تقویت خودکارآمدی

بندورا(۱۹۹۷) دریافته است که امکان دارد سطح خودکارآمدی یک فردرا به وسیله راهکارهای ذیل بالا ببریم

۱- قراردادن او در معرض تجربه های موفق ازطریق ترتیب دادن ‌هدف‌های‌ قابل دسترس و بدین وسیله افزایش دادن امکان حصول عملکرد او.

۲- قرار دادن شخص در معرض الگوهای مناسبی که در عمل ، موفق هستند و بدان وسیله افزودن تجربه های جانشینی موفق او

۳- فراهم کردن متقاعد سازی و تشویق های کلامی ، ازطریق القاء این امرکه توانایی عملکرد موفق را دارد.

۴- تقویت برانگیختگی فیزیولوژیکی از طریق مثلا رژیم غذایی یا برنامه های ورزشی و بدان وسیله افزایش دادن نیرومندی و انرژی حیاتی .

برافی( ۱۹۹۸) راهکارهای زیر را برای کمک به افراد جهت افزایش باورهای خودکارآمدی پیشنهاد می‌دهد.

1. 1. بیشتر به عنوان مرجع تا قضاوت گرعمل کنید .

1. بیشتر بر فرایندهای یادگیری توجه کنید تا نتایج .

۳- عکس العمل شما نسبت به خطاها به عنوان بخش های مفید وطبیعی امریادگیری باشد تا نشانه شکست.

۴- بر توانایی و استانداردهای شخصی تأکید کنید، بکوشید تلاش‌های پیشرفت را ابتدا از طریق راهبردهای انگیزشی درونی^[۴۹] تا بیرونی تحریک کنید (نقل ازپاجارس، ۲۰۰۷).

مؤلفه های خودکارآمدی

مطابق نظر بندورا (۱۹۹۷) باورهای خودکارآمدی از لحاظ سه ویژگی می‌توانند متفاوت باشند که این ابعاد نقش مهمی در اندازه گیری خودکارآمدی دارند . اندازه (سطح)^[۵۰] ، عمومیت^[۵۱]، نیرومندی.

الف) سطح :

اولین بعد باورهای خودکارآمدی اندازه یا سطح می‌باشد . کارآمدی یک فرد در یک قلمرو ممکن است در حد کارهای ساده ، متوسط و یا شامل سطوح سخت گردد . اگر هیچ مانعی وجود نداشته باشد ، انجام آن کار ساده بوده و هر کسی ممکن است احساس خودکارآمدی بالا ‌در مورد آن داشته باشد (بندورا، ۱۹۷۷).

در واقع سطح به دشواری مشکلاتی که شخص آمادگی مقابله با آن ها را دارد ، اشاره می‌کند به طور مثال برخی ازافراد این نکته را قبول دارند که باید چیزهای جدید را امتحان کرد اما هرگز این کار را انجام نمی دهند. برخی دیگر ممکن است در ارتباط با کودکان خود پرجرأت ، اما در ارتباط با افراد بزرگتر اینطور نیستند ، یا ممکن است مرد یا زنی هنگام صحبت کردن در یک گروه کوچک به خود اطمینان داشته باشند ، اما موقع سخنرانی در یک مجمع بزرگ چنین اطمینانی نداشته باشند(صمدی ،۱۳۸۶).

ب) عمومیت :

دومین تفاوت باورهای خودکارآمدی در بعد تعمیم پذیری است . افراد ممکن است در یک قلمرو و یا بخش کوچکی از آن خود را کارآمد بدانند . دربعد عمومیت خودکارآمدی از چند عامل تأثیر می پذیرد ؛ شباهت فعالیت‌ها ، حیطه بروز آن در رفتار های شناختی و عاطفی ، کیفیت شرایط و خصوصیات اشخاصی که آن رفتار یا فعالیت به آن ها مربوط می شود(بندورا،۱۹۹۷؛ به نقل ازمیرسمیعی ، ۱۳۸۵) .

همچنین به میزان احساس اطمینان شخص به خود برای انجام رفتارهای خاص درشرایط و موقعیت های مختلف اشاره دارد. بدین معنی که عمومیت خودکارآمدی به توانایی فرد برای دادن مناسب ترین پاسخ درتمام موقعیت‌ها اشاره دارد . برخی تجربه ها ، باورهای خودکارآمدی محدودی ایجاد می‌کنند ، برخی دیگر حس کارآمدی تعمیم یافته را القاء می‌کنند که به فراسوی موقعیتهای خاص گسترش می‌یابند(بندورا، ۱۹۹۷).

ج) نیرومندی : باورهای خودکارآمدی ضعیف در اثر تجارب نا موفق به آسانی بی اعتبار می‌شوند . اما کسانی که اعتقاد محکمی به قابلیت های خود دارند ، در برابر موانع آن را حفظ می‌کنند . باورهای خود کارآمدی هر چقدر نیرومند تر باشند ، دوام بیشتری می‌یابند و رابطه بیشتری با رفتار پیدا می‌کنند(حمیدی پور،۱۳۷۷).

در واقع نیرومندترین خودکارآمدی به اعتقاد فرد مبنی براینکه می‌تواند از عهده یک رفتار دشوار برآید، اشاره دارد. قدرت خودکارآمدی به تفاوت بین این فکر که ” شاید بتوانم این کار را انجام دهم” و این فکر که “مطمئنم می توانم این کار را انجام دهم” اشاره دارد( بندورا، ۱۹۹۷) .

منابع خودکارآمدی

گرچه ادبیات و سوابق نظری موجود ، از نقش پیش‌بینی کننده رویکرد شناختی- اجتماعی در افزایش باورهای خودکارآمدی ، حکایت می‌کند این سؤال همچنان باقی است که افراد این باورها را چگونه در خود شکل می‌دهند ؟ تحقیقات انجام شده درموقعیت های مختلف به کشف اثرات فرایند های مختلف آموزشی بر خودکارآمدی دست یافته اند .

بندورا (۱۹۹۷) بیان می‌کند که باورهای افراد در باره کارآمدی آن ها تحت تأثیر چهار منبع عمده ، رشد و تحول می‌یابد . این چهار منبع عبارتند از :دستاوردهای عملکرد^[۵۲]، تجارب جانشین^[۵۳]، قانع سازی کلامی^[۵۴]، و حالت‌های فیزیولوژیکی هیجانی ^[۵۵] .

دستاوردهای عملکرد : یکی ازمنابع اطلاعاتی که باورهای کارآمدی بر اساس آن ایجاد و تحکیم می‌یابد ، دستاوردهای عملکرد است . دستاورد های عملکرد پیشین بازخوردی ایجاد می‌کند که باعث می شود فرد به توانایی خود در آن عملکرد باور پیدا کند و ‌بر اساس این باور ایجاد شده به فعالیت بیشتر درآن زمینه بپردازد . ‌به این طریق ، باورهای مربوط به توانایی ، هم از دستاوردهای عملکرد قبلی تأثیر می پذیرد و هم باعث افزایش دستاورد های عملکرد بعدی می شود . بندورا معتقد است اولین و مهمترین ، منبع تعبیر و تفسیرهای فرد از نتایج مستقیم عملکرد خود است ، زیرا بر پایه تجربیات موفق شخص قرار دارد . موفقیت‌های قبلی که برتسلط شخصی مبتنی هستند، شواهد فوری و ملموس فراهم می‌کنند که آیا شخص می‌تواند در انجام یک وظیفه خاص موفق شود یا نه ؟ موفقیتها ، تجارب تبحری را بالا می‌برد و ‌شکست‌های مکرر، بخصوص اگردراوایل جریان رویدادها یعنی قبل از اینکه حس کارآمدی بطورجدی به وجود بیاید، رخ دهند ، باورهای کارآمدی را کاهش می‌دهند ) بندورا، ۱۹۹۳) .

پژوهش های بندورا (۱۹۹۷) در زمینه تجارب مسلط نشان می‌دهد که احساس کارآمدی تحت تأثیر عوامل هفتگانه زیر قرار می‌گیرد :

1. 1. توانمندی‌های موجود

1. 1. ادراک درجه دشواری تکلیف

1. 1. میزان تلاش

1. 1. میزان نیاز به کمک بیرونی

1. 1. شرایطی که تکلیف باید در آن انجام شود

1. 1. الگوهای زمانی موفقیت و عدم موفقیت

• تئوری کلاسیک شرکت^[۲۷]: این تئوری چهار عامل تولید را در نظر می‌گیرد که مهمترین آن ریسک‌پذیر بودن در مسائل مالی است که همه ورودی‌ها را سازمان‌دهی و مدیریت می‌کند و مسئولیت تصمیم‌گیری‌ها را بر عهده دارد و شرکت را هدایت و کنترل می‌کند.

الحاجی و یاکاسای (۲۰۰۱) معتقدند که حاکمیت شرکتی در کشورهای جهان سوم در ارتباط با ساختار هیئت‌مدیره و رابطه‌شان با سهام‌داران، بازرسان، مدیریت عالی و سایر ذینفعان دانست. شدت و ضعف رابطه به سطح دموکراسی در جهان سوم بستگی دارد تا جایی که در حالت بسیار شدید نظامی، یک رابطه بسیار قوی بین هیئت‌مدیره، حاکمیت شرکتی و محیط سیاسی با نظام‌های قانونی به عنوان ابزارهایی برای کنترل به وجود می‌آورند (فخاری و دریایی، ۱۳۸۸).

۲-۹- چارچوب نظری حاکمیت شرکتی

چارچوب‌های نظری متفاوتی برای تحلیل و توضیح اصول حاکمیتی شرکت مطرح شده است. هر یک از آن‌ ها با بهره گرفتن از واژگان گوناگون و به صورتی متفاوت به موضوع حاکمیت شرکتی پرداخته‌اند که ناشی از زمینه علمی خاصی است که به موضوع حاکمیت شرکتی می‌نگرد. به عنوان نمونه نظریه نمایندگی ناشی از زمینه مالی و اقتصادی است و نظریه هزینه معاملات ناشی از اقتصاد عمومی و نظریه سازمانی است و نظریه ذینفعان ناشی از دیدگاه اجتماعی ‌در مورد موضوع حاکمیت شرکتی می‌باشد. گرچه تفاوت‌های چشمگیری بین چارچوب‌های نظری مختلف وجود دارد (چون هر یک موضوع را از دیدگاه متفاوتی در نظر می‌گیرند)، اما دارای وجوه مشترک مشخصی هستند که ‌در مورد هر یک از دیدگاه‌ها و تفاوت‌های آنان بحث‌هایی به عمل خواهد آمد. در ادامه تئوری نمایندگی، هزینه معاملات و ذینفعان را بررسی خواهیم کرد (حساس یگانه،۱۳۸۵).

۲-۹-۱- نظریه نمایندگی

قبل از توسعه بازارها، شرکت‌ها از طریق ثروت افراد و خویشاوندان کارآفرین، وجوه مورد نیاز خود را تأمین می­کردند. به منظور رشد اقتصادی، ضرورت وجود تعداد زیادی از سرمایه ­گذاران که بتوانند وجوه مورد نیاز شرکت را تهیه کنند، احساس می­گردید. افزایش سرمایه از طریق فروش سهام، نوعی نوآوری محسوب می­شد که مبنایی برای توسعه اقتصادهای جهان ایجاد کرد. قبل از سال ۱۸۸۵، سهام‌داران در مقابل بدهی­های شرکت تحت سرمایه ­گذاری خود، مسئولیت نامحدودی داشتند و این مانعی در مشارکت افراد در سرمایه ­گذاری در شرکت، ایجاد کرد (رضایی، ۱۳۸۵).

‌بنابرین‏ عنصر جدیدی برای تشویق سرمایه ­گذاران در خرید سهام و تأمین مالی شرکت‌ها، به وجود آمد که همان قانون شرکت با مسئولیت محدود در سال ۱۸۸۵ بود ‌به این معنی که سهام‌داران، به اندازه میزانی که در شرکت سرمایه ­گذاری می­کردند، در مقابل بدهی شرکت مسئولیت­ داشتند. این قانون در نیمه دوم قرن نوزدهم در ایالات متحد نیز عنوان گردید و از این زمان جدایی مالکیت از کنترل شرکت‌ها به وجود آمد. جدایی مالکیت از کنترل در شرکت‌ها سبب شد تا سهامدارن- مالکان واقعی- بر مدیریت شرکت نفوذ کمی داشته باشند و این مسأله، مشکل نمایندگی را ایجاد کرد. بنابر مشکل نمایندگی، تصمیمات اخذ شده از سوی کارگزاران^[۲۸] مدیریت شرکت ضرورتاً، برای کسب حداکثر منافع کارگماران^[۲۹]– سهام‌داران- نمی ­باشد. در این مسأله، تضاد بین به حداکثر رساندن منافع کارگماران و کارگزاران، مفروض است (رضایی، ۱۳۸۵).

آدام اسمیت^[۳۰] در سال ۱۷۷۶ در کتاب «ثروت ملل»، مشکلات ناشی از جدایی مالکیت و کنترل را مورد بحث قرار داد. او عنوان کرد که مدیران شرکت، اداره­کنندگان پول سهام‌داران هستند و مالکیتی در شرکت ندارند و به دلیل اینکه سرمایه متعلق به آن‌ ها نیست، در سرمایه ­گذاری، نفع کمتری خواهند داشت و به راحتی در امور شرکت دچار افراط و تفریط می­گردند (رضایی، ۱۳۸۵).

معرفی شرکت با مسئولیت محدود و گشودن مالکیت شرکت برای عموم، بر روش اداره شرکت‌ها، تأثیر قابل‌ملاحظه‌ای گذاشت. سیستم بازار به گونه ­ای سازماندهی گردید که مالکان شرکت‌ها، اداره امور شرکت را به مدیران شرکت تفویض کنند. جدایی «مالکیت» از مدیریت منجر به عمومیت یافتن مسأله «نمایندگی» گردید.

مسأله نمایندگی، اولین بار توسط رأس^[۳۱]، مورد بررسی قرار گرفت، ولی جزئیات طرح نظری آن اولین بار توسط جنسن و مک لینگ در سال ۱۹۷۶، عرضه گردید (سولمون و سولمون^[۳۲]،۲۰۰۵). آن‌ ها رابطه نمایندگی را این­گونه توصیف کردند، قراردادی که طی آن کارگمار شخص دیگری (کارگزار) را برای انجام خدمت به خود استخدام می­ کند.

طی این قرارداد، کارگمار، میزانی قدرت تصمیم ­گیری را در اختیار کارگزار قرار می­دهد. در شرایطی که هم کارگمار و هم کارگزار به دنبال افزایش منافع خود هستند، کارگزار، همیشه برای حداکثر کردن منافع کارگمار تلاش نخواهد کرد. مشکل نمایندگی بیان می­ کند که آیا کارگزار، ثروت کارگمار را افزایش می­دهد؟(فراست و همکاران،۲۰۰۰).

یکی از مفروضه­های اساسی نظریه نمایندگی، این است که کنترل کارگزار لازمه صرف هزینه برای کارگمار است. هزینه­ های نمایندگی، ناشی از تلاش سهام‌داران برای نظارت بر مدیریت شرکت ‌می‌باشد (سولمون و سولمون،۲۰۰۵).

جنسن و مک لینگ، هزینه­ های نمایندگی را به صورت زیر تقسیم ­بندی ‌می‌کنند:

۱- هزینه های نظارت^[۳۳]: هزینه ­هایی است که کارفرما برای سنجش، مشاهده و کنترل رفتار کارگزار متحمل می­ شود، مانند هزینه­ های حسابرسی، جبران خدمت مدیریت، محدودیت­های بودجه و قوانین عملیاتی.

۲- هزینه­ های ضمانت^[۳۴]: کارگزاران، برای تضمین اینکه مطابق منافع کارگمار رفتار کنند، شیوه­ هایی آغاز ‌می‌کنند تا در صورت به خطر افتادن منافع کارگمار، زیان مربوط را جبران کنند. هزینه­ های طراحی و اجرای این روش­ها هزینه ضمانت نامیده می­شوند.

۳- زیان پس­ماند^[۳۵]: علی‌رغم انجام هزینه­ های نظارتی و ضمانتی، باز هم احتمال دارد که منافع کارگمار و کارگزار با هم تطابق نداشته باشد، برای مثال، کارگزار تصمیماتی اخذ می­ کند که کاملاً در جهت منافع کارگمار نباشد و ارزش ستاده کارگمار را کاهش دهد. این کاهش در ثروت سهامدار، در نظریه نمایندگی، «زیان باقیمانده» نامیده می­ شود (جنسن و مک لینک،۱۹۷۶).

۲-۹-۲- نظریه هزینه معاملات

به عقیده ویلیماسن^[۳۶] نظریه هزینه معاملات، نظریه­ای مشتمل بر حقوق، اقتصاد و سازمان است. این تئوری در سال ۱۹۶۳ در تحقیق مارچ و کایرت^[۳۷]، با نام «نظریه رفتار شرکت» به عنوان یکی از پایه­ های اقتصاد صنعتی و نظریه مالی، مطرح گردید. در این نظریه، شرکت نه به عنوان یک واحد اقتصادی بی­روح، بلکه به عنوان یک واحد متشکل از افرادی با اهداف و دیدگاه­ های متفاوت، مورد بررسی قرار ‌می‌گیرد (سولمون و سولمون،۲۰۰۵).

هدف نسل سوم مدیریت ایده ها افزایش مشارکت کارکنان در سازمان با کمک به آن ها به خلاق شدن در سازمان می‌باشد. تجربه سازمان‌ها در سال‌های قبل نشان داد که تنها توجه به فرایند در مدیریت ایده ها، مشارکت کارکنان را به همراه نخواهد داشت و برای کسب مشارکت گسترده از سوی افراد باید مکانیزم افزایش خلاقیت در افراد، مورد توجه قرار بگیرد. تجربه نشان داد که دقت صرف به مکانیزه کردن سیستم مدیریت ایده ها تنها به پیچیدگی آن اضافه می‌کند. ‌بنابرین‏ برای داشتن سیستم مدیریت ایده های موفق نیاز داریم تا هم از ابزارهای پیشرفته پردازش ایده ها و هم از تکنیک های پیشرفته خلق ایده ها در سازمان استفاده نماییم.(Shockley, 2006)

۲_۷_۳ فرآیندهای مدیریت ایده ها

در سال ۲۰۰۰ چند کمپانی بزرگ اروپایی تحقیقی را انجام دادند در خصوص اینکه چگونه شرکت ها می‌توانند در جنبه‌های رشد، سود و ارتقا به عنوان شرکت نوآور شناخته شوند. نتایج تحقیق بازگو کنند ۳ عامل کلیدی بود:

1. 1. رهبری

1. 1. جو سازمانی و محیط

1. یک فرایند سیستمی مدیریت ایده ها

مدیریت ایده ها فرایند اخذ،توسعه، گزینش، ارزیابی و اجرای ایده هایی می‌باشد که تولید کننده ارزش های کاری در سازمان است. مدیریت ایده ها پشتیبانی کننده بسیاری از فعالیت های سازمانی نه تنها توسعه محصول و تکنولوژی بلکه بهبود فرآیندهای کلی و کاهش هزینه های سازمانی می‌باشد. مدیریت ایده ها همچنین نقش پشتیبان کننده از تیم‌های مدیریتی و تیم های پروژه ه ای در مواجهه با موضوعات غیر تکنیکال را دارا است.

فرایند مدیریت ایده ها یک فرایند نیروی انسانی است که توسط ابزارها و متدهای مخصوصی پشتیبانی می شود. این بدین معنا است که در اجرای آن می بایست وجوه انسانی مد نظر قرار گیرد تا موفقیت حاصل شود.

موفقیت یک سازمان در هر جنبه ای به مفهوم نوآوری در هر نقطه سازمان می‌باشد و نه فقط کارکنان خلاق و خاص بلکه تمام کارکنان سازمان در این فرایند درگیر هستند. نوآوری در واقع فرآیندتبدیل ایده های جدید به واقعیت می‌باشد و اگر ما در سازمان ایده های جدید داشته باشیم اما سیستمی برای توسعه و تبدیل آن ها به محصولات و خدمات بدیع وجود نداشته باشد هیچگاه بهبودی در سازمان اتفاق نخواهد افتاد.(Andrén 2013)

صندوق پیشنهادها یکی از فرآیندهای قدیمی شناخته شده مدیریت ایده ها می‌باشد که هنوز هم در برخی از سازمان ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این فرایند به دلیل ضعف های واضح از جمله طبیعت کند و دشوار آن، از بین رفتن ایده ها و نرخ بسیار پایین مشارکت نقد شده است. فرایند دیگر کایزن تیان^[۱۶] یا همان برنامه پیشنهادگیری ژاپنی ها می‌باشد که کارکرد آن اخذ ایده ها برای بهبود مستمر فرآیندها می‌باشد و بسیار موفق تر از نظام صندوق پیشنهادها عمل ‌کرده‌است. به طوری که نرخ مشارکت در این برنامه معادل ۷۰% است که در مقایسه با میانگین نرخ مشارکت ۱۰ الی ۲۰ درصدی نظام پیشنهادها در شرکت‌های آمریکایی بسیار بالاتر است. اما این فرایند نیز یک ضعف عمده دارد و آن تمرکز بیش از حد بر روی بهبوده های کوچک و مستمر است.

بر اساس اهمیت نقش ایده دهنده در پیش راندن و اجرای ایده خود در سازمان فرآیندی با عنوان (^[۱۷]EDIS) نظام راهبری ایده ها توسط کارکنان طراحی گردید که هدف آن استفاده از خود پیشنهاددهندگان برای مدیریت و راهبری ایده ها بود. این نوآوری باعث افزایش نرخ مشارکت به میزان ۶۰% گردید. در این سیستم نیز مهمترین ضعف مربوط به تمرکز بیش از حد بر بهبودهای کوچک که توسط خود فرد قابل اجرا ست می بود.

Bank One یکی از بانک‌های معتبر در ایالات متحده یک فرایند مدیریت ایده های منحصر به خود را با عنوان ایده شگرف وان (ONE) با مشخصات زیر اجرا ‌کرده‌است.

این فرایند با یک اپلیکیشن تحت وب برای جمع‌ آوری ایده ها که در اینترانت شرکت قابل دسترسی است شروع می شود این ایده ها به پایگاه داده متصل می‌شوند که در آن کارکنان قادر به تبادل و تسهیم ایده های خود می‌باشند. هرکس در پایگاه ایده دارای یک پروفایل شخصی است که می‌تواند از طریق آن به ثبت و ویرایش ایده هایش اقدام کند. در مرحله بعدی ایده توسط سایر کارکنان مورد بحث قرار گرفته و اصلاح می‌گردد و پیامی برای پیشنهاددهنده اصلی ارسال می‌گردد تا نسبت به دفاع و یا تغییر ایده خود اقدام کند. این فرایند آنقدر ادامه پیدا می‌کند تا بالاخره ایده اجرا و یا حذف شود.(Belliveau et al. 2002)

در فرایند دیگری اساس کار بر تاثیر انواع شخصیت های تاثیرگذار بر مدیریت ایده ها بنا نهاده شده است. پنج نوع شخصیت تاثیرگذار بر این فرایند به شرح ذیل می‌باشند:(Vandenbosch et al 2006)

بهبودگرا: گام‌های کوچک بر می‌دارد و به دنبال ایده های معمولا ساده هستند

اجماع: بر هماهنگی بین ذینفعان تأکید بیشتری می شود تا ایده ها

جستجوگر: اطلاعات را از منابع مختلف با هم ترکیب می‌کند

بحث کننده: آنقدر بحث می‌کند تا ایده را ارتقا دهد

ارزیاب: بسیار هدفگرا و انعطاف پذیر است

کتاب Book of Ideation فرایند مدیریت ایده ها را فرآیندی تعریف ‌کرده‌است که طی آن خلاقیت، نظم و دانش با هم ترکیب می‌شوند و بر این موضوع تأکید دارد که نمی توان ایده های خوب را از دل آشفتگی و بی نظمی مطلق بیرون کشید. آشفتگی مورد نیاز خلاقیت می بایست رام شده و با نظم، الهام و دانش ترکیب شده و کمی چاشنی صبر به آن اضافه شود تا سیستمی مؤثر برای خلق و به کارگیری ایده های خوب ایجاد شود.

بر اساس این کتاب فرایند مدیریت ایده ها به چند فاز مختلف تقسیم می شود که هر فاز تکنیک ها و ابزارهای کاربردی مخصوص به خود را دارد. شکل زیر این فرایند را نشان می‌دهد.(Andrén 2013)

شکل ۲_۶: فرایند مدیریت ایده ها در کتاب Book of Ideation

در مدل دیگری به نام گالیله، فرایند مدیریت ایده ها به ۴ فاز اصلی تقسیم می شود. در فاز اول ایده ها در حجم انبوه اخذ و سپس تعدیل و کیفیت سنجی می‌شوند که هدف آن:

الف-پیمایش استاندارد شده ایده ها؛

ب-تأیید ایده ها در مراحل اول آمادگی بازار و سنجش اعتبار تکنیکالی؛

ج- دریافت و جمع‌ آوری ایده ها می‌باشد.

فاز دوم با عنوان توسعه مفهوم مرحله ای است که در آن به ایده دهنده کمک می شود تا ایده اولیه خود را توسعه و تبدیل به ایده ای کاربردی نماید. در فاز سوم ایده ها در بخش های مختلف مانند بازار، تکنولوژی، منابع انسانی، و ‌روال‌های کاری رده بندی می‌شوند و بهترین آن ها برای ورود به فاز نهایی یعنی ارزیابی مفهوم انتخاب می‌شوند.

هدف این فاز کاهش حالت ذهنی بودن ایده ها و کمبود اطلاعاتی است که عموما در مراحل سنجش و تصمیم گیری راجع به ایده ها وجود دارد.

فاز اول: سنجش کیفیت

فاز دوم : توسعه مفهوم

فاز سوم : امتیازبندی مفهوم

فاز چهارم : ارزیابی مفهوم

فازهای مدل گالیله

ورودی ایده ها

توسعه

توسعه

شکل ۲_۷: مدل گالیله

در آیات و روایات شریفه برای توبه ارکانی بر شمرده شده است که بعضی درونی و مربوط به شخص تائب و بعضی بیرونی است ارکان مربوط به شخص تائب را ندامت و پشیمانی قلبی ، استغفار زبانی و تصمیم بر عدم بازگشت به گناه بر شمرده اند و عمل با اعضا و جوارح انجام عمل صالح و ادای حقوق مردم را نیز ارکان بیرونی توبه دانسته اند خداوند تبارک و تعالی می فرماید فمن تاب من بعد ظلمه و اصلح یتوب علیه همچنین خداوند تبارک و تعالی در آیه ۵۴ سوره انعام می فرماید : انه من عمل منکم سو بجهاله ثم تاب من بعده و اصلح فانه غفور رحیم که اصلاح را بعد از توبه موجب غفران الهی دانسته است همچنین آیه دیگری غفران الهی را شامل کسانی دانسته است که توبه کرده و ایمان آورد و سپس عمل صالح انجام دهد.

در این زمینه روایات وارده از پیامبر اکرم (ص) و ائمه طاهرین (ع) به صورت روشنی به بیان ارکان و شرایط توبه می پردازد و به تفضیل آن را بیان می‌کند. پیامبر اکرم (ص)‌‌‌ می‌فرماید:

«توبه کننده باید اثر توبه را آشکار کند که در غیر این صورت تائب نخواهد بود. این آثار عبارتند از:

ا)‌راضی ساختن دشمن و کسانی که با آن ها در حال نزاع و درگیری باشد.

۲) اعاده نمازهای فوت شده

۳) تواضع بین مردم

۴) دوری از شهوات

۵) روزه گرفتن.^[۱]

به نظر می‌رسد چهار مورد ذکر شده در حدیث شریف مصادیق اصلاح عمل و عمل صالح باشد که به کرات در آیات فریضه از شرایط پذیرش توبه و صحت آن شمرده است.

در روایات دیگری امیرالمومنین علیه اسلام استغفار را از درجه علیین دانسته و برای آن ۶ مرحله بر می‌شمارد:

‌۱) پشیمانی بر گذشته

۲) تصمیم همیشگی بر عدم بازگشت به گناهان

۳) ادای حقوق مردم

۴) ادای فرائض و واجبات فوت شده

۵) گوشت‌هایی که از راه گناه روییده است به حزن و اندوه آب کند بگونه‌ای که پوست به استخوان بچسبد و دگر بار گوشت در بین آن ها بروید.

۶) همچنان که حلاوت و شیرینی کاذب معصیت و گناه را به تنش چشانده، همان گونه نیز الم و سخنی طاعت را بر تنش بچشاند. در این هنگام می‌توانی بگویی،‌ استغفرالله.^[۲]

موارد شش گاه فوق ارکان یک توبه واقعی است که تا عمق جان و روح گناهکار و مجرم رسوخ پیدا می‌کند و از او انسانی صالح و پاسک و شایسته و خدوم جامعه درست می‌کند و اثر ظاهری بیرونی آن نیز نزد همگان آشکار و روشن می شود و این تحول باطنی تنها مرهون احیا گر توبه در مکتب اسلام است که به صورت کمرنگ در بعضی از مکاتب حقوقی بشری نیز دیده می شود و پرواضح است که بین آن دو تفاوت‌های فاحشی وجود دارد که مجال بررسی آن در این تحقیق نیست.

همچنانچه در سطور بالایی گذشت یکی از ارکان توبه ادای حقوق مخلوقین و مردم از سوی توبه آیه شریفه قرآن می فرماید : و ان تبتم فلکم رووس امور الکم و نیز از ابی جعفر علیه السلام نقل شده است که بزرگی از قبیله نخع نزد ایشان رفته و عرض کرد زمان حجاج تاکنون والی بوده ام آیا راه توبه ای برای من است ؟ حضرت ساکت شد. دیگر بار سوال خود را تکرار کرد که حضرت فرمود : خیر، مگر اینکه حق تمام حقداران را به آن ها برسانی.

فیض کاشانی در محجه البیضا پیرامون ارکان و شرائط توبه چنین می‌گوید : توبه دارای چهار شرط است:

۱٫ حقوق مردم را که بنا حق ضایع ‌کرده‌است چه مالی و چه جانی به آنان بر گرداند همان‌ طور که مولا علی علیه السلام می فرماید : (ان تودی الی المخلوقین حقوقهم).

۲٫ واجباتی را که ترک ‌کرده‌است قضا نماید علی علیه السلام می فرماید (الرابع ان تعمد الی کل فریضه ضعیتها تودی حقها).

۳٫ با ریاضت خون و اندوه و چشانیدن درد و الم طاعت ، آثار لذت معصیت را از بین ببرد به فرموده علی علیه السلام (ان تذیق الجسم الم الطاعه کما اذقته حلاوه المعصیه)

۴٫ با رضایت و حزن و اندوه باید تمام گوشتهای بدنت را آب کنی تا گوشت جدیدی در بدنت پیدا شود به قول علی علیه السلام : الخامس ان تعمد الی اللحم الذی نبت علی السحت فتذیبه بالاحزان حتی تلصق الجلد بالعضم و ینشا بینهما الحم الجدید.

خواجه عبدالله انصاری این چنین می‌گوید : توبه نشان راه است ـ اول پشیمانی در دل است پس عذر بر زبان، پس بریدن از بدی و بدان ئر خبر آید که هر که توبه کند … شرط توبه آن است که از همه موجودات دل برگیرد و روی در حق آرد، خون و گوشت که بر هفت اندام دارد به ریاضت فرو گذارد…) و هم او در منازل السایرین می فرماید شرایط توبه سه چیز است :

۱٫ ندامت و پشیمانی

۲٫ اعتذار و پورشخواهی

۳٫ اقلاع و برکندن

۱-۱- توبه یکی از روش های قرآن در روان درمانی

برای ایجاد تعدیل یا تغییر شخصیت و رفتار افراد ، ضرورت دارد که ابتدا درباره تعدیل یا تغییر افکار و گرایش‌های فکری آن ها اقدام شود چرا که رفتار انسان به مقدار زیادی تحت تاثیر افکار و گرایش‌های او قرار دارد به همین دلیل هدف اساسی روان درمانی تغییر نوع تفکرات بیماران روانی درباره خودشان ومردم و زندگی و مشکلاتی است که قبلاً از مقابله با آن ها عاجز و همین موضوع اضطرابشان می شده است قرآن به یک کتاب جامعه انسان سازی روش های مختلفی را برای تعدیل یا تغییر افکار و گرایش‌های فکری انسان‌ها و در نتیجه تعدیل یا تغییر شخصیت و رفتار افراد معرفی می‌کند یکی از این روش‌ها روش توبه است.

احساس گناه سبب احساس کمبود و اضطراب در انسان می شود و این احساس به بروز عوارض بیماری‌های روانی منجر می‌گردد روان درمانی ـ در چنین مواردی ـ به موضوع تغییر دیدگاه های بیمار درباره اعمال گذشته وی که مسبب احساس گناه هستند توجه می‌کند بیمار در این حالت از دیدگاه جدیدی به اعمال خود می نگرد به طوری که دیگر دلیلی برای احساس گناه و نقص خود نمی بیند. در نتیجه سرزنش وجدانش تخفیف می‌یابد و برای پذیرش خود آماده تر می شود و سرانجام اضطراب و عوارض بیماری روانی اش را از بین می رود.

قرآن روش توبه را که روشنی بی نظیر و موفق برای درمان احساس گناه است به ما اراده می‌دهد زیرا توبه بازگشت به سوی خداوند متعال سبب آمرزش گناه و تقویت امید انسان به جلب رضایت الهی است و به همین دلیل موجب کاهش شدت اضطراب انسان می شود علاوه بر این توبه غالباً انسان را به اصلاح و خودسازی وا می‌دارد و شخصیت او را طوری آماده می‌کند که بار دیگر در دام خطاها و گناهان گرفتار نشود و همین امر به انسان کمک می‌کند که ارزش خود را بیشتر بشناسد و اعتماد به نفس و رضایت در وی افزایش یابد و این مسائل به نوبه خود به تثبیت احساس امنیت و آرامش روانی انسان منجر خواهد شد.

قل یا عبادی الذین اسرفوا علی انفسهم لا تفنطوا من رحمه الله یغفر الذنوب جمیعاً هو الغفور الرحیم و من یعمل سوا او یظلم نفسه ثم یستغفر الله یجد الله غفوراً رحیماً.

۱-۲- اهمیت توبه

خداوند سبحان در آیه ۲۲۲ سوره بقره می فرماید : ان الله یحب التوابین و بدین گونه توبه کنندگان به جمع محبوبین خدا و کسانی که خداوند تبارک و تعالی آن ها را دوست می‌دارد، می پیوندند.

در ادامه به پاره ای از مقررات آیین نامه مذکور می پردازیم. مطابق بند ۲۸ ماده ی ۲ این آیین نامه صاحبان گرمابه ها ، نانوایی ها و شیرینی پزی ها و اماکن عمومی دیگری که وجود آن در شهر مجاز باشد و مطابق دستور شهرداری نصب دودکش ننمایند به ۵ تا۷ روز حبس تکدیری و از ۵۰ تا ۱۰۰ ریال غرامت محکوم می‌شوند ، شغل دباغی به دلیل این که موجبات ایجاد مزاحمت های بویایی می گشت در این آیین نامه و طی بند ۱۵ ماده دوم ممنوع اعلام شده است. مطابق این ماده کسانی که در داخل شهر در دکان یا خانه خود به شغل دباغی ، روده سازی و امثال آن اشتغال ورزند به ۵ تا۷ روز حبس تکدیری و از ۵۰ تا۱۰۰ ریال غرامت محکوم می شدند .همچنین در بند ۱۲ ماده ۲همین آیین نامه چنین می خوانیم:

« کسانی که در خانه خود یا محل کسب خویش که در شهر واقع است چیزهای بد بو از قبیل لاستیک یا استخوان و امثال آن را بسوزانند و یا زباله ، خاکروبه و مانند آن را نگه دارند که عفونت آن به خارج سرایت کند به ۵ تا ۷ روز حبس تکدیری و از ۵۰ تا ۱۰۰ ریال غرامت محکوم شوند . » مواردی از ایجاد آلودگی هوای ناشی از پراکندن ذرات گرد و غبار که در گذشته به دلیل سطح خاکی یا سنگفرشی خیابان ها شایع بود ، تکان دادن فرش بوده که ایجاد آلودگی هوا می نمود . مطابق بند ۴ ماده ۲ آئین امور خلافی : کسانی که در گذر ها، کوی ها و خیابان ها و امثال آن فرش تکان دهند که گرد و غبار بلند شود به ۵ تا ۷ روز حبس تکدیری^[۴۸]۱ و از ۵۰ تا ۱۰۰ ریال غرامت محکوم می‌شوند .

همچنین مطابق قسمت دوم بند ۱۴ ماده ۲ آئین امور خلافی جاروب کردن بدون آب پاشی در گذرها ، کوی ها و خیابان ها به گونه ای که ایجاد گرد و غبار کند ممنوع و مستلزم اعمال مجازات مندرج در ماده آ.ا.خ یعنی همان ۵ تا ۷ روز حبس تکدیری و از ۵۰ تا ۱۰۰ ریال غرامت بود. مطابق بند ۲۵ ماده مذکور اقدام ‌به این عمل مستلزم محکومیت به ۲ تا ۵ روز حبس تکدیری و تأدیه ده تا پنجاه ریال غرامت می‌باشد.

عدم رعایت اصول همسایگی بویژه در گذشته ممکن بود باعث ایجاد مزاحمت برای مجاورین گردد یکی از موارد شایع این امر نصب لوله به گونه ای بود که باعث ایجاد آلودگی هوا می گردید . بند ۴۱ ماده مذکور این عمل را ممنوع اعلام نموده بر اساس آن ، اشخاصی که لوله بخاری منزل یا مغازه را به طرف خیابان و معابر عمومی نصب نمایند به دو تا ۵ روز حبس تکدیری تأدیه ده تا پنجاه ریال غرامت محکوم می‌شوند … . «شهرداری در محدوده ی شهر از همان آغاز تأسیس واجد وظایفی در زمینه حفظ محیط زیست و بهداشت شهری بودند ، یکی از مهمترین آلودگی های زیست محیطی که در دهه ۴۰ در شهرها در حال شکل گیری بود مسئله آلودگی هوای ناشی از دوده هایی بود که از اماکن صنعتی ، کارگاه ها ، تعمیرگاه ها و وسایل نقلیه متصاعد می گردید. در این راستا در قانون شهرداری ها مصوب ۱۳۳۴ همراه با اصلاحات بعدی در کنار سایر معضلات و مشکلات زیست محیطی شهری برای مقابله با آلودگی هوا وظایف خاصی بر عهده ی شهرداری ها به عنوان متولی امور شهری گذارده شد.آنچه که در این قانون اهمیت داشت توجه به اقدامات پیشگیرانه و تأسیس ضمانت اجراهای کاملاً اداری در این حیطه بود ..».^[۴۹]

در بند ۲۰ ماده ۵۵ قانون شهرداری ها مصوب ۱۳۳۴ وظیفه کنترل و جلوگیری از آلودگی هوای شهری و مراقبت بر وضع دودکش های اماکن و کارخانه ها و وسایل نقلیه و غیره را بر عهده شهرداری ها نهاده است. مطابق این ماده : شهرداری مکلف است از تأسیس کارخانه ها ، گارگاه ها و گاراژهای عمومی و تعمیرگاه ها و دکان ها و همچنین مراکزی که مواد محترقه می‌سازند و اصطبل چهار پایان و مراکز دامداری به طور کلی مشاغل و کسب هایی که ایجاد مزاحمت ، سروصدا یا تولید دود یا عفونت یا تجمع حشرات و جانوران نماید را جلوگیری نموده و در تخریب کوره های آجر و گچ و آهک پزی و خزینه گرمابه های عمومی که مخالف بهداشت است اقدام نماید وبا نظارت و مراقبت بر وضع دودکش های اماکن و کارخانه ها و وسایل نقلیه که کارکردن آن ها دود ایجاد می‌کند از آلودگی هوای شهرجلوگیری نماید و هرگاه تأسیسات مذکور قبل از قانون به وجود آمده باشد آن ها را تعطیل کند و اگر لازم باشد آن ها را به خارج از شهر انتقال دهد .

در تبصره ماده ۵۵ نیز چنین آمده است : « شهرداری ‌در مورد تعطیل و تخریب و انتقال به خارج از شهر مکلف است مراتب را ضمن دادن مهلت مناسبی به صاحبان آن ها ابلاغ نماید و اگر صاحب ملک به نظر شهرداری معترض باشد ، باید ظرف ده روز اعتراض خود را به کمیسیونی مرکب از سه نفر که از طرف انجمن شهر انتخاب خواهند شدتسلیم کند . رأی کمیسیون قطعی و لازم الاجراست و هرگاه رأی کمیسیون مبنی بر تأیید نظر شهرداری باشد و یا صاحب ملک به موقع اعتراض نکرده و یا در مهلت مقرر شخصاً اقدام نکند، شهرداری به وسیله مأمورین خود رأساً اقدام می‌کند . از سوی دیگر قانون‌گذار در ماده ی ۱۹۳ آیبن نامه راهنمایی و رانندگی مصوب ۱۳۴۷برای تخلف از مقررات مربوط به لزوم معاینه فنی وسیله نقلیه عدم رعایت ضوابط تهویه و استعمال دخانیات مجازات غرامت از یکصد ریال تا دویست ریال یا حبس تکدیری از دو روز تا ده روز یا هر دو مجازات معین نموده بود . همچنین تحولات قانونی و قانون گذاری دیگری در این خصوص شکل گرفته است که به جهت ضیق وقت به همین موارد که سابقه تاریخی موضوع را تشکیل می‌دهد بسنده می‌کنیم .

مبحث دوم : تحلیل مفهومی

در این قسمت به تحلیل مفهومی آلودگی هوا و هوای پاک می پردازیم . حق بر هوای پاک همان طور که گفته شد دارای تاریخ تحولات خاصی می‌باشد که بیشتر تحت عنوان و عناوین وضع ضمانت اجراهای مقابله با آلودگی هوا مطرح شده است. حق بر هوای پاک امروزه در دو سطح متمایز قابل بحث و بررسی و تحلیل می‌باشد . در سطح بین‌المللی نظام حقوقی حاکم بر حفاظت از هوای پاک با عنایت به اصول ، مبانی حقوق بین‌المللی مطرح می‌باشد . این قلمرو را باید امروزه حقوق بین‌المللی حفاظت از هوا نامید . برخی حوزه ها تحت تحلیل قواعد کیفری حفاظت از هوا مطرح بوده و از آن با عنوان حقوق کیفری هوا نام می‌برند. به نظر می‌رسد به منظور تحلیل دقیق و شناخت موضوع نیازمندیم عناصر و مفاهیم را مورد بررسی قرار داده؛ آنگاه تعریف خوب و کاملی از هوای پاک داشته باشیم .

گفتار اول : آلودگی

آلودگی یکی از مفاهیم مهم وپر کاربرد و مرتبط با موضوع تحقیق می‌باشد . ‌بنابرین‏ به منظور تحلیل دقیق از موضوع تحقیق نیازمند تحلیل مفهوم آلودگی می باشیم . « آلودگی مشتق از کلمه یونانی پلوتوس است که از معنای ناپاکی و کثیفی گرفته شده است . ‌بنابرین‏ منظور از لغت آلودگی عبارت است از فرآیندی که باعث افزودن مواد مضر یا کثیف به زمین ، هوا ، آب . محیط و غیره شده به طوری که برای استفاده بهینه نا مطلوب باشد ».^[۵۰]