ویتامین D از طریق رژیم غذایی (به ویژه مصرف شیر) یا اثر نور خورشید روی پوست تأمین می شود. در ایالات متحده ، به ویژه در قسمت های شمالی ، در طول زمستان و در افراد مبتلا به پیگمانتاسیون شدید پوستی ، مقدار ویتامین D پایین است همچنین زنانی که فرآورده های لبنی را استفاده نمی کنند و به جای آن از غذاها و شربت های کلسیم دار استفاده می کنند ممکن است ویتامین D و منیزیم کمتری را نسبت به مصرف شیر دریافت کنند. در زنان حامله این مسئله منجر به کاهش کلسیم سرم در نوزاد می شود و روی متابولیسم استخوان نوزاد تاثیر می گذارد (۳۰). در صورتی که مقدار کلسیم مصرفی مادر کم باشد ، کلسیم مورد نیاز جنین از منابع استخوانی مادر برداشته و تامین می شود (۳۴) با این وجود مصرف خیلی کم کلسیم در مادر ، کاهش تراکم استخوانی در کودک را به دنبال دارد (۳۱). در صورتی که رژیم غذایی مادر از کلسیم کافی (۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ میلی گرم در روز) برخوردار باشد نیاز به تجویز کلسیم اضافی نیست (۳۴). همچنین کمبود ویتامین D ممکن است تراکم مواد معدنی استخوان های جنین را محدود کند و روی توده استخوانی کودک اثر بگذارد (۳۱). معمولا استفاده از مکمل ویتامین D به طور معمول نیازی نیست ، مگر آنکه مادر به اندازه ی کافی در برابر آفتاب قرار نگیرد (۱۲). از این جهت توصیه می شود زنان باردار همراه با مکمل های غذایی خود ، ۲۰۰ واحد بین المللی ویتامین D در روز مصرف کنند (۳۰).
به دلیل افزایش حجم خون در دوران بارداری نیاز به آهن افزایش می یابد (۱۱). آنمی فقر آهن در ۳۰ درصد زنان حامله با درآمد پایین مشاهده می شود. مشکلات کمبود آهن در دوران بارداری تا بعد از زایمان هم ادامه پیدا می کند. حدود ۳۰ درصد از زنان فقر آهن را تا ۶ ماه و ۲۰ درصد تا ۱۲ ماه بعد از زایمان نشان می دهند در حالی که در سطوح اقتصادی بالا ، این آمار به ۸ درصد می رسد (۳۰). آنمی فقر آهن در مادر خطر تولد نوزاد کم وزن ، زایمان زودرس ، مرگ ومیر مادر و جنین را افزایش می دهد (۱۱و۳۰) و ممکن است به ارتباط عاطفی مادر و نوزاد[۱۹] آسیب بزند. در یک مطالعه تجربی ، مصرف مکمل های آهن در مادران ، وزن زمان تولد نوزاد را تا ۲۰۰ گرم افزایش داد و تولد نوزاد کم وزن ترم و تولد نوزاد کم وزن نارس کاهش یافت. بنابراین به زنان در سنین باروری توصیه می شود تا غذاهای سرشار از آهن را همراه با تقویت کننده های جذب آهن از قبیل غذاهای حاوی ویتامین C مصرف کنند (۳۰). ذخیره آهن اکثر زنان به علت قاعدگی ماهانه ، طی سال های باروری کمتر از حد مطلوب است. بنابراین ، به منظور پیشگیری از کم خونی و برآورده ساختن این نیازها ، مصرف ۳۰ میلی گرم آهن تکمیلی در سه ماهه دوم و سوم توصیه می شود. روزانه یک قرص از نمک های آهن که بین وعده های غذایی یا قبل از خواب خورده شود برای برآورده ساختن این نیاز کافی است. زنان دچار کم خونی فقر آهن ، روزانه به ۶۰ تا ۱۲۰ میلی گرم آهن نیاز دارند (۱۲و۳۰و۳۴). کمبود روی ممکن است در انسان تراتوژن باشد با این وجود ، هنوز به طور قطعی ثابت نشده است. سطح روی در مایع آمنیوتیک با فعالیت ضدمیکروبی ارتباط دارد. این موضوع نقش روی را جهت حفاظت در مقابل عفونت های داخل رحمی مطرح می سازد. همچنین در زنان بارداری که رژیم غذایی با میزان کم روی را داشته اند ، موارد تأخیر رشد داخل رحمی دیده شده است. مقدار توصیه شده مجاز برای روی طی بارداری از ۱۵ به ۲۰ میلی گرم در روز افزایش می یابد (۱۲).
مولتی ویتامین و مکمل های معدنی در مادران مبتلا به آنمی فقرآهن یا افرادی که منابع غذایی حیوانی را به میزان کم مصرف می کنند ، توصیه می شود. برای گیاهخوارانی که از غذاهای حیوانی نمی خورند مکمل ویتامین B12 اهمیت ویژه ای هم در طول بارداری و هم در زمان شیردهی دارد تا این مواد به مقدار کافی به جنین و نوزاد منتقل شود و از تاخیر در تکامل جنین و نوزاد پیشگیری شود (۳۰). همچنین کمبود ویتامین B12 می تواند منجر به آنمی مگالوبلاستیک ، نقص در ساخت DNA ، نقص در تکثیر سلولی و مشکل در متابولیسم مواد شده و در نتیجه می تواند با تولد نوزاد کم وزن ارتباط داشته باشد (۱۱).
مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها[۲۰] در ایالات متحده ، ۱۰ مورد را برای پیامدهای مطلوب بارداری توصیه می کند ، این موارد شامل مصرف مکمل های اسید فولیک ، درمان دیابت ، واکسن زدن یا درمان عفونت ها ، داشتن وزن مناسب ، رژیم غذایی با حداقل فنیل آلانین برای زنان مبتلا به فنیل کتونوری ، عدم مصرف الکل ، سیگار و مواد مخدر می باشد ، و اگر ماده ای جهت دارو استفاده می شود باید با مقدار مناسب در دوران بارداری مصرف شود یا حدالامکان قطع شود (۳۰).
فعالیت بدنی عامل تعیین کننده ی دیگر در سبک زندگی می باشد. ورزش یک بخش معمول از فعالیت های روزانه زنان است. از آنجایی که اطلاعاتی وجود ندارد که نشان دهد زنان حامله باید شدت فعالیت های خود را کاهش دهند یا سرعت ضربان قلب خود را کم کنند ، تغییرات فیزیولوژیک حاملگی ممکن است اثر ورزش های مختلف بر بدن را تغییر دهند یا توانایی بدن را برای انجام بعضی از ورزش ها محدود سازند. نحوه قرارگیری بدن به عنوان یک عامل تغییردهنده برون ده قلبی در سه ماهه دوم بارداری اهمیت ویژه ای دارد زیرا در این زمان ، ایستادن بی حرکت یا وضعیت طاق باز می تواند موجب کاهش بازگشت وریدی و برون ده قلبی شود. در بعضی از موارد این حالت موجب هیپوتانسیون یا سنکوپ خواهد شد. برداشت اکسیژن بدن و مصرف پایه ای اکسیژن طی حاملگی افزایش می یابد. تنفس عمیق به ویژه در اواخر حاملگی به علت اندازه رحم و کاهش تحریک دیافراگم سخت تر است. مجموعه این تغییرات موجب کاهش اکسیژن و در نتیجه کاهش حداکثر عملکرد ورزشی خواهد شد (۱۲).
- مهارت بالا
- رنگ جذاب
۵ . یک هدیه مناسب
- بسته‌بندی مناسب و حمل آسان در مسافرت
- طرح وشکل جذاب
- کاردست هنرمند ایران (صنایع دستی)
- کاربرد
- استفاده ازطلا وگران قیمت بودن (ارزش مادی)
- دکورانتیوبودن
- بررسی فرضیه دوم
فرضیه دوم تحقیق بشرح زیر می باشد:
” ایجاد یک اثر هنری خلاقانه همراه با نقشمایه‌های مورد پسند مخاطبان هر نسل یکی از عوامل مؤثر در پیدایش جایگاهی موفق در بازار جهانی است. همچنین برخورداری از کیفیت بالا و استفاده از بسته‌بندی مناسب، از جمله عواملی هستند که می‌توانند مورد استقبال مصرف کننده قرار گیرند. بر همین اساس به نظر می رسد وجود خلاقیت در اثر هنری همچنین برخورداری از کیفیت بالا و استفاده از بسته بندی مناسب می تواند شانس روبرو شدن با اقبال جهانی را افزایش دهد.”
با توجه به فرضیه بیان شده فرض صفر (H0) و فرض مقابل (H1) را می توان به صورت زیر بیان کرد.
H0 : ” به نظر نمی رسد وجود خلاقیت در اثر هنری همچنین برخورداری از کیفیت بالا و استفاده از بسته بندی مناسب می تواند شانس روبرو شدن با اقبال جهانی را افزایش دهد.”
H1 : ” به نظر می رسد وجود خلاقیت در اثر هنری همچنین برخورداری از کیفیت بالا و استفاده از بسته بندی مناسب می تواند شانس روبرو شدن با اقبال جهانی را افزایش دهد.”
درجدول زیر، آمار توصیفی مربوط به فرضیه اول در حالت کلی ارائه شده است.
جدول۴- ۱۵ آمار توصیفی مربوط به آزمون T فرضیه دوم تحقیق
نام متغیر
تعداد افراد
میانگین
انحراف معیار
خطای میانگین
افزایش شانس روبرو شدن با اقبال جهانی با وجود خلاقیت در اثر هنری همچنین برخورداری از کیفیت بالا و استفاده از بسته بندی مناسب
۲۰۰
۷۲/۳
۴۶/۰
۰۳۲/۰
با توجه به جدول۴-۱۵، مشاهده میشود که ۲۰۰ نفر از افراد نمونه در بین پاسخ دهندگان، نظر خود را در مورد افزایش شانس روبرو شدن با اقبال جهانی با وجود خلاقیت در اثر هنری همچنین برخورداری از کیفیت بالا و استفاده از بسته بندی مناسب بیان داشتهاند. میانگین این متغیر (۷۲/۳) نشان میدهد که این میزان بالاتر از متوسط بوده‌است. انحراف استاندارد این متغیر ۴۶/۰ و خطای میانگین ۰۳۲/۰ است.
در بیان آماری فرض صفر و فرض مقابل بیان شده را می توان به صورت زیر نوشت.
که در رابطه فوق میانگین پاسخ افراد نمونه در ارتباط با افزایش شانس روبرو شدن با اقبال جهانی با وجود خلاقیت در اثر هنری همچنین برخورداری از کیفیت بالا و استفاده از بسته بندی مناسب است.
نتایج حاصل از آزمون T تک گروهی در جدول زیر ارائه شده است.
جدول ۴-۱۶ نتایج آزمون t تک گروهی برای فرضیه اول
۶
پرخاشگری در سازمان[۱۱۸]
رفتارهای خشونت آمیز که جو روانی حاکم بر سازمان را تهدید میکنند.
منبع: قلی پور، (۱۳۸۶)
شکل ۲-۲- نوع شناسی انواع رفتارهای منحرفانه سازمانی بر اساس نظر بنت و رابینسون
وندی و جفری[۱۱۹] (۲۰۰۷)
لیتزکی و همکاران، رفتارهای انحرافی را به عنوان یکی از مشکلات اساسی که ممکن است در سازمانها بر اساس اعتماد بیش از حد به کارکان به وجود آید و بسیاری از سازمانها دچار آن هستند تعریف میکنند (لیتزکی و همکاران[۱۲۰]، ۲۰۰۶ ).
اورتون و همکاران معتقدند رفتارهای انحرافی با یک رفتارانحرافی کوچک شروع شده و به رفتارهای انحرافی شدید و خطرناک مبدل می شوند. این وقایع کوچک و رفتارهای دور از ادب می تواند منجر به خشونت و عواقب ناشی از آن شود. از آنجا که گستره انحرافات سازمانی بسیار وسیع بوده، گروه های زیادی در معرض این خطرات هستند و گاهی اوقات این انحرافات رفتاری علیرغم بهترین تلاش مدیران برای اجرای قوانین سازمانی باز رخ می دهند. این نوع رفتارها فشارهای مالی قابل توجهی به سازمان وارد می کنند (اورتون و همکاران[۱۲۱]، ۲۰۰۷).
با توجه به موارد فوق در این پایان نامه از مدل بنت و رابینسون برای مفهوم سازی رفتارهای منحرفانه استفاده شده است. بنت و رابینسون[۱۲۲] (۲۰۰۰)، رفتارهای انحرافی را تخطی از هنجارهای مورد قبول و تاکید سازمان با هدف آسیب رساندن به افراد و سازمان تعریف میکنند. رفتارهای معطوف به همکاران نظیر سوء استفاده، تمسخر و ضرب و جرح فیزیک و رفتارهای معطوف به سازمان نظیر بی تفاوتی و عدم مطابعت آشکار و نهان از قوانین و مقررات و دستور العمل ها همراه با بی توجهی و تخریب اموال و امکانات. این دو محقق دو بعد برای رفتارهای انحرافی شناسایی نمودند که بعد اول بر فرد و بعد دوم بر سازمان تاکید دارد. این دو بعد بصورت زیر تعریف میشود:
رفتار منحرفانه در سطح فرد[۱۲۳]: مربوط به رفتارهایی است که مختص افراد سازمان است و شامل سوء استفاده، خشونت و تجاوز جنسی میشود (مالکی و همکاران[۱۲۴]، ۲۰۰۶).
رفتار منحرفانه در سطح سازمان[۱۲۵]: مربوط به اقداماتی است که به سازمان آسیب میرساند مانند دزدی و انجام کارهای بیهوده (کالبرت و همکاران[۱۲۶]، ۲۰۰۴).
۲-۳-۳- رفتارهای انحرافی مثبت و منفی
رفتارهای انحرافی می تواند به صورت مثبت و منفی باشد رفتارهای انحرافی مخرب یا منفی شامل رفتارهای ارادی است که با نقض هنجارهای سازمانی سلامتی سازمان و اعضایش را تهدید می کند. رفتارهای انحرافی منفی شامل: تخلفاتکارمندان، آهسته کارکردن عمدی، دیررسیدن، مرتکب شدن دزدی‌های خرد و کلان، عدم رعایت احترام نسبت به همکاران و یا عمل گستاخانه با همکاران است. رفتارهای انحرافی سازنده و مثبت رفتارهای ارادی است که با نقض هنجارهایسازمانی به سلامت سازمان و اعضایش کمک کرده و دستیابی به اهداف را تسهیل می کند. مانند: رفتارهایی خلاقیت در نقش، عدم سازگاری با دستورات غیرکارکردی و انتقاد از سرپرستان نالایق(ین و تنگ[۱۲۷]، ۲۰۱۴).
۲-۳-۴- رفتار سازمانی مثبت و رفتار های انحرافی
روانشناسی مثبت گرا با تکیه بر نقاط قوت افراد به بهبود عملکرد فردی و سازمانی آنها کمک می کند. رفتار سازمانی مثبت گرا چنین تعریف می شود: “مطالعه و کاربرد توانمندیهای مثبت روانشناختی و نقاط قوت منابع انسانی که قابل توسعه و اندازه گیری باشند و بتوان برای بهبود عملکرد کارکنان آنها را به صورت اثر بخش مدیریت کرد(اووی، ۲۰۰۹). در واقع هدف اصلی رفتار سازمانی مثبت‌گرا توجه بیشتر به توانمندیها و قوت‌های منابع انسانی و تقویت کردن آنهاست تا توجه به نقاط ضعف و بی کفایتی‌های آنها و در نتیجه تلاش برای رفع این ضعف‌ها (لوتانز و همکاران، ۲۰۰۷). در پی این توجه به توانمندیها و نقاط قوت کارکنان در سازمان می توان زمینه بروز برخی رفتارهای ناشایست را در کارکنان، که رفتارهای انحرافی در کار نامیده می شوند، کاهش داد. درواقع زمانی که نقاط قوت کارکنان بیشتر از ناتوانی های آنها مورد توجه قرار می گیرد، خود کارآمدی و اعتماد به نفس کارکنان نسبت به خود افزایش پیدا کرده و کارکنان در جهت هرچه بیشتر تلاش کردن در راستای توانمندی هایشان، مسیر ارتکاب به اعمال انحرافی در سازمان را در خود کاهش می دهند و بشتر در جهت انجام رفتارهای شهروندی سازمان که در مقابل رفتارهای انحرافی در کار قرار دارند، به انجام وظایف می پردازند(دونالدسون و کو[۱۲۸]، ۲۰۱۰). زمانی که کارکنان ناتوانی و بی کفایتی را در خود احساس کنند و سازمان نیز در پی بردن به این احساس دخیل باشد کارکنان برای فرار از این نوع احساسات سعی می کنند دست به رفتارهای انحرافی در کار بزنند(ندیم و همکاران[۱۲۹]،۲۰۱۱).
رفتارسازمانی مثبت به دنبال شناسایی و به کارگیری توانایی های بالقوه مثبت روانشناختی منابع انسانی است که از طریق بتواند با به کارگیری ویژگی های مثبت ذهنی افراد آنها را از رفتارهای انحرافی در محیط کار باز دارد. یکی از عوامل ایجاد رفتارهای انحرافی در سازمان وجود نگرش منفی و بدبینانه در سازمان است، این نوع نگرش و دیدمنفی باعث می شود که رفتارهای انحرافی در محیط کار به علت نبود اعتماد افزایش یابد، رفتارسازمانی مثبت با تقویت روحیه امید و خوش بینی و نگاه به جنبه های مثبت مسائل سعی در کنار گذاشتن حالات بدبینانه در بین کارکنان و ایجاد فضای اعتماد و مثبت اندیشی در سازمان است که از نتایج آن می تواند کاهش رفتارهای غیرحرفه ای و انحرافی در محیط کار باشد. اگر فرهنگ حاکم بر سازمان توجه بیشتر به تواناییها و نقاط قوت کارکنان باشد(نیمه پرلیوان را دیدن) کارکنان احساس توانمندی و موثر بودن می کنند و خود را افرادی لایق می دانند در این صورت احساس مثبتی به آنها دست داده و تلاش می کنند تا بیشتر خود را از طریق اعمال قانونی که باعث ایجاد وجهه مثبت از آنها شود به سازمان ثابت نموده و از این طریق به میزان زیادی رفتارهای انحرافی کاهش مییابد، چرا که کارکنان به دنبال راه های اصولی و قانونی برای نشان دادن تواناییهای خود هستند(بائر و همیگ[۱۳۰]، ۲۰۱۴). نتایج تحقیقات نشان میدهد که رابطه منفی و معنی‌داری بین بد کج رفتاری‌های سازمانی و سرمایه روانشناختی وجود دارد(لوتانز و همکاران، ۲۰۰۷:).
۲-۳-۵- جو اخلاقی و رفتارهای انحرافی
جو اخلاقی در سازمان ها منبع اطلاعاتی مهمی برای کارکنان خواهد بود که درنظر می گیرد چه اعمالی در یک زمینه کاری “درست” یا اخلاقی هستند. جو اخلاقی ادراک شده به افراد در تعیین مسائلی که به اخلاقیات مربوط اند و تعیین این که کدام ملاک باید برای فهم و ارزیابی و رفع کردن آن مسائل اخلاقی استفاده شود، کمک می کند. اغلب جوکاری اخلاقی متداول در یک سازمان توسط تحلیل انتخابهای اخلاقیِ افراد آن، تعیین می شود. جواخلاقی یکی از عوامل شکل دهنده نگرشهای کارکنان است. وجود جواخلاقی مناسب در سازمان موجب می شود تا فرهنگ سازمانی از رفتارهای منفی و خشونت آمیز پاک شود(احمدی و پناهی، ۱۳۸۸). ادراک کارکنان از جو سازمانی می تواند بر گرایشات آنها به رفتار اخلاقی تأثیر بگذارد. مدیران نمی توانند رفتار کارکنان منحرف را نادیده بگیرند، زیرا این می تواند باعث یک چرخه شکستن قوانین در سازمان شود. در جوی که تأکید قوی بر رفتار اخلاقی وجود دارد، رفتار انحرافی کمتری بروز خواهد کرد. همچنین تحقیقات نشان میدهد که وقتی مدیران به طور اخلاقی رفتار می کنند، احتمال کمی وجود دارد که کارکنان برای درگیری در اعمال انحرافی وسوسه شوند(سلمانی و رادمند، ۱۳۸۸). تشریح و تبیین اهداف سازمانی به پرورش یک جو اخلاقی کمک کند. هم چنین مدیران باید مرز بین رفتارهای مناسب و نامناسب را برای کارکنان روشن نمایند و آنها را از هزینه های مرتبط با رفتارهای انحرافی آگاه کنند. جو اخلاقی بخشی از فرهنگ سازمانی به شمار میرود که در آن افراد از طریق جامعه پذیری یاد می گیرند که چطور باید رفتار کنند و کدام ارزش ها پاداش داده می شوند(اورتون، ۲۰۰۷). پترسون و همکاران تحقیقات قابل توجهی را مرور نموده که حاکی از نقش بازدارنده فضای اخلاقی برای وقوع رفتارهای انحرافی است. خود حاکی از آن است که اشکال جزئی رفتارهای انحرافی در حوزه های تولید، تجهیزات و امکانات را می توان به خوبی از طریق ابعاد جو اخلاقی سازمان پیش بینی کرد(پیترسون و همکاران[۱۳۱]، ۲۰۰۸).
تحقیقات نشان داده که همبستگی زیادی بین نوع رفتارانحرافی و جو سازمانی وجود دارد. وقتی افراد احساس کنند که سازمان به رفاه کارکنانش توجه دارد، احتمال کمتری برای درگیری آنها در رفتارهای انحرافی سیاسی وجود دارد و یا سازما نهایی که بیشتر به رعایت قوانین توجه می کنند، احتمال بروز انحراف های مالی در کارکنانشان کمتر خواهد بود(یانگو و همکاران[۱۳۲]، ۲۰۱۳ و ندیم و همکاران، ۲۰۱۱).
بنت و رابینسون (۱۹۹۵)، رفتارهای انحرافی را به عنوان رفتارهای ارادی که قوانین مهم سازمانی را نقض میکند و شهرت سازمان، اعضای سازمان یا هردو را تهدید میکند تعریف میکنند.
با توجه به تعاریف ارائه شده در این پایان نامه از مدل بنت و رابینسون[۱۳۳] برای مفهوم سازی رفتارهای انحرافی استفاده میشود. در این مدل انحرافات رفتاری به دو بعد میان فردی در مقابل سازمانی و جزیی در مقابل کلی تقسیم میشود. انحرافات میان فردی شامل رفتارهایی است که به طور مستقیم به افراد دیگر سازمان ضرر می رساند مانند: آزارجنسی، تعارض، درگیری و … در حالی که انحرافات سازمانی شامل رفتارهایی است که مستقیما به سازمان ضرر می رساند نظیر کلاهبرداری، استراحت بیش از حد، خرابکاری. این چنین رفتارهایی باید با تدبیر درست کنترل شوند و در صورت لزوم تغییر داده شوند (ندیم و همکاران[۱۳۴]، ۲۰۱۱).
۲-۳-۴- پیشینه پژوهش
۲-۳-۴-۱- پیامدهای رفتارهای انحرافی محیط کار
تعدادی از پژوهش‌ها، پیامدهای رفتارهای منحرفانه را در محیط کار بررسی کردهاند. در این زمینه عواملی از قبیل اثربخشی سازمانی، موفقیت سازمانی، رضایت مشتری، بهره‌وری و … مطرح شده‌اند.در ادامه به تشریح چند نمونه از این پژوهش‌ها می‌پردازیم:
خوشبختی و همکاران (۱۳۸۳)، در پژوهشی به بررسی رابطه سبک‌های رفتارهای منحرفانه در محیط کار با میزان اثربخشی مدیران دانشکده‌ها و گروه‌های آموزشی تربیت‌بدنی دانشگاه‌های دولتی کشور پرداخته‌اند. هدف این تحقیق، تبیین رابطه رفتارهای منحرفانه و اثربخشی مدیران دانشکده‌ها و گروه‌های تربیت‌بدنی کل کشور است. روش تحقیق حاضر از نوع توصیفی– تحلیلی بوده و به شکل میدانی اجراشده است. جامعه آماری را تمامی مدیران و اعضای هیئت‌علمی دانشکده‌ها و گروه‌های تربیت‌بدنی تشکیل می‌دهند. نتایج حاصل از تجزیه‌وتحلیل داده‌ها نشان‌داد بین رفتارهای منحرفانه مدیران با اثربخشی آنان رابطه معنی‌دار وجود دارد.
فتاح (۱۳۸۷) در پژوهشی به رابطه بین رفتارهای منحرفانه و بهره‌وری خدمات مدیران مراکز آموزش عالی پرداخته است. هدف اساسی پژوهش بررسی رابطه بین رفتارهای منحرفانه و بهره‌وری خدمات مدیران در دانشگاه آزاد اسلامی و همچنین تدوین الگوی ریاضی برای بهره‌وری بر اساس رفتارهای منحرفانه است. جامعه آماری این پژوهش را کلیه مدیران واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی تشکیل میدهد. با روش نمونه‌گیری تصادفی مرحلهای و طبقه‌ای تعداد ۴۷۴ نفر از مدیران واحدهای مناطق مختلف دانشگاه آزاد اسلامی و به ازای هر مدیر ۳ کارمند تحت سرپرستی آنان یعنی ۱۴۲۲ نفر انتخاب شدند. ابزار سنجش عبارت‌اند از پرسش‌نامه‌های محقق ساخته رفتارهای منحرفانه و بهره‌وری خدمات مدیر آنکه هر دو پرسشنامه روی هر سه نفر از کارمندان مدیران اجراشده است. نتایج تحلیل رگریسیون چند متغیر خطی نشان‌می‌دهد که بین رفتارهای منحرفانه و بهره‌وری خدمات مدیران ارتباط معنادار وجود دارد.
سلطان حسینی و همکاران (۱۳۸۸)، در تحقیق خود تحت عنوان رابطه بین رفتارهای منحرفانه در محیط کار و تعهد سازمانی کارکنان اداره کل تربیت‌بدنی اصفهان به این نتیجه رسیدند که بین رفتارهای منحرفانه محیط کار و تعهد سازمانی کارکنان تربیت‌بدنی استان اصفهان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. همچنین نتایج تحلیل رگرسیون نشان‌داد که تعهد عاطفی و تعهد هنجاری تحت تأثیر رفتارهای منحرفانه کارکنان اداره کل تربیت‌بدنی اصفهان قرار دارد.
شهبازی و همکاران (۱۳۸۸)، در پژوهشی به تبیین رابطه رفتارهای منحرفانه محیط کار و عملکرد[۱۳۵] مدیران گروه‌های آموزشی دانشگاه اصفهان پرداختند. به این منظور نمونه ۶۰ نفری از مدیر گروه‌ها از بین جامعه آماری ۹۹ نفری با اجرای پرسشنامه رفتارهای منحرفانه بنت و رابینسون و پرسشنامه محقق ساخته عملکرد شغلی انجام‌گرفته است. روش تحقیق توصیفی-همبستگی بوده و برای تعیین مؤلفه برتر و مؤثرتر از بین مؤلفه‌های کیفیت زندگی کاری، تحلیل رگریسیون گام‌به‌گام صورت گرفته است. نتایج به‌دست‌آمده حاکی از آن است که رفتارهای منحرفانه محیط کار با عملکرد رابطه مثبت و معنی‌داری داشتند.
۲-۳-۴-۲- عوامل مؤثر بر رفتارهای انحرافی محیط کار
کلانینگر[۱۳۶] (۱۹۹۲)، پژوهشی جهت الگوسازی تأثیرات سازمانی بر رفتار غیر اخلاقی کارکنان با بهره گرفتن از رویکرد سیستم باز انجام داد. وی معتقد است که اساتید و صاحب‌نظران بایستی چگونگی اثرگذاری عوامل ساختاری از قبیل پیچیدگی، تمرکز، رسمیت و … را بر رفتارهای غیر اخلاقی بررسی نموده و با بررسی اینکه چگونه این عوامل کنترل مدیریتی و پردازش اطلاعات را طی سلسله مراتب سازمان تسهیل نموده و یا مانع آن میشود مورد مطالعه قرار دهند.
وگن[۱۳۷] (۱۹۸۳)، اثرات کمبود یا فراوانی منابع در محیط سازمانی را مورد توجه قرار داد. به اعتقاد وی هر چه منابع سازمانی کمتر باشد، تلاش کارکنان برای کسب آنها بیشتر خواهد شد و این امر احتمال بروز فعالیت‌های سوال برانگیز از سوی کارکنان را افزایش خواهد داد.
گرینبرگ[۱۳۸] (۱۹۹۰)، در تحقیق خود در زمینه رفتارهای غیر اخلاقی از تئوری برابری استفاده نموده است. وی بیان میکند هر قدر نابرابری ادراک شده در پرداخت کارکنان بیشتر باشد، احتمال بروز رفتارهای غیر اخلاقی در کارکنان به ویژه سرقت، بیشتر خواهد شد.
کرلند[۱۳۹] (۱۹۹۴)، به سیستم جبران خدمات مبتنی بر کارمزد به عنوان یک سیستم درون سازمانی اشاره میکند که احتمال دارد منجر به بروز رفتارهای غیر اخلاقی شود.
فوکس، اسپکتور و مایلز (۲۰۰۱)، نیز در پژوهشی نشان دادند که تجربه حالات هیجانی منفی در محیط کار (نظیر خشم و عصبانیت) می‌تواند تمایل به رفتارهای انحرافی و ضد تولید را افزایش دهند.
اوبرین[۱۴۰] (۲۰۰۸)، نیز در پژوهشی نشان داد که که عوامل فشارآور زمینه ساز فرسودگی، کارکنان را متمایل به رفتارهای ضد تولید می کند.
مور[۱۴۱] (۲۰۰۸)، در تحقیقی به بررسی نقش عدم تعهد اخلاقی به عنوان عامل مهمی در بروز رفتارهای غیر اخلاقی در سازماها ، در راستای شناخت بهتر فساد سازمانی پرداخته است. نتایج تحقیق وی نشان داد که عدم تعهد به اصول اخلاقی، تأثیر مثبتی بر شروع، تسهیل و گسترش رفتارهای غیر اخلاقی دارد.
قلی‌پور و همکاران(۱۳۸۶)، در تحقیقی به بررسی رفتارهای ضد شهروندی، آثار عامل زمینه‌ای استرس شغلی، عوامل سازمانی بی عدالتی، فرهنگ و عامل شخصیت در بروز چنین رفتارهایی پرداختند. نتایج تحقیق آنها حاکی از آن است که بی عدالتی بیشترین تأثیر را در بروز رفتارهای ضد شهروندی در سازمان دارد و استرس شغلی و فرهنگ اثر معناداری در این زمینه ندارد.
گل پرور و همکاران (۱۳۸۷)، معتقدند که یک شکل از رفتارهای جبرانی منفی به دنبال احساس فرسودگی هیجانی، رفتارهای انحرافی است. در تایید این رابطه این محققان نشان دادند که با تجربه فرسودگی هیجانی، تمایل به رفتارهای انحرافی تقویت میشوند.
زینالی صومعه و پورعزت (۱۳۹۰) پژوهشی با عنوان آثار فضای غیر اخلاقی در محیط کار بر رفتارهای ضد شهروندی سازمانی انجام دادند. این پژوهش از روش پیمایشی انجام شد. برای انجام پژوهش نمونه‌ای به حجم ۱۰۰ نفر از مدیران پایه و میانی بانک رفاه کارگران انتخاب شدند. پافته‌های پژوهش حاکی از آن است که میان ارتقای فضای اخلاقی حاکم بر سازمان و کاهش رفتارهای ضد شهروندی سازمانی و ابعاد و کاستی‌های فضای اخلاقی سازمان و گونه های رفتاری ضد شهروندی سازمانی رابطه‌ای معنادار وجود دارد.
گل‌پرور و همکاران (۱۳۹۱)، پژوهشی با هدف بررسی نقش رهبری خودمدارانه و خطرپذیری شخصی سرپرست بر ارزش‌های سازمانی، فرسودگی هیجانی و رفتارهای انحرافی سازمانی در کارکنان شرکت سهامی ذوب آهن به انجام دادند. نتایج حاصل نشان داد که در یک الگوی مرحلهای، خطرپذیری شخصی سرپرست، همزمان با ارزش‌های سازمانی و فرسودگی هیجانی و خودمداری رهبر با فرسودگی هیجانی دارای رابطه معنادار هستند. همچنین فرسودگی هیجانی و رهبری پیش‌بینی کننده مناسب رفتارهای انحرافی سازمانی هستند.
حسینی و حضرتی (۱۳۹۲)، پژوهشی با عنوان شناسایی و تبیین عوامل اثرگذار در بروز رفتارهای ضد شهروندی سازمانی انجام دادند. جامعه آماری این پژوهش شامل کارکنان و مدیران ستادی یک واحد نظامی در تهران است. یافته های پژوهش نشان دهنده آن است که متغیرهای فشار روانی و تنش شغلی و تعارض کار و زندگی به صورت مستقیم و متغیرهای احساس بی عدالتی، بی تناسبی سازمانی، رقابت مخرب و متغیرهای میزان تحصیلات، سن و وضعیت استخدامی به صورت غیر مستقیم بر بروز رفتارهای ضد شهروندی تاثیر گذار است.
شریفی و نرگسیان (۱۳۹۲)، پژوهشی با هدف بررسی رابطه بین مدیریت تاثیر با پیامدهای رفتاری آن در بین مدیران و کارکنان کتابخانه‌های دانشگاه تهران انجام دادند. تجزیه و تحلیل یافته‌های تحقیق بر اساس مدلسازی معادلات ساختاری، حاکی از آن است که بین مدیریت تاثیر و بروز رفتارهای شهروندی سازمانی در بین مدیران و کارکنان کتابخانه دانشگاه تهران، رابطه مثبت و معنادار و از طرف دیگر بین مدیرت تاثیر و بروز رفتارهای ضد شهروندی رابطه منفی و معنادار وجود دارد، به عبارتی مدیریت تاثیر باعث کاهش رفتارهای ضد شهروندی میشود.
گل‌پرور و همکاران (۱۳۹۳)، پژوهشی با هدف تبیین رابطه استرس شغلی با بیگانگی شغلی و رفتارهای انحرافی بر اساس نقش تعدیل کننده اسناد شناختی به علل استرس انجام دادند. بدین منظور ۱۶۸ نفر از کارکنان یک سازمان صنعتی برای پژوهش انتخاب شدند. ابزار بررسی پژوهش پرسشنامه بود. نتایج نشان داد که استرس رابطه گرانباری شغلی را با بیگانگی شغلی تعدیل نموده است، به این معنا که وقتی استرس پایین است، رابطه گرانباری شغلی با رفتار انحرافی مقبت است و وقتی استرس بالاست، رابطه گرانباری شغلی با رفتارهای انحرافی منفی است.
با توجه به موارد فوق نقشه ادبیات عوامل موثر بر رفتار انحرافی محیط کار بصورت شکل زیر خلاصه میشود:
