۳- بین ادراک از غنی سازی و انگیزه شغلی معلمان ابتدائی شهرستان شهریار رابطه مثبت وجود دارد.
۴- از نظر متغیرهای جمعیت شناختی ادراک معلمان ابتدائی شهرستان شهریار از غنی سازی شغلی متفاوت می باشد.
۵- از نظر متغیرهای جمعیت شناختی انگیزه شغلی معلمان ابتدائی شهرستان شهریار متفاوت می باشد.
سپس در قسمت بعدی فصل پنجم محدودیت ها و مشکلات پژوهش و سپس پیشنهاد های مرتبط با یافته های پژوهش ارائه شده است .
کلمات کلیدی : غنی سازی شغلی ، انگیزه شغلی ، معلمان مقطع ابتدائی
فصل اول
کلیات پژوهش
۱-۱ مقدمه
طراحی شغل مبحثی است از مباحث متنوع و کاربردی رفتار سازمانی و مدیریت منابع انسانی که سعی دارد مناسبترین جایگاه را برای شغل و مشاغل مربوط مهیا نموده و در عرصه سازمان انگیزش کافی را در مشاغل ایجاد، و در عمل آن را اشاعه دهد. در سیر تحولات علم مدیریت یکی از موضوعات حائز اهمیت نحوه کاربرد طرحهای شغلی بوده که هدف آن از یک سو افزایش سطح انگیزش درونی افراد،رضایت شغلی و بهبود عملکرد کارکنان بوده و از سوی دیگر کاهش هزینه های پرسنلی ،غیبت ها، بی نظمی ها و نیز نقل و انتقال نا به جا می باشد.
یکی ازمشکلات ومعضلات موجوددرنظامهای اداری کشورهای جهان سوم و در برخی موارد سایر کشورهای جهان ، عدم توجه کافی به این مسئله بوده است که شاغل بایستی در شغلی قرار گرفته و انجام وظیفه نماید که متناسب باشرایط و ویژگیهای اوست و در صورت رعایت این مسئله ، شغل نیز بایستی چنان طراحی گردد که انگیزه و رضایت کافی را در شغل ایجاد نماید.
اصطلاح طراحی شغل در ارتباط نزدیک با دو واژه طراحی مجدد مشاغل و کیفیت زندگی کاری است و هر دو آنها در کنار یکدیگر به ارائه مطلوبتر طرح شغلی یاری می رسانند. طراحی مجدد مشاغل معطوف به مسئله تغییر و بهسازی است و عمدتاّ در پی آن است که شغل را جالب تر، جذاب تر، متنوع تر و بالاخره تلاش برانگیزتر نماید. در میان انواع طرحهای شغلی غنی سازی از جایگاه ویژه ای برخوردار است .
۱- ۲ بیان مسأله
یکی ازوظایف مهم مدیران درسازمانها، شناسایی استعدادهای بالقوه کارکنان و فراهم نمودن زمینههای رشد و شکوفایی آنان است که زمینه ارتقای بهرهوری را فراهم میکند. امروزه نمیتوان بدون توجه به میزان بهرهوری در تولید و بدون آگاهی از عوامل موثر برافزایش آن، به سوی توسعه پایدارگام برداشت. از آنجا که انسان در توسعه نقش کلیدی دارد و تحقق توسعه به دست انسان صورت میپذیرد، برطرف کردن نیازهای روحی و روانی افراد از اهمیت ویژهای برخوردار است. بنابراین یکی از وظایف مهم مدیر، انگیزش افراد است، انسانهایی با نیازهای متعدد برای نیل به هدفهای سازمانی. در یک طبقهبندی کلی انگیزهها در سه گروه (فیزیکی،اجتماعی وروانی) قرار میگیرد. به بخشی از نیازهای انسان در محیط کار مانند تسهیلات رفاهی محیط کار (محل مناسب کار، هوا، نورو…) انگیزههای فیزیکی اطلاق میشود. به دسته هایی از نیازهای افراد که به رفتار دیگران به ویژه مدیریت سازمان ارتباط پیدا میکند و بیشتر نیازهای اجتماعی را بر طرف می سازد، انگیزه های اجتماعی می گویند و آن گروه از نیازهایی که رضایت روحی فرد را در پی دارد، جزء انگیزههای روانی محسوب میشود. اصطلاح انگیزش نخستین بار از واژه لاتین move[1] که به معنی حرکت است گرفته شد. انگیزه را چرایی رفتار گویند. به عبارت دیگر هیچ رفتاری را فرد انجام نمیدهد که انگیزه ای یا نیازی محرک آن نباشد. انگیزش انسان اعم از خود آگاه یا ناخودآگاه، ناشی از نیازهای اوست. بنابراین در تعریف انگیزه میتوان گفت: انگیزه یا نیاز عبارت است از حالتی درونی و کمبود یا محرومیتی که انسان را به انجام یک سری فعالیت وامیدارد (سیدجوادین، ۱۳۸۶).
تعریف دیگر انگیزه به این شکل می باشد که «میل به کوشش فراوان در جهت تامین هدفهای سازمان به گونه ای که این تلاش در جهت ارضای برخی از نیازهای فردی سوق داده شود» (استیفن پی رابین[۲]،۱۳۹۰).
یکی از زمینه های اصلی ارتقائ کیفیت زندگی شغلی، غنی سازی شغل است .این واژه توسط فردریک هرزبرگ در بیان نتیجه تحقیقاتش در مورد عوامل انگیزش و ابقا، به کاربرده شد. به طور خلاصه، غنی سازی شغل به مفهوم انگیزه های اضافی است که به کار افزوده می شود تا کار را مهمتر و قابل احترام تر نماید و همچنین این اصطلاح در مورد انسانی تر کردن کار نیز به کاربرده شده است. این واژه در پی واژه گسترش کار، تنوع بخشیدن به کار مورد استفاده قرار گرفته و مفهوم گسترش کار و تنوع بخشیدن به کار و اضافه نمودن کارهای جدید به کار قبلی است. وسیع کردن یا گسترش کار بیشتر به مواردی گفته می شود که کار از لحاظ کمیت افزایش پیدا میکند و انواع کار متعدد میشود. در حالی که غنی سازی شغل به محتوی شغل وافزایش کیفیت شغل بستگی دارد و در این مورد به کار میرود. آیا ادراک معلمان از غنی سازی شغلی با انگیزش شغلی آنان رابطه دارد؟
۱-۳اهمیت وضرورت پژوهش
غنی سازی شغلی[۳]، از مفاهیم کلیدی در موفقیت کارکنان و سازمانها در هزاره سوم است. غنی سازی شغلی، ذخیره انباشت منابعی است ، مبتنی بر روابط که از طریق آن می توان اهداف سازمان را تحقق بخشید. در اینکه ” غنی سازی” در موفقیت یک سازمان و یک ملت اهمیت استراتژیک ویژه ای را دارا می باشد ، تردیدی نیست ، ولی این مسأله زمانی از اولویت بالاتری برخوردار است که منسجم و یکپارچه شود و این یکپارچگی در سایه همبستگی ، همکاری ، تعاون و اعتماد متقابل به وجود می آید و در این صورت است که غنی سازی شغلی، به سرمایه اجتماعی مبدل می شود و این سرمایه است که سینرژی زا است. در جامعه ای که فاقد غنی سازی شغلی کافی است سایر سرمایه ها ابتر می مانند و تلف می شوند. از این رو این موضوع به عنوان یک اصل اساسی برای نیل به توسعه پایدار محسوب شده و حکومت ها و دولتمردانی موفق قلمداد می شوند که بتوانند با اتخاذ سیاست های لازم و ارائه راهکارهای مناسب در ارتباط با جامعه به توسعه غنی سازی شغلی بیشتر نائل شوند( کلمن[۴]،۱۳۹۰). بدین لحاظ ، غنی سازی شغلی، مانند سرمایه های دیگر بستر مناسب برای دسترسی به فرصت ها و اهداف زندگی را آماده ساخته و یکی از منابع مهم موفقیت سازمانی و اجتماعی محسوب می شود. در عصر حاضر برای توسعه ، مدیران بیش از هر عامل دیگری به شناخت عوامل غنی سازی شغلی در سازمانها نیازمندند. امروزه سازمان ها اغلب مدیرانی را استخدام می کنند که به غنی سازی شغلی اعتقاد داشته باشند و خود نیز دارای این سرمایه باشند. تعداد کارکنان موجود در سازمان ها که دارای انگیزش[۵] بالا باشند کم و تقاضای سازمان برای به خدمت گرفتن آنها زیاد است، مدیران ارشد افراد کمی را پیدا خواهند نمود که دارای درجات بالایی از غنی سازی شغلی باشند. از این رو افراد برخوردار از این مهم، منابع کمیاب تلقی می شوند. چون این افراد توانایی حل مشکل بیشتری را دارند(تیمون[۶]۲۰۱۰).
روش های مختلفی جهت ایجاد انگیزش از طریق طراحی شغل وجود دارد که عبارتند از:
-اغتنای شغلی:
بطور ساده میتوان گفت اغتنای شغلی یعنی این که از اول تا آخر کار بعهده کارکنان گذاشته شود بطوری که کارکنان نتیجه کار خود را مشاهده نمایند.
مدیریت میتواند با شناخت ابعاد اصلی شغل مثلا پنج بعد اصلی یاد شده :(تنوع کار- هویت کار-اهمیت کار- خودمختاری– بازخورد.)و اندازه گیری آن در هر شغل ظرفیت انگیزش شغل را تعیین کند و بداند که شغل مورد نظر به چه میزان متنوع با هویت مهم و خودمختاری است و تا چه حد اطلاعات مربوط به انجام کار به شاغل منتقل می گردد.
غنی سازی شغل به نفع دو طرف یعنی معلمان و مدیران سازمان است ولی اجرای آن بستگی به موقعیت ، وضع نیروی انسانی میزان کاربرد ، امکان پرداخت هزینه های تازه ، موافقت سازمان آموزش و پرورش و مانند آن دارد.
در بسیاری از موارد دیده شده که غنی سازی شغل میزان تاخیر و غیبت در کار را کاهش داده و باعث افزایش کارایی و کاهش ضایعات به میزان قابل توجهی شده است .
چنانچه ارتباطی بین ادراک معلمان از غنی سازی شغلی با انگیزش شغلی آنان وجود داشته باشد سازمان آموزش و پرورش می تواند با بهره گرفتن از تدابیر مختلف جهت غنی سازی شغلی و ایجاد انگیزش بیشتر و از بین بردن موانع ایجاد انگیزش و غنی سازی شغلی و ارائه راهکارهای مختلف جهت بهبود کیفیت آموزشی اقدام نماید.
۱-۴ اهداف پژوهش
اهدف کلی :
بررسی رابطه ادراک معلمان ابتدایی از غنی سازی شغلی با انگیزش شغلی آنان در مدارس ابتدایی شهرستان شهریار
اهداف جزئی:
۱ -بررسی ادراک معلمان ابتدایی شهرستان شهریار از میزان غنی سازی شغلی.
۲-بررسی میزان انگیزش شغلی معلمان ابتدایی شهرستان شهریار.
۳- بررسی رابطه ادراک از غنی سازی شغلی با انگیزش شغلی معلمان ابتدائی شهرستان شهریار.
۴- بررسی نقش متغیرهای جمعیت شناختی درخصوص غنی سازی شغلی معلمان ابتدائی شهرستان شهریار.
۵-بررسی نقش متغیرهای جمعیت شناختی درخصوص انگیزش شغلی معلمان ابتدائی شهرستان شهریار.
۱- ۵سؤالات پژوهش
۱-ادراک معلمان ابتدائی شهرستان شهریار از غنی سازی شغلی چگونه است؟
۲-میزان انگیزه شغلی معلمان ابتدائی شهرستان شهریارچقدراست؟
۳ –آیا رابطه ای بین ادراک ازغنی سازی و انگیزه شغلی معلمان ابتدائی شهرستان شهریاروجود دارد؟
۴-آیا از نظر متغیرهای جمعیت شناختی ادراک معلمان ابتدائی شهرستان شهریار از غنی سازی شغلی متفاوت است ؟
۵-آیا از نظرمتغیرهای جمعیت شناختی انگیزه شغلی معلمان ابتدائی شهرستان شهریار متفاوت است؟
۱-۶تعریف مفاهیم و اصطلاحالت پژوهش
۱-۶-۱تعاریف مفهومی:
۱-۶-۱-۱غنی سازی شغلی :
به مفهوم انگیزه های اضافی است که به کار افزوده می شود تا کار را مهمتر و قابل احترام ترنمایدو همچنین این اصطلاح در مورد انسانی ترکردن کار نیز بکار برده شده است .این واژه درپی واژه گسترش کار مورد استفاده قرارگرفته و مفهوم گسترش کار، تنوع بخشیدن به کارو اضافه نمودن کارهای جدید به کارقبلی است .وسیع کردن و یا گسترش کار بیشتر به مواردی گفته می شود که کار از لحاظ کمیت افزایش پیدا می کند و انواع کار متعدد می شود. در حالیکه غنی سازی شغل به محتوی شغل و افزایش کیفیت شغل بستگی دارد و در این مورد بکار می رود.(گموندن[۷]،۲۰۱۰)
۱-۶-۱-۲انگیزش :
یک اصطلاح کلی است که بعضی اوقات به نیازها ، خواسته ها ، تمایلات ، یا قوای درونی افراد اطلاق می شود . انگیزه را چرایی رفتار گویند . به دیگر سخن هیچ رفتاری را فرد انجام نمی دهد که انگیزه ای یا نیازی محرک آن نباشد . انگیزش انسان اعم از خود آگاه یا ناخودآگاه ناشی از نیازهای اوست . بنابراین در تعریف انگیزه می توان گفت : انگیزه یا نیاز عبارت است از حالتی درونی و کمبود یا محرومیتی که انسان را به انجام یک سری فعالیت وا می دارد(کاردان،۱۳۸۵) .
۱-۶-۲ تعاریف عملیاتی:
۱-۶-۲-۱غنی سازی شغلی:
در این پژوهش غنی سازی شغلی روش و یا موضوعی است که از نظر فرد ،گروه و یا نظام ، جدید تلقی گردد، تا آنجا که به رفتار بشر مربوط می شود. جدید بودن ایده از نظر عینی نسبت به طول زمان به اولین کاربرد و یا کشف آن بستگی چندانی ندارد، بلکه برداشت و یا تازگی ذهنی ایده است که واکنش فرد یا گروه را در مقابل آن تعیین می کند اگر ایده به نظر فرد یا گروه جدید باشد نوآوری به شمار می آید. برای پی بردن به غنی سازی شغلی معلمان ابتدائی شهرستان شهریار از پرسشنامه استاندارد شده پورابراهیمی استفاده می شود تا میزان ادراک معلمان ازغنی سازی شغلی مشخص شود.
۱-۶-۲-۲انگیزش شغلی:
مختصات استوانهای،
(۳-۵)
مختصات کروی،
(۳-۶)
قابلتوجه است که نقش ریاضیات ترم تزریق وریدی در معادله پنز را میتوان مانند اثر جابجایی در سطح پرهها در نظر گرفت.
معادله پنز عنوان بسیاری از مطالعات و تحقیقات بوده است. در ادامه خلاصهای از انتقادهای انجامشده توسط افراد مختلف ارائه میشود. البته بیشتر توجه روی ۴ فرض انجامشده برای فرمول پنز است. اختلاف بین نتایج و تئوری و آزمایشگاهی به دلیل همین فرضها هستند.
(۱) تعادل گرمایی: تعادل گرمایی در مویرگها اتفاق نمیافتد (فرض پنز). بهجای آن، تعادل گرمایی دررگهایpre-artery یا past-venalانجام میشود که دارای قطر بینهستند. این نتیجهگیری بر اساس تئوری طول تعادل گرماییLeانجامشده است، که فاصلهای است که خون در رگ میرود تا با بافتهای اطراف به تعادل گرمایی برسد. برای مویرگهای کپیلاری این فاصله بسیار کوچکتر از طول آنهاست.رگهایی که در آنها معمولاً ازنظر گرمایی بسیار بااهمیت هستند.
(۲) تزریق وریدی خون:
جهتدار بودن تزریق وریدی خون یک فاکتور مهم در تبادل انرژی بین رگها و بافتها است. معادله پنز از این اثر صرفنظر کرده است. تزریق وریدی مویرگ ایزوتروپیک نیست، بلکه از arterioles به venules حرکت میکند.
(۳) آرایش رگها:
معادله پنز هندسه رگهای اطراف را در نظر نگرفته است. بنابراین، جنبههای مهمی از سیستم گردش درنظر گرفته نشده است، که شامل انرژی تبادل شده در رگهای بزرگ استکه دلیل انتقال حرارت در مسیر برگشت رگهااست.
(۴) دمای خون:
دمای خون از ابتدا تا مویرگها و رگها متفاوت است. برخلاف مدل پنز دمای خون در موقع رفتوبرگشت نیست و برخی جاها هم دقیقاًTکه دمای بافت است، نیست.
(۵) کاربردی بودن:
باوجود مشکلات آن کاربردهای بسیار زیادی در موارد مختلف از قبیل خنک کاری، اندازهگیری تزریق وریدی خون و مدلسازی دمای بدن دارد. در برخی موارد نتایج تئوری با نتایج آزمایشگاهی همخوانی دارد. تحقیقات نشان داده است که معادله پنز در مواردی که قطر رگ بیشتر از است و یا نسبت درست است.
۳-۲-۲ مدل چن هلمز[۱۰۱] [۲۶]
پیشرفت مهمی که در تکامل مدلسازی انتقال حرارت در بافت انجام شد، بررسیهای چن و هولمز است که در آن تعادل خون با بافت قبل از رسیدن به arterioles اتفاق میافتد.
بر اساس این یافته آنها ترم پرفیوژن را در معادله پنز تغییر دادند.
با در نظر گرفتن موارد مختلف و هندسه رگها فرمولاسیون به فرم زیر انجامشده است:
(۳-۷)
بااینکه ترم دوم در این معادله شبیهترم پرفیوژن معادله پنز است، در دو وجه متفاوت است.
۱) نرخ پرفیوژن است در محلی است که رگها چند شاخه میشوند.
۲) با دمای هسته بدن برابر نیست بلکه دمای خون در جریان بالادست است.
ترم سوم در معادله فوق معرف انرژی جابجا شده در اثر خون متعادل شده است. پارامتر که نرخ جریان حجمی در واحد سطح است معرف جهت جریان خون است.این ترم مشابهترمجابجایی در پرههای متحرک است. ترم چهارم در معادله فوق معرف مکانیسم هدایت در زمان تعادل گرمایی است. نماد معرف هدایت گرمایی ناشی از تزریق وریدی است که تابعی از سرعت جریان خون است.
فصل چهارم: تخمین شار حرارتی گذرا در حالت متقارن محوری
۴-۱- فیزیک مسئله
هندسه مورد نظر یک پوسته نیمکروی است که شار حرارتی وابسته به زمان روی سطح آن وارد می شود و میخواهیم آنرا تخمین بزنیم.
شکل ۴-۱ نمایش فیزیک مسئله
تعداد دیواره اسپور
۴ لایه
لایهی اول ((L1
شفاف ۵/۲-۵/۱ میکرومتر
لایهی دوم (L2)
شفاف ۹/۳-۲/۲ میکرومتر
لایهی سوم (L3)
زردکمرنگ تا نارنجی مایل به خاکستری ۱/۸-۹/۲ میکرومتر
لایهی چهارم (L4)
کمتر از ۱ میکرومتر
شکل ریسه
صاف تا خمیده، استوانهای تا قیفیشکل
تعداد لایههای ریسه
۳ لایه
ضخامت لایههای ریسه
(۱۲-) ۸/۶ (-۵/۳) میکرومتر
مناطق پراکنش
دره ارغوان، دینارکوه آبدانان
قارچ میکوریزی همراه
Glomus mosseae, G.caesaris, G. pansihalos, Acaulospora capsicula, A. mellea
عکس ۴-۱۲- قارچ میکوریزی Glomus claroideum
۴-۲-۲-۵- Glomus etunicatum Becker & Gerdeman, ۱۹۷۷
ویژگیهای ریختشناسی
اسپورها به رنگ زردکمرنگ تا زرد تا نارنجی، کروی تا نیمهکروی و به قطر (۱۳۰-) ۱۰۵ (-۸۰) میکرومتر هستند. دیوارهی اسپور دارای ۲ لایه که لایهی اول ((L1 شفاف، به ضخامت ۵/۲-۵/۰ میکرومتر که در معرف ملزر به رنگ صورتی نمایان میشود. لایهی دوم (L2) به رنگ زردکمرنگ تا زرد تا نارنجی، و به ضخامت ۵/۶-۵/۴ میکرومتر میباشد. ریسه استوانهای شکل که به صورت راست به اسپور متصل است. دارای ۲ لایه و به ضخامت ۵/۴ -۳-۵/۱ میکرومتر است.
شکل، قطر و تعداد لایههای دیوارهی اسپور و خصوصیات ریسه با توصیفات Becker و Gerdeman (۱۹۷۷) و میرزایی و همکاران (۱۳۹۰) مطابقت دارد. رنگ اسپور با توصیفات کریمان و همکاران (۲۰۰۵) مطابقت دارد. نام گونه به ناپایداری لایهی خارجی اشاره دارد (Becker & Gerdeman.,1977). این گونه به آسانی با گونههای دیگر مانند G. Caledonium Glomus clarum, اشتباه گرفته میشود ولی این گونه دارای اسپورهای بزرگتر و ساختمان دیواره متفاوتی است.
اسپورهای این قارچ در ۹ نمونه (۱۷ درصد) جمع آوری شده از ریزوسفر زالزالک در منطقهی دینارکوه شناسایی شدند. این قارچ در ایران ازریزوسفر گندم، جو و ذرت استانهای تهران و خوزستان (صدروی و همکاران، ۱۳۷۸)، نیشکر استانهای مازندران و خوزستان (کریمان و همکاران، ۲۰۰۵) و ریزوسفر بنه در استان ایلام (میرزایی و همکاران، ۱۳۹۰) گزارش شده است. این گونه برای اولین بار از ریزوسفر Allium cepa در امریکا گزارش شده است (Becker & Gerdeman.,1977).
این قارچ در نمونههای مختلف ریزوسفر Crataegus pontica با گونههای قارچی
Glomus mossea, G.pansihalos, G. ambisporum, G. caesaris, G.badium, G. claroideum, Acaulospora thomii, A.mellea, A.capsicula همراه بود.
جدول ۴-۱۰- ویژگیهای ریختشناسی قارچ میکوریزی Glomus etunicatum Becker & Gerd, ۱۹۷۷
بدین روی ویژگی های دو جنس مخالف موجب جذب، علاقه و تعادل و در نهایت تشکیل خانواده که بزگترین نیاز انسان است، می گردد.
اساسی ترین و مهمترین نقش زن و مرد با ازدواج و تشکیل خانواده شکل می گیرد. خانواده کوچکترین واحد و نهاد اجتماعی است که استحکام درآن، اساس جامعه را محکم می سازد. برای ساختن جامعه ای سعادتمند و هدفدار باید در اصلاح خانواده ها کوشید و برای پرورش افراد آن، ارزش و اهمیت ویژه ای قائل شد. بر این اساس مهمترین نقش در جامعه بر عهده مدیر آن و حساس ترین وظیفه در خانواده بر دوش مربی آن می باشد. مربی در خانواده قادر است، با بر عهده گرفتن سیستم تربیتی فرزندان و پرورش سرمایه های متعدد آن ها و نیز وضع قوانین صحیح در خانه موجبات ترقی جامعه را فراهم سازد و آن را به اهداف خود نزدیک گرداند. سرپرست خانواده نیز حفظ امنیت و اقتصاد آن را بر عهده دارد. این موضوع به قدری مؤثر و پر اهمیت است که به جرأت می توان گفت: مهمترین تغییرات و تحولات جهانی که در جوامع شکل می گیرد بر اثر رعایت یا عدم رعایت مسائل تربیتی والدین به خصوص مادران می باشد. البته نا گفته نماند که مادر نیز با پشتیبانی و حمایت پدر قادر به ایفای نقش مهم خود می باشد. بدین ترتیب زنان و مردان می آموزند، اختلافات و تمایزات یکدیگر را پذیرفته، از نیازهای هم حمایت کرده و به جنبه های تکمیلی صفات توجه داشته باشند و از این نکته غافل نمانند که خداوند متعال جنس مذکر و مونث را مکمل یکدیگر آفرید تا به کمک و پیشتیبانی هم به سوی قرب الهی سیر کنند.
بخش پنجم
مشارکت زنان
مقدمه:
جامعه متشکل از زنان و مردان توانمندی است که سازندگی و تعالی آن را برعهده دارند و بایستی در فعالیت های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی آن شرکت جویند. فعالیتی قانونمند، آگاهانه، منظم و هماهنگ با حفظ هویت انسانی و جنسنی که منافات با روح و روان و ویژگی های فطری فرد نداشته باشد ومطابق توانایی، استعداد و غرایز او برنامه ریزی شده باشد. فعالیتی که او را به اهداف والای انسانی اش برساند و آرامش و پیشرفت را برای فرد و جامعه به ارمغان آورد.
با این مقدمه در این فصل سعی می شود انواع مشارکت زنان به عنوان نیمی از فعالان جامعه و قوانین و چارچوب آن در عرصه های مختلف اجتماعی، سیاسی و فرهنگی تاریخ اسلام بررسی گردد و با در نظر گرفتن موقعیت صدر اسلام که قوانین دینی به شکل صحیح و خالص ارائه و اجرا می شد و فرهنگ مسلمین در آن دخل و تصرف نداشت، مورد مطالعه قرار گیرد.
۱-مشارکت اجتماعی و اقتصادی زنان
از نظر اسلام زن و مرد در میدان های کار و تلاش و مسائل اقتصادی حق مشارکت داشته و از لحاظ تصرفات مالی وحقوقی از موقعیتی مساوی برخوردارند. اسلام محرومیتی برای افراد در زندگی اجتماعی براساس جنسیتشان قائل نیست، آن ها می توانند در ساختن جامعه، شرکت فعال نمایند، اما به شرط آن که اعمال خود را مطابق با قوانین و مقرارت خاصی قرار دهند و موجبات سلب آزادی و آسایش دیگران نشوند. بانوان به عنوان سازندگان جامعه از این مشارکت محروم نیستند. آن ها در خانه و خارج از آن می توانند کمک های مؤثری به جامعه داشته باشند. آیات قرآن کریم نشان دهنده حضور اجتماعی زنان در کانون زندگی انبیاء علیهم السلام است و این مطلب بدین معناست که زنان همواره به طور مستقل می توانند در صحنه حضور یابند.«وَ لَمَّا وَرَدَ مَاءَ مَدْیَنَ وَجَدَ عَلَیْهِ أُمَّهً مِّنَ النَّاسِ یَسْقُونَ وَ وَجَدَ مِن دُونِهِمُ امْرَأَتَینِْ تَذُودَانِ قَالَ مَا خَطْبُکُمَا قَالَتَا لَا نَسْقِى حَتىَ یُصْدِرَ الرِّعَاءُ وَ أَبُونَا شَیْخٌ کَبِیر»[۹۷۷] در زمان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نیز بانوان جهت پیشبرد اهداف جامعه به فعالیت می پرداختند. از جمله فعالیت های اجتماعی زنان در صدر اسلام می توان به موارد زیر اشاره نمود؛
یکی از مهمترین و محترم ترین نقش های اجتماعی بانوان، مادری است. او کانون روح افزا و انرژی بخش خانواده و جامعه می باشد. هیچ حرفه و شغلی به اندازه وظیفه انسان سازی، اصولی و زیر بنایی نبوده و ارزش و اهمیت ندارد، تربیت صحیح فرزندان آینده ساز بالاترین و حساس ترین شغل در جامعه است.
اجتماع پیشرفته و متعهد را مادران عالم و متعهد می سازند و تمامی افراد برجسته اجتماع لازم است ترقیات خود را مدیون تلاش های بی وقفه مادران بدانند. بدین خاطر است که بسیاری از زنانی که همسرانی در رتبه های بالای مملکتی دارند، پیشرفت آن ها را در گرو خانه داری خود می دانند.[۹۷۸]
از امام صادق علیه السلام نقل شده است که امیر المؤمنین علیه السلام و حضرت زهرا سلام الله علیها نزد پیامبرصلی الله علیه و آله رفتند تا ایشان در مورد وظایف خاص هر کدام حکم فرماید. پیامبرصلی الله علیه و آله چنین فرمود که حضرت زهرا سلام الله علیها کارهای داخل منزل را انجام دهد و امیرالمؤمنین علیه السلام وظایف خارج منزل را بر عهده گیرد. دختر گرامی پیامبر از این تقسیم کار به جهت عدم تماسشان به مردها بسیار خوشحال شدند « فَلَا یَعْلَمُ مَا دَاخَلَنِی مِنَ السُّرُورِ إِلَّا اللَّهُ بِإِکْفَائِی رَسُولُ اللَّهِ ص تَحَمُّلَ رِقَابِ الرِّجَالِ »[۹۷۹]
بنابراین یکی از مهمترین و محترم ترین نقش های اجتماعی بانوان، مادری است. او کانون روح افزا و انرژی بخش خانواده و جامعه می باشد. هیچ حرفه و شغلی به اندازه وظیفه انسان سازی، اصولی و زیر بنایی نبوده و ارزش و اهمیت ندارد، تربیت صحیح فرزندان آینده ساز بالاترین و حساس ترین شغل در جامعه است.
اجتماع پیشرفته و متعهد را مادران عالم و متعهد می سازند و تمامی افراد برجسته اجتماع لازم است، ترقیات خود را مدیون تلاش های بی وقفه مادران بدانند. بدین خاطر است که بسیاری از زنانی که همسرانی در رتبه های بالای مملکتی دارند، پیشرفت آن ها را در گرو خانه داری خود می دانند. [۹۸۰]
۲- اشتغال زنان
قبل از بیان دیدگاه اسلام در زمینه شاغل بودن زنان[۹۸۱]، بهتر است چند موضوع مورد بررسی قرار گیرد:
نمودار ۴- ۱۵: تغییرات آدیپونکتین بین دو گروه
نتیجه: ۸ هفته برنامه تمرین هوازی همراه با رژیم پلکانی در مقایسه با برنامه تمرینی هوازی منجر به افرایش بیشتر آدیپونکتین سرم زنان غیرفعال میانسال می گردد.
فصل پنجم
بحث و نتیجه گیری تحقیق
خلاصه تحقیق:
این تحقیق با هدف بررسی تاثیر هشت هفته تمرین هوازی و رژیم غذایی کاهش وزن پلکانی بر سطح آدیپونکتین سرم و نیمرخ لیپیدی خون زنان غیرفعال میانسال انجام شد. متغیرهای تحقیق شامل برنامه تمرین هوازی، ترکیب تمرین هوازی با رژیم غذایی به عنوان متغیرهای مستقل و سطوح سرمی آدیپونکتین و نیمرخ لیپیدی خون به عنوان متغیر وابسته بود. روش اجرای این تحقیق از نوع تحقیقات نیمه تجربی با طرح پیشآزمون - پسآزمون در دو گروه تجربی بود. نمونه آماری این تحقیق ۲۰ نفر زن غیرفعال میانسال و دارای اضافه وزن بودند، که به صورت داوطلبانه به روش نمونهگیری انتخابی در دسترس انتخاب شدند. در آغاز کارآزمایی تمامی آزمودنیها با طرح کلی، نحوه همکاری و نکات ضروری در اجرای صحیح پژوهش آشنا شدند، سپس به تکمیل پرسشنامه های مربوطه و فرم رضایتنامه شرکت در تحقیق پرداختند. قبل از آغاز برنامه اصلی تحقیق، شاخصهای پیکرسنجی و نمونه خون آزمودنیها با رعایت کامل اصول اخلاقی به وسیله ابزار و امکانات مربوطه، اندازه گیری و جمعآوری گردید. سپس آزمودنیها بطور تصادفی در دو گروه مجزا به اجرای برنامه پژوهشی پرداختند. گروه تمرین+رژیم(۴۰ درصد کاهش کالری را بصورت تدریجی و پلکانی اعمال نمودند)، کاهش کالری دریافتی را به همراه سه روز تمرین هوازی در هفته و هر جلسه به مدت ۶۰ دقیقه انجام دادند و گروه تمرین نیز سه روز تمرین هوازی در هفته (هر جلسه به مدت ۶۰ دقیقه با شدت ۶۰ تا ۸۰ درصد ضربان بیشینه )به همراه توصیههای کلی دریافت مواد غذایی مطابق الگوی تمرین+رژیم از نظر درصد درشت مغذی ها ازکل کالری دریافتی (بدون کاهش کالری )، انجام دادند. پس از اتمام برنامههای مذکور، مجددا” شاخصهای پیکرسنجی و همچنین نمونه خون آزمودنیها به وسیله همان ابزار و امکانات استفاده شده در مرحله نخست اندازه گیری و جمعآوری گردید. در پایان تمامی داده های خام با بهره گرفتن از نرم افزار آماری SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
یافته های تحقیق:
هشت هفته تمرین هوازی موجب کاهش معنادار تریگلیسرید خون زنان غیرفعال میانسال نمیگردد.
هشت هفته تمرین هوازی موجب کاهش معنادار کلسترول خون زنان غیرفعال میانسال نمیگردد.
هشت هفته تمرین هوازی موجب افزایش معنادار HDL خون زنان غیرفعال میانسال نمیگردد.
هشت هفته تمرین هوازی موجب کاهش معنادار LDL خون زنان غیرفعال میانسال نمیگردد.
هشت هفته تمرین هوازی موجب افزایش معنادار آدیپونکتین سرم زنان غیرفعال میانسال میگردد.
هشت هفته تمرین هوازی و رژیم کاهش وزن پلکانی موجب کاهش معنادار تری گلیسرید خون زنان غیرفعال میانسال نمیگردد.
هشت هفته تمرین هوازی و رژیم کاهش وزن پلکانی موجب کاهش معنادار کلسترول خون زنان غیرفعال میانسال نمیگردد.
هشت هفته تمرین هوازی و رژیم کاهش وزن پلکانی موجب کاهش معنادار HDL خون زنان غیرفعال میانسال میگردد.
هشت هفته تمرین هوازی و رژیم کاهش وزن پلکانی موجب کاهش معنادار LDL خون زنان غیرفعال میانسال نمیگردد.
هشت هفته تمرین هوازی و رژیم کاهش وزن پلکانی موجب افزایش معنادار آدیپونکتین سرم زنان غیرفعال میانسال میگردد.
بین تأثیر هشت هفته برنامه تمرینی هوازی به تنهایی و برنامه تمرین هوازی همراه با رژیم پلکانی بر تری گلیسرید خون زنان غیرفعال میانسال تفاوت وجود ندارد.
بین تأثیر هشت هفته برنامه تمرینی هوازی به تنهایی و برنامه تمرین هوازی همراه با رژیم پلکانی بر کلسترول خون زنان غیرفعال میانسال تفاوت وجود ندارد.
بین تأثیر هشت هفته برنامه تمرینی هوازی به تنهایی و برنامه تمرین هوازی همراه با رژیم پلکانی بر HDL خون زنان غیرفعال میانسال تفاوت وجود دارد.
بین تأثیر هشت هفته برنامه تمرینی هوازی به تنهایی و برنامه تمرین هوازی همراه با رژیم پلکانی بر LDL خون زنان غیرفعال میانسال تفاوت وجود ندارد.
بین تأثیر هشت هفته برنامه تمرینی هوازی به تنهایی و برنامه تمرین هوازی همراه با رژیم پلکانی بر آدیپونکتین سرم زنان غیرفعال میانسال تفاوت وجود دارد.
بحث و نتیجه گیری
همانطورکه می دانیم تجمع بافت چربی سبب افزایش خطر ابتلا به بیماریهای مزمن میشود. زیرا این تجمع با تغییرات متابولیکی دربدن همراه است. برای مثال افزایش توده چربی ناشی از چاقی، سبب افزایش غلظت اسیدهای چرب استریفیه نشده[۲۳] میشود، که خود مستقیم یا غیر مستقیم به سایر عوامل خطر بیماریهای قلبی و عروقی مرتبط میباشد (۲۰۹). بعلاوه همچنان که سلول چربی با ذخیره چربی بزرگ میشود، از نظر متابولیکی فعالیتش کمتر و در نتیجه پاسخ کمتری به انسولین میدهد. توانایی کم بافت چربی برای پاسخ سریع به انسولین و سایر هورمونها به عنوان فاکتور ایجاد کننده مقاومت انسولینی در نظر گرفته شده و زمینه بروز بیماریهای مزمن از طریق این اختلالات متابولیکی، به شدت افزایش مییابد (۲۱۰). با وجود آنکه ارتباط چاقی با عوارض نامطلوب آن به خوبی نشان داده شده است، ولی ارتباط بیولوژیک چاقی با پاتوژنز این اختلالات هنوز در هالهای از ابهام است. بافت چربی که تنها به عنوان محلی برای ذخیره انرژی شناخته میشد، بافت متابولیک فعالی است که فاکتورهای متابولیکی مختلفی ترشح می کند که به مجموع آنها ادیپوسیتوکین[۲۴] گفته می شود (۲۱۱). مطالعات نشان میدهد که ارتباط چاقی با بیماریهای مزمن در برخی از قسمتها توسط این مولکولهای پروتئینی که از بافت چربی ترشح میشوند، توجیه میشود. درچنین شرایطی اهمیت کاهش وزن و مقابله با تجمع چربی اضافی در بدن بیشتر خودنمایی میکند. افراد زیادی در زمینه انواع کاهش وزن و تاثیر آن برکاهش خطر ابتلا به بیماریهای مزمن فعالیت نموده اند. ازجمله مطالعه زوتزاس[۲۵] و همکااران (۲۰۰۷)، که بر روی زنان چاق غیر دیابتی مبتلا به سندرم متابولیکی انـجـام شـد و در نتیجه کـا هـش وزن، سـطح گـلوکز و انسولین ناشتا کاهش معنیداری یافته و تاثیرکاهش وزن برکاهش خطرابتلا به بیماریهای مزمن را تایید نمود. همچنین مطالعهای را که راین[۲۶]و همکاران در سال ۲۰۰۴ گزارش کردند، در رابطه با کاهش وزن ناشی از رژیم کم کالری به همراه ورزش بود که به مدت شش ماه در زنان چاق یا دارای اضافه وزن انجام شد و بکارگیری ورزش به همراه رژیم کاهش وزن را، راهی مفید و موثرتر برای بهبود اضافه وزن و چاقی نشان دادند (۲۱۲). نتایج تحقیق حاضر نشان داد که میانگین سطح آدیپونکتین سرم در هر دو گروه افزایش معنادار داشته است. نتایج به دست آمده حاکی از آین است که تمرینات ورزشی منظم باعث حفظ سلامت دستگاه قلب و عروق شود و عوامل التهابی را کاهش میدهد. تمرینات استقامتی منظم، آثار محافظتی در مقابل بیماریهای قلبی عروقی دارند. تمرینات استقامتی منظم با افزایش حجم خون و پلاسما، کاهش غلظت خون، افزایش حجم ضربهای و افزایش حداکثر اکسیژن مصرفی به طور مستقیم بر دستگاه قلبی عروقی تاثیر میگذارد. این هورمون سوخت و ساز چربی و قند را در بدن تنظیم میکند، و دارای آثار ضد آتروژنیک ( از دست دادن خواص ضد انعقاد)، ضد دیابت، و ضد التهابی است که به دلیل نقش ضد التهابی از ایجاد فرایندهای التهابی در دیواره عروق پیشگیری میکند. در واقع آدیپونکتین با مهار ستنز عملکردTNF-a و IL-6 و در نتیجه کاهش تولید CRP پاسخهای التهابی را مهار کرده و با کاهش بیان ژنی ICAM-1 و بهبود عملکرد اندوتلیال، روند پیش رفت آترواسکلروز را کند میکند. و ازین طریق میتواند باعت ارتقائ سلامتی و تاثیر محافظتی روی دستگاه قلبی عروقی تاثیر بسزایی بگذارد. نتایجی که در این تحقیق به دست آمده، تاثیر مثبت تمرینات منظم ورزش بر غلظت سرمی آدیپونکتین زنان میانسال غیر فعال را نشان میدهد. با توجه به این که آزمودنیها به مدت هشت هفته متوالی و هر هفته ۳ جلسه ۶۰ دقیقهای با شدت فزاینده تمرین کردند، میتوان این گونه بیان کرد که تمرینات ورزشی منظم فزاینده با رعایت اصل اضافه بار میتواند باعث افزایش معنیداری در سطح غلظت سرمی آدیپونکتین آنان شود.
دبیدی روشن و همکارانش در سال ۱۳۸۷طی یک جلسه ورزش با شدت های کم و متوسط و زیاد روی زنان فعال و غیر فعال افزایش سطح سرمی آدیپونکتین را مشاهده کرد. اما این افزایش در زنان غیر فعال معنیدار نبود همچنین روی زنان فعالی که با شدت بالا تمرین کردند (۱۶۹). محبی و همکارانش که با شدتهای مختلف تمرینات هشت هفته روی موشها انجام شد. افزایش معنیدار سطح آدیپونکتین نشان داد (۱۷۱). توفیقی در سال ۱۳۸۹طی ۱۲ هفته تمرین با شدت متوسط روی زنان چاق یائسه افزایش ادیپونکتین را نشان داد (۱۷۶). محبی در سال ۱۳۸۹ طی ۱۲ هفته تمرین هوازی با شدت بالا روی مردان چاق میانسال شاهد افزایش معنی دار غلظت آدیپونکتین بود (۱۷۵). دبیدی روشن و همکاران در سال ۱۳۹۰ به دوگروه زنان چاق با دو شدت کم و زیاد شاهد افزایش معنی دار سطح آدیپونکتین در شدت کم بود (۱۸۰). منتظری طالقانی در سال ۱۳۹۰ روی زنان یائسه غیر فعال طی ده هفته تمرین مقاومتی-استقامتی شاهد افزایش معنیداری در مقدار آدیپونکتین بودند (۱۸۲). عبدی و همکاران در سال ۱۳۹۱ با تمرینات هشت هفتهای با شدت متوسط نیز شاهد افزایش مقادیر آدیپونکتین بودند (۱۸۵). یوکایاما در سال ۲۰۰۴ طی یک ماه ورزش با شدت بالا افزایش در سطح آدیپونکتین را نشان داد (۱۹۶). فاتوروس در سال ۲۰۰۵ پس از شش ماه تمرین با شدت های متفاوت افزایش در سطح آدیپونکتین را نشان داد (۱۹۹). کلی و همکارانش در سال ۲۰۱۲ پس از یک هفته تمرین با شدت بالا، افزایش درسطح آدیپونکتین را نشان داد (۲۰۵). خالد و همکارانش در سال ۲۰۱۲ طی شش ماه تمرین روی زنان چاق افزایش سطح آدیپونکتین را نشان داد (۲۰۶). ابندرهارد و همکارانش در سال ۲۰۱۳ طی ۱۲ ماه تمرین با شدت متوسط روی زنان چاق یائسه، افزایش سطح آدیپونکتین را نشان داد (۲۰۷). اداماندیا و همکارانش در سال ۲۰۱۳ طی ده هفته تمرین با شدت متوسط افزایش معنیداری در سطح سرمی آدیپونکتین نشان داد (۲۰۸)؛ که همگی با نتایج این تحقیق همسو بودند.
دبیدی روشن در سال ۱۳۸۷ روی زنان فعال و غیر فعال طی یک جلسه فعالیت با شدت زیاد شاهد تغییر معنی داری در سطوح آدیپونکتین نشد که با نتایج این پژوهش همسو نبود و ممکن است به دلیل کاهش دوره تمرین بوده باشد (۱۶۹). دبیدی روشن در سال ۱۳۹۰ روی ۳۰ زن چاق تمرین دیده با شدت زیاد تغییری معنیداری در سطح آدیپونکتین مشاهده نکرد. کوکر وهمکارانش در سال ۲۰۰۹ نشان دادند ۱۲ هفته تمرین با شدتهای متوسط و بالا تاثیری بر سطوح آدیپونکتین افراد سالمند ندارد که ممکن است به دلیل به کارگیری میزان کم عضلات درگیر باشد (۱۸۰). پاپ و همکارانش در سال ۲۰۱۰ طی یک جلسه تمرین با شدت بیشینه تغییری درسطح آدیپونکتین نشان نداد که ممکن است به دلیل شدت بالای تمرینات بوده باشد (۲۰۳). و با نتایج این تحقیق همسو نبود. کاهش بافت چربی که به دنبال فعالیت ورزشی روی میدهد، از عوامل اصلی افزایش آدیپونکتین سرم است. پژوهشگران بر این باورند که کاهش توده چربی بدنی به دنبال فعالیت ورزشی به ویژه چربی شکمی سهم مهمتری در افزایش میزان آدیپونکتین سرم دارد. یافته های پژوهشی نشان دادهاند که در کنار مدت زمان فعالیت ورزشی، میزان عضلات درگیر در نوع فعالیت نیز از عوامل تاثیر گذار در پاسخ آدیپونکتین سرم است. در برخی پژوهش ها اینگونه بیان شده که تغییرات مثبت آدیپونکتین در اثر فعالیت ورزشی به سبب کاهش توده چربی احشایی (مرکزی) و کاهش مقاومت به انسولین رخ می دهد.
نتایج تحقیق حاضر نشان دادکه میانگین تغییرات غلظت های LDL ، تریگلیسرید و کلسترول در هر دو گروه کاهش معنادار نداشت. این نتایج نیز با مطالعات خان و همکاران (۲۱۳)، محبی و همکاران (۲۱۴) همخوانی ندارد. تحقیقات متعددی نشان داده اند که فعالیت بدنی سبب افزایش اندازه LDL شده و غلظت LDL با دانسیته کوچک را کاهش میدهد، به طوری که پس از تمرینات هوازی به مدت ۴ هفته، سایز LDL از ۲۷۱.۳ به ۲۷۳ Åافزایش داشته است(۲۱۵). هم چنین گزارش شده است که افزایش سایز LDL با کاهش سطوح تری گلیسیرید سرم مرتبط است که توضیحی مبنی بر افزایش فعالیت آنزیم لیپوپروتیئن لیپاز است(۲۱۶). مطالعات طولی نشان داده اند زمانی که وزن بدن آزمودنی ها حفظ شود، معمولاً کلسترول کل و LDL با یک برنامه تمرینی هوازی تغییر نمی کند. هنگام فعالیت ورزشی کلسترول به عنوان منبع انرژی مورد استفاده قرار نمی گیرد، بنابراین این انتظار وجود ندارد که با فعالیت ورزشی غلظت پلاسمایی آن تغییر کند. اگر چه غلظت های کلسترول کل ورزشکاران استقامتی و افرادی که به صورت هوازی تمرین می کنند پایین تر از افراد تمرین نکرده است. بنظر می رسد این موضوع به دلیل پایین تر بودن وزن بدن و وزن چربی بدن این افراد است (۲۱۷).
نتیجهگیری کلی
آدیپونکتین که یکی از تنظیم کنندههای سوخت و سازی تنظیم کنندههای وزن بدن است. در تمرینات تغییرات مثبتی به همراه داشت به نظر میرسد ماهیت فزایندهی تمرین با افزایش تدریجی شدت تمرین و اعمال حرکات منظم که در پژوهش حاضر دنبال شد موجب افزایش مصرف انرژی و افزایش معنی دار غلظتهای آدیپونکتین سرم شده است. در حقیقت سازگاری ایجاد شده در اثر تمرینات ورزشی بر روی قشر زنان میانسال غیر فعال جامعه باعث بهبود سیستمهای قلبی عروقی میشود(که یکی از مشکلات در حال گسترش این دوران میباشد).
پیشنهادات کاربردی برگرفته ازتحقیق
با توجه به مشکلاتی که چاقی به دنبال دارد، پیشنهاد می شود همه افراد، خصوصا زنان که به دلیل تحرک کمتر، بیشتر در معرض خطرچاقی هستند، به تنظیم و تناسب وزن بدن خود توجه داشته و در صورت داشتن اضافه وزن یا چاقی، با مراجعه به متخصصین مربوطه به کاهش وزن اضافه خود از راه صحیح و علمی اقدام نمایند.
به متخصصین رژیم درمانی پیشنهاد می شود، در هنگام تنظیم رژیم های غذایی کاهش وزن، از دانش متخصصین فیزیولوژی ورزش نیز بهره گرفته و در پروتکل های کاهش وزن خود، حتما برای تمرینات ورزشی جایگاه ویژه ای در نظر بگیرند.
پیشنهادات برای تحقیقات آینده
با توجه به وجود فاکتورهای مختلف تأثیرگذار در مسیر فعالیت آدیپونکتین، تحقیق مشابهی در زمینه تأثیر روش های مختلف کاهش وزن بر بیان ژن و یا سطوح سرمی این عوامل مانند: لپتین، مایوستاتین، اینترلوکین ۶، فاکتور رشد شبه انسولینی،هورمون رشد و… انجام گردد تا از طریق اثبات تغییرات آنها، مزایا و معایب روش های مختلف کاهش وزن در این زمینه آشکار شود