وبلاگ

به‌طور واضح در جدول دوروش عمومی، رویکرد ابتکاری و الگوریتم خاص، رویکرد دقیق کم‌ترین توجه را داشته‌اند. زیرا اگر متغیرهای تصمیم زیاد و مدل نسبتاً پیچیده باشد به‌دست آوردن یک راه‌حل بهینه با الگوریتم‌های دقیق دشوار است.لذا روش‌های اکتشافی استفاده شده و فناوری هوشمند فراابتکاری از میان روش‌ها استفاده گسترده‌تری دارد.
جدول ۲-۳- طبقه‌بندی مدل‌های موجود باتوجه به متدولوژی آنها(اروپادی جوچیم،۲۰۱۲)

۲-۴-۲-رویکردها و مطالعات موردی

در این بخش از جدول(۲-۴) به ادبیات مربوط به برنامه‌های کاربردی مسائل مکان‌یابی تسهیلات پویا (چند دوره‌ای) پرداخته خواهد شد.
مقالات ذکر شده در این جدول براساس دو نوع از اقدامات طبقه‌بندی شده است:
نوع شرایط (یا زمینه کاری)
نوع صنعت
در نوع دوم، دو زیرکلاس وجود دارد. اول مطالعات موردی که براساس کاربردهای واقعی در صنایع اشاره دارد. دوم زمینه صنعتی که محرکی برای استفاده مطالعات از مجموعه داده‌های تصادفی تولیدی با کاربرد صنعتی.

از جدول درمی‌یابیم که تقریباً ۶۰% مقالات از مطالعات موردی بوده است و بقیه برای کاربردهای صنعتی خاص و یا غیرخاص داده‌ها بطور تصادفی تولید شده است.
دلیل در حد بالا این است که وقتی در دانش کار به اندازه کافی داده بدست ‌آید مطالعه موردی فایده اجتماعی بیشتری دارد ولیکن باید توجه داشت بدون کارکردهای داده‌ای اشتباهات در عمل بسیار بیشتر است.از جدول می‌توان دریافت که پس از لجستیک معکوس، شیمی، الکترونیک، خودروسازی و آموزش و پرورش موردتوجه و علاقه بوده‌اند. ضمناً کم‌ترین موضوعاتی که به آن توجه شده درخصوص جنگل‌داری، مواد، نظامی و خدماتی می‌باشد.
جدول ۲-۴- برنامه‌های کاربردی از مدل‌های شبکه مکان‌یابی تسهیلات پویا و گسسته(اروپادی جوچیم،۲۰۱۲)

۲-۵- طراحی یکپارچه شبکه لجستیک مستقیم – معکوس

در سال‌های اخیر تعداد کمتری از مقالات به مسئله‌ی طراحی شبکه لجستیک با در نظر گرفتن جریان مستقیم و معکوس به صورت یکپارچه پرداخته‌اند. این امر می‌تواند مانع از زیربهینگی ناشی از طراحی لجستیک مستقیم و معکوس به طور جدا و غیرهمزمان شود. در پژوهش انجام گرفته توسط فلیشمن و همکارانش^[۳۷] در سال ۲۰۰۱ یک شبکه‌ی لجستیک سه‌سطحی که شامل تسهیلات ترکیبی بالقوه تولید و بازسازی، تسهیلات بالقوه توزیع و جمع‌ آوری و مراکز مشتریان می باشد مورد بررسی قرار گرفته و با بهره گرفتن از نتایج محاسباتی مربوط به دو مطالعه‌ی موردی نشان داده شده است که طراحی شبکه لجستیک به طور یکپارچه و هم‌زمان در مقایسه‌ با رویکردی که در آن طراحی شبکه‌های لجستیک مستقیم و معکوس به صورت مجزا صورت می‌گیرد، می‌تواند موجب صرفه‌جویی قابل توجهی در هزینه‌ها گردد . مطلب دیگری که در یکپارچه‌سازی لجستیک مستقیم و معکوس مورد توجه قرار گرفته است، استفاده از تسهیلات ترکیبی انبار/ جمع‌ آوری یا انبار/ تعمیر است. این تسهیلات ترکیبی در جریان مستقیم، نقش مراکز توزیع (انبار) و در جریان معکوس نقش مراکز جمع‌ آوری، بازرسی و مرتب‌سازی و یا مراکز احیا را ایفا می‌کنند. در نظر گرفتن این تسهیلات علاوه بر این که موجب کاهش پیچیدگی می‌شود، از نظر اقتصادی به دلیل ادغام جریان مستقیم و معکوس و استفاده مشترک از تسهیلات و زیرساخت‌ها موجب صرفه‌جویی می‌گردد (لی ودونگ^[۳۸]،۲۰۰۸واستوک^[۳۹]،۱۹۹۲).
در سال ۲۰۰۶ سالما و همکارانش^[۴۰] سعی بر آن داشته‌اند تا با رفع کاستی‌های موجود در مقاله‌ی فلیشمن و همکارانش در سال ۲۰۰۱، مدلی برای مسئله‌ی طراحی شبکه لجستیک معکوس که به طور همزمان شبکه‌ی مستقیم و معکوس را بهینه می کند، ارائه دهند. در این مقاله، از برنامه‌ریزی خطی عدد صحیح آمیخته برای مدل‌سازی شبکه بازسازی محصول استفاده شده و سپس مدل با در نظر گرفتن ظرفیت پردازش و چند نوع محصول بسط داده شده است. همچنین، در سال ۲۰۰۷ نیز سالما و همکارانش سعی نمودند با بسط مدل خود با در نظر گرفتن عدم قطعیت در تقاضا و محدودیت ظرفیت، مدل عام‌تری برای طراحی شبکه لجستیک یکپارچه ارائه دهند اما در این مقاله نیز با وجود در نظر گرفتن عدم قطعیت در تقاضا و محدودیت ظرفیت، همچنان تنوع و ظرفیت تسهیلات و تمامی رده‌های زنجیره در نظر گرفته نشده است. در این مقاله، به حل مدل با الگوریتم دقیق در ابعاد کوچک اکتفا شده و مدل در اندازه‌های بزرگتر حل نشده است.
در سال ۲۰۰۷ لو و بستل^[۴۱] مدلی چندسطحی برای سیستم‌های لجستیک معکوس که شامل فعالیت‌های بازسازی می‌باشد ارائه دادند. در این مدل کیفیت محصولات بازسازی شده با محصولات نو یکسان در نظر گرفته شده است و تقاضای مشتریان با بهره گرفتن از هر دو نوع محصول و با ارسال مستقیم این محصولات از مراکز تولید و بازسازی به مشتریان تأمین می‌شود. در این مقاله برای حل مدل یک روش بر مبنای آزادسازی لاگرانژین^[۴۲] ارائه شده و نتایج آن با روش انشعاب و قطع^[۴۳] مقایسه شده است .
لیستس^[۴۴] در سال ۲۰۰۵ یک مدل عمومی برنامه‌ریزی احتمالی بر پایه‌ی سناریو برای طراحی شبکه‌هایی که شامل هر دو کانال تأمین و بازگشت هستند، در قالب یک سیستم حلقه - بسته پیشنهاد نمود. در این مقاله، یک روش تجزیه بر مبنای فرایند انشعاب و برش برای حل مدل در ابعاد بزرگ ارائه شده است.
در مقاله کو و ایوانز^[۴۵]درسال ۲۰۰۷ یک مدل برنامه‌ریزی غیرخطی عدد صحیح آمیخته برای طراحی شبکه لجستیک یکپارچه برای فراهم‌آورندگان خدمات لجستیک طرف سوم ارائه شده است. در این مدل ظرفیت مراکز توزیع یا جمع‌آروی با تغییر جریان می‌تواند در طول زمان گسترش یابد. برای فایق آمدن بر عدم قطعیت موجود در این شرایط پیشنهاد گردیده که مدل در دوره‌های مختلف اجرا گردد تا از پویایی لازم برخوردار باشد، لذا پارامترهای مسئله برای هر دوره معین می‌گردند و در دوره بعد مدل به طور مجدد برای پارامترهای جدید حل می‌شود. در این مقاله نیز از تسهیلات ترکیبی استفاده شده است. برای حل مدل غیرخطی مسئله از الگوریتم ژنتیک استفاده شده است . مدل مشابهی نیز توسط مین و کو^[۴۶]درسال ۲۰۰۸ ارائه شده است.
جدول ۲-۵ - مروری بر مقالات طراحی شبکه لجستیک یکپارچه مستقیم – معکوس(دارائی،۱۳۹۰)

همچنین در تعاریف دیگری که از مفهوم فرهنگ دانشگاهی صورت گرفته،فرهنگ دانشگاهی را می توان مجموعه ای از باورها ، ارزش ها،آیین ها،اندیشه ها،انتظارات و آداب و رسوم حاکم بر دانشگاه دانست.در واقع فرهنگ تعیین کننده نگرش های فرد نسبت به مسائل مختلف است و از این طریق رفتار ما شکل می گیرند.(عالی پور،۱۳۹۰).
فرهنگ دانشگاهی مقوله ای است که در سطح جامعه دانشگاهی و گروه های آموزشی و در تعامل میان آنها معنا می یابد و شیوه های برقراری ارتباط و تعامل را میان افراد دانشگاهی بیان می کند.فرهنگ دانشگاهی سیستمی از باورها و ارزش های مشترک است که داخل دانشگاه گسترش می یابد و رفتار دانشجویان ،کارکنان،اعضای هیأت علمی و مدیران را هدایت می کند.به عبارت دیگر فرهنگ دانشگاهی استنباط مشترکی است بین همه اعضای دانشگاه نسبت به سازمان خود،از این رو فرهنگ دانشگاهی را می توان یک نظام فکری دانست که در رفتار گفتار و عملکرد جامعه دانشگاهی متجلی می شود و به بیان دیگر فرهنگ دانشگاهی بیانگر شیوه و سبک زندگی اعضای دانشگاه است(صباغیان،۱۳۸۸،صص۶۶-۶۵).
۲-۲۸- تعریف توسعه
توسعه در لغت به معنای رشد تدریجی در جهت پیشرفته ترشدن، قدرتمندشدن و حتی بزرگتر شدن است(فرهنگ لغات اکسفورد،۲۰۰۱) در توسعه هدف بهبود شرایط موجود و حرکت در مسیر مطلوب جهت رفاه می باشد. توسعه کوششی است برای ایجاد تعادلی تحقق نیافته یا راه حلی است در جهت رفع فشارها و مشکلاتی که پیوسته بین بخش‌های مختلف زندگی اجتماعی و انسانی وجود دارد(میرزا امینی،۱۳۸۷ :۲).

بروگلفیلد^[۵۴] در تعریف توسعه می گوید:توسعه را باید بر حسب پیشرفت به سوی اهداف رفاهی نظیر کاهش فقر، بیکاری و نابرابری تعریف نمود(قدیری،۱۳۸۷ :۲) مرحوم دکتر عظیمی توسعه را به معنای باز سازی جامعه بر اساس اندیشه ها و بصیرت‌های تازه تعریف می نماید. مفهوم توسعه در نظر شریعتی،عبارت است از تعیین یک هدف فرضی و کوشش برای راندن فرد و جامعه به طرف آن هدف آتی(راد،۱۳۸۲ :۱۸۳).از مجموع تعاریف ذکر شده می توان نتیجه گرفت توسعه یک فرایند همه جانبه است که محدود به بخش خاصی از زندگی ما نیست بلکه تمامی ابعاد زندگی ما را در بر می گیردو کمک می کند جهت حرکت در مسیر زندگی بهتر با رفاه بیشتر(نخعی،۱۳۸۷).
وقتی سخن از توسعه در یک جامعه به میان آورده می شود منظور فراگیری آن توسط تمام آحاد یک جامعه است،توسعه مقوله ای کیفی،جامع، چندبعدی-انسانی.اجتماعی است که از گذر نوسازی یعنی تغییرات اجتماعی در ایستار هاوساختارهای(اقتصادی-اجتماعی-سیاسی) و یاد او دریک جامعه ناشی می شود.(اسدپور.۱۳۸۷٫صفحه ۵) به تعبیر آقای دکتر سیف اللهی و با توجه به تعریف توسعه می‌توان گفت که توسعه در فرایند تلاش انسان برای ایجاد تعادل بین نیازها وخواسته ها ی فردی وامکانات بالفعل وبالقوه در جامعه ومحیط زیست پدید می آید.(سیف اللهی.۱۳۸۱٫صفحه ۵۵) جامعه انسانی در بر گیرنده انسان ها و میراث بشری است. تعامل انسان ها فرهنگ را در محیط پدید می آورد که به طور مداوم تکامل می یابد.مطالعه تاریخ تکامل فرهنگی در گذشته نشان می دهد که به دنبال انقلاب صنعتی تغییرات عمده ای در کل ساختار نظام اجتماعی-فرهنگی جامعه بشری رخ داده است.جهان در چند قدمی انقلاب بزرگ دیگری به نام انقلاب اطلاع رسانی قرار دارد که تاثیر آن بر ابعاد مختلف فرهنگی چند برابر می شودونیاز است که تمامی جوامع همگام با رشد و گسترش علم،فرهنگ جامعه خود را ارتقاء دهندو به توسعه همه جانبه برسند.
توسعه بیش از آن که مفهومی اقتصادی باشد،امری است فرهنگی و دانشگاه به عنوان نهادی فرهنگ ساز می تواند در فرایند توسعه نقشی ممتاز ایفا کند.گرچه در باب تعریف فرهنگ ،نظریه های متنوع و متفاوتی وجود دارد،اما می‌توان آن را نحوه نگرش آدمیان به زندگی و یا معنایی دانست که انسان ها به زندگی خود می دهند.از این رو عقاید،جهان بینی ،دین،آداب و رسوم،اخلاقیات و……همه از مولفه های فرهنگ به شمار می روند.توسعه نیز ،در واقع ،چیزی جز بهبود در برخورداری ها و مناسبات اجتماعی،اقتصادی،سیاسی و فرهنگی نیست.به عبارت دیگر ،هر گونه رشد و شکوفایی و تکامل در عرصه های مختلف حیات بشری توسعه نامیده می شود.(حسینپور فیضی، نوظهور: ۴۱۶-۴۱۵).
اگر چه نمی توان تعریفی از توسعه به دست دادکه مورد توافق اکثر صاحب نظران قرار گیرد،اما با این همه،شاید بتوان چند ملاک برای توسعه به مفهوم کلی ذکر کرد:
توسعه سریع علم و کاربرد آن در فناوری برای افزایش تولید در وجوه مختلف.
کاربرد انواع عالی تر انرژی.
عقلانی شدن فعالیت‌های انسان،یعنی انضباط پذیر شدن و ترسیم رابطه ای روشن میان وسایل و اهداف .
گسترش حوزه آگاهی از وجود شقوق و راه حل‌های مختلف زندگی.
گسترش و تنوع نهادهای اجتماعی مختلف در جهت برآوردن نیازهای فزاینده و پیدایش تنوع و تکثر در ارزش‌ها و نهادهای اجتماعی.
امروزه توسعه مانند گذشته تنها با محور اقتصادی مطرح نیست،بلکه با محوریت فرهنگ و اطلاعات مطرح است.منظور از،توسعه،گسترش توانایی‌ها،ظرفیت فکری،کیفیت دانش و مهارت‌های فنی،خلاقیت و نوآوری،قابلیت انسان‌ها برای حل مسائل اقتصادی،اجتماعی،فرهنگی‌وسیاسی،بهره مندی از منابع،دستاوردها و امکانات جامعه و به طور کلی،بهبود شرایط زندگی مادی و معنوی برای همگان است.(رئوفی،۱۳۷۴).به طور کلی توسعه نوعی فرایند مشارکت عمومی عام نگر است که در جهت به حد اکثر رساندن انرژی مهارشده و به منظور پاسخگویی به نیازهای جسمانی،روانی و اجتماعی مردم و برای رشد و شکوفایی استعداد های آنان در جامعه سازمان دهی می شود(اکبری و کریمیان ،۱۳۷۴) .
۲-۲۸-۱- نقش دانشگاه در توسعه
اگر جامعه را به انسان تشبیه کنیم،باید دانشگاه را محوریت عقلانی این انسان در نظر بگیریم.بدیهی است اخذ هرگونه تصمیم در راستای ایجاد تغییر ودگرگونی باید از دانشگاه آغاز شود و به سایر بخشهای جامعه تسری یابد.دانشگاه در هر جامعه ای ،مرکز تجمع نخبگان می باشد که با پرورش این نخبگان و تزریق آنان به جامعه امکان ایجاد تغییرات لازم مطابق با اهداف از پیش تعیین شده را فراهم می سازد."دانشگاه برای آزاد کردن روح انسانی،پیشرفت و توسعه معارف وآزادگی فکر از راه آزمایش وتحقیق در دانش،وقف شده و باید صرف مساعی کند". (علی آبادی ، ۶۴:۱۳۴۵)
از سال ۱۳۷۶ وزارت علوم،تحقیقات و فناوری،با تشکیل معاونت های فرهنگی و اجتماعی،توجه خاصی به برنامه های فرهنگی دانشگاه کرد.مطالعات و برنامه های فرهنگی دانشگاه‌ها مبنایی برای جبران کم تحرکی ذاتی نظام آموزش عالی وارتقای کمی و کیفی نظام علمی و فرهنگی‌دانشگاه و جامعه است(نیستانی،رامشگر،۱۳۹۲).
عناوین‌ذیل می تواند تا حد زیادی بیانگر ارزش وهدف توجه به فعالیت‌های فرهنگی دانشگاه‌ها باشد:
۱-افزایش نقش‌دانشگاه‌ها درعمق بخشیدن واعتلای فرهنگ‌وتقویت هویت فرهنگی.
۲-نوآوری ونوسازی درفرهنگ‌ومناسبات اجتماعی.
۳-پرورش خلاقیت‌ها واستعدادهای فرهنگی‌دانشجویان .
۴-زمینه سازی برای توسعه مهارت‌ها وتوانایی‌های فکری وفرهنگی دانشجویان.
۵-کمک به برنامه ریزان آموزشی و پژوهشی در تربیت نیروهای خلاق ،کارآفرین و مسئولیت پذیر.
۶-ایجاد پویایی،تحرک و انعطاف در نظام آموزش عالی.
دانشگاه ها به عنوان زیر مجموعه های نظام آموزش عالی در فرایند توسعه یک کشور مطرح هستند وبه عنوان مراکزی که به تربیت و آماده ساختن نیروی انسانی کارآمد شایسته و ماهر برای پاسخگویی به نیازهای واقعی جامعه در زمینه های مختلف می پردازند ،نقش حیاتی و کلیدی به عهده دارند،چراکه دانشگاه‌ها با برون دادهای خود به جامعه،عملا در راه توسعه گام برمی‌دارند(نیستانی،رامشگر،۱۳۹۲).
دانشگاه نهادی است که در راس هرم نهادهای علمی یک جامعه قرار دارد.عملکرد صحیح دانشگاه از یک طرف ،توسعه و پیشرفت را برای جامعه به ارمغان می آورد و از طرف دیگر،روند توسعه جامعه را به عنوان بازخوردی مثبت،به مکانی رفیع تر و مسئول تر انتقال می دهد(فریدون،۲۱۸:۱۳۸۳).اهتمام به نظام آموزش عالی‌ودانشگاه‌ها،امروزه به این دلیل در اولویت قرار گرفته که با بهره گیری از دانش آکادمیک که پایه گذار دستیابی به فناوری است،می‌توان بسیاری از راه حل‌های لازم برای از میان برداشتن موانع و مشکلات جامعه را به منظور رسیدن به توسعه همه جانبه پیدا کرد.در جهان امروز،تمام جوامع یا توسعه یافته اند یا در تلاش برای رسیدن به توسعه و در این میان ،دانشگاه‌ها به دلایل انکارناپذیری به عنوان موتور محرک تاثیر گذار و تاثیر پذیر بوده اند.(فریدون،۲۱۸:۱۳۸۳)
۲-۲۸-۲- رابطه بین فرهنگ و توسعه
باید گفت توسعه محصول یک زنجیره پیوسته از حلقه هایی می باشد که این حلقه ها شامل عوامل اقتصادی ،سیاسی،فرهنگی،اجتماعی و… می باشدو جدا نمودن هر حلقه ازاین زنجیره به معنای پایان راه توسعه می باشد.فرهنگ یکی از عوامل اصلی در فرایند توسعه می باشد.زیرا فرهنگ در تمامی جنبه های زندگی انسان حضور دارد(راد،۶۹:۱۳۸۱).
در ارتباط با جایگاه فرهنگ در فرایند توسعه می توان دو حالت را در نظر گرفت:
۱- اگر توسعه در مفهوم جامع- مادی و معنوی- و فرهنگ نیز مفهوم عام،یعنی مجموعه ای از دستاوردهای مادی (از قبیل نگرش ها،آداب و رسوم و…) مورد نظر باشد،در این صورت،(توسعه)و (فرهنگ)،مفاهیم نسبتاً مشترک و متداخلی هستند که تمامی شئون زندگی انسان را در بر می گیرند بنابراین از این منظر توسعه مترادف با توسعه فرهنگی است.
۲- اگر توسعه را در مفهوم جامع منظور کرده، ولی فرهنگ را در بعد معنوی محدود کنیم،در این حالت،توسعه فرهنگی یک بعد از فرایند توسعه است که رابطه تعاملی با بعد دیگر توسعه یعنی توسعه مادی دارد.(راد،۱۳۸۱: ۶۹)
توسعه در کشورهای اروپایی مدیون تحولات عمیق فرهنگی می‌باشد به نحوی که اینگلهارت^[۵۵] معتقد است(دگرگونی‌های مهم فرهنگی انقلاب صنعتی را در غرب آسان ساخت)(اینگلهارت،۱۳۷۳: ۵۲).
عدم توسعه دو منشاء دارد یکی بیرونی‌ودیگری داخلی.منشاء داخلی خود به دو دسته تقسیم می شود:صاحب منصبان(حکومت)ودیگری گرایش‌های اجتماعی‌ورفتاری مردم(فرهنگ عامه)بیشترین تاثیر عقب ماندگی ناشی از ضعف‌هاوآسیب‌های فرهنگی است در صــورتی که چنین ضعف‌هایی پوشـــــش داده می‌شد،تاثیر عوامل دیگر کاهش می‌یافت.(ندیمی،۸۶: ۲۰۷)
۲-۲۸-۳-آموزش و توسعه:
آموزش،فرایندی است که در جریان آن دانش،اطلاعات‌ومیراث فرهنگی وسنن به فرد انتقال می‌یابدوشخص در این فرایند عموما خود را از نظر فکری برای زندگی اجتماعی آماده می کندوبه بیانی اجتماعی می شود(کاشانی،۱۳۷:۱۳۷۵).به عبارت دیگر محور اصلی آموزش گسترش و تکامل معرفت،علم،اطلاعات ودانش انسان است.آموزش صرف نظراز اینکه کدام جنبه از توسعه مدنظر است،ریشه‌ی همه توسعه هاست وموجب ارتقای کیفیت و بهبود مهارت های انسانی واستعدادهای او می‌شود که به نوبه خود سبب تشکیل سرمایه انسانی واستعدادهای او می‌شود و روند پیشرفت و توسعه اقتصادی،اجتماعی جامعه را تسریع می‌کند(همان منبع).
عده ای مفهوم توسعه را مترادف با پیشرفت و تکامل می دانند.گاهی مفهوم توسعه را به ابعاد مختلف زندگی اجتماعی وابسته می‌کنندواز تغییرات یا پیشرفت های سیاسی اجتماعی و فرهنگی سخن به میان می آورند،اما با وجود ارتباط مفهوم توسعه با این مفاهیم،توسعه به معنای هیچ یک از این مظاهر زندگی اجتماعی نمی باشد.(کاشانی ۱۳۷۵: ۱۳۷).
“مایکل تودارو”^[۵۶] معتقد است که توسعه را باید جریانی چند بعدی دانست که مستلزم تغییرات اساسی در ساخت اجتماعی،طرز تلقی عامه ی مردم و نهادهای ملی،نیز تسریع رشد اقتصادی و کاهش نابرابری و ریشه کن کردن فقر مطلق است.(مایکل تودارو، ۱۳۶۷ : ۲۵ ).
واژه توسعه اگر چه مفهوم عام و قدیمی است و سابقه آن به شروع زندگی انسان باز می گردد ،اما شکل و محتوای آن در دهه های اخیر از شدت ،سرعت و کیفیت روز افزونی برخوردار گردیده و به صورت مخرج مشترک تمامی مسائل علمی،اقتصادی اجتماعی و فنی در آمده و متضمن تغییرات اساسی در ساخت های نهادی،اجتماعی اداری و حتی آداب و رسوم است(نوابخش ،سیاه پوش ،۱۳۸۸: ۸۰).
با این برداشت،توسعه چیزی بیش از نوسازی و رشد اقتصادی خواهد بود.اگر چه توسعه اقتصادی به مفهوم ابزاری آن،به سبب شاخص های عینی تر بر توسعه اجتماعی و فرهنگی غلبه پیدا کرده است،اما باید اذعان داشت که پیشرفت هر ملت تنها وابسته به افزایش در آمد ملی نیست،بلکه این امر مستلزم توسعه در همه ابعاد از جمله افزایش سطح آگاهی،بلوغ فکری،فرهنگی ودگرگونی در همه ابعاد زندگی است(همان منبع).با این رهیافت ،توسعه به مثابه سایر پدیده ها متغیر وابسته ای است که علل و عوامل مختلفی در آن نقش آفرین هستند.یکی از مهم‌ترین این متغیر ها مسئله آموزش است.چه رابطه ای بین آموزش و توسعه وجود دارد؟
آموزش به عنوان یک متغیر مستقل،لازمه توسعه و مخرج مشترک تمامی جوامع توسعه یافته است.اگر توسعه را به تسلط بشر بر امکانات موجود برای زندگی بهتر تلقی کنیم یکی از راههایی که انسان خواهد توانست منابع مادی و معنوی را در جهت رفع نیازهای خود مورد استفاده قرار دهد،آموزش و تربیت انسانهاست.(نوابخش،سیاه پوش ،۱۳۸۸: ۸۰).
۲-۲۸-۴- بعد فرهنگی توسعه:
در این بعد،آموزش و ایجاد آگاهی در تصمیم گیران وعاملان توسعه،پیش شرطی برای یک رهیافت تغییر مورد نیاز است.زیگلر^[۵۷] بر مبنای مطالعات خود نتیجه گرفت که اصولا این فرهنگ است که داوری کرده و به تجربه مردم در گذشته و حال معنا می بخشد.فرهنگ فی نفسه به موزه ها تعلق ندارد،بلکه به سرشت خود در هر زمان زنده خلاق و پویا است و دقیقا به همین نقش غیر قابل جایگزین فرهنگ است.(کارمن^[۵۸]،۱۹۹۶: ۱۰۱)
معمولا جنبه فرهنگی جامعه ،دیرتر از دیگر جنبه های توسعه ،تغییر و تحول می یابد.برخی از متخصصان توسعه معتقدند که توسعه صنعتی و اقتصادی از طریق اشاعه فرهنگی از جوامع پیشرفته به جوامع عقب مانده امکان پذیر است.اگر کشورهای توسعه نیافته بخواهند به درجه ای از توسعه دست یابند ،باید فرهنگ سنتی خود را ترک کنند و با قبول فرهنگ علم و صنعت نوین غرب به فرهنگ توسعه امکان دهند تا بدون مانع به جامعه آنان راه یابد.(نراقی ،۱۳۸۰،۲۰۲-۲۰۱). تکیه بر فرهنگ به عنوان یک مبنا در مناظره در واقع،گشودن راه برای حضور عناصر غیر مادی و نقش آفرینی مولفه های ارزشی در عرصه توسعه است(نوربخش ،۱۳۸۸،۷۳).
۲-۲۸-۵-مفهوم توسعه فرهنگی
فرهنگ واژه ای است با معانی بسیار و گسترده که تا به حال تعریف واحدی از آن صورت نگرفته است.ازنظر یونسکو،فرهنگ،کلیت تامی از ویژگی های معنوی،مادی،فکری و احساسی است که یک گروه اجتماعی را مشخص می کند.فرهنگ نه تنها هنر و ادبیات را در بر می گیرد بلکه شامل آیین های زندگی،حقوق اساسی نوع بشر،نظام های ارزشی،سنت ها و باورهاست.(یونسکو،۱۳۷۶: ۱۳ ).
در تعریف دیگر فرهنگ عبارت است از مجموعه ای از (آداب ،سنن،باورها،ارزش ها و……)می باشد که مورد پذیرش مردم یک جامعه قرار گرفته و بر اساس آن عمل نموده و می نمایند،به گونه ای که پذیرش های یاد شده به هنجارهای اجتماعی تبدیل گشته و ارزش گذاری جامعه بر اساس آن صورت پذیرد. به طور کلی در تعاریف صورت گرفته از فرهنگ ،وجوه اشتراکی وجود دارد که شامل :۱-محوریت انسان به عنوان عامل ایجاد،دگرگونی،انتقال و تثبیت فرهنگ در جامعه.۲-تلقی فرهنگ به عنوان عامل ادامه حیات انسان.۳-جریانی بودن فرهنگ و در برگیرندگی زمان های متفاوت(گذشته،حال و آینده).۴-عامل ایجاد باور،ارزش و هنجارهای رفتاری جامعه.۵-ذاتی نبودن فرهنگ ۶- بازتاب ارزش های یک جامعه نسبت به مسائل مختلف و شکل زندگی و رویکرد آنان به جهان هستی.(ناظمی اردکانی،دکتر کشاورز،۱۳۸۵).
توسعه فرهنگی به دنبال توسعه بخشیدن به فرهنگ جامعه می باشد و البته این امر،خود مستلزم برخورداری از رویکردی فرهنگی نسبت به توسعه می باشد.به عبارت دیگر،رابطه متقابلی میان فرهنگ و توسعه برقرار است و هر یک از دیگری تاثیر می پذیرد.مقصود از توسعه فرهنگی ،ایجاد شرایط و امکانات مادی و معنوی مناسب برای افراد جامعه به منظور شناخت جایگاه آنان و رشد و افزایش علم و دانش و معرفت انسان ها و آمادگی برای تحول و پیشرفت و پذیرش اصول کلی توسعه،نظیر قانون پذیری،نظم و انظباط،بهبود روابط اجتماعی و انسانی و افزایش توانایی های علمی و اخلاقی و معنوی برای همه افراد جامعه می باشد.(همان منبع).توسعه فرهنگی با تاکید بر هویت فرهنگی،بهینه سازی شرایط فرهنگی و رشد کمی و کیفی مسائل مربوط به خود را نوید می دهد و به اخلاق و آداب و سنن جامعه بهبود می بخشد و بر رونق بازار فنون و دانش و تکنیک می افزاید(نظیرپور،۱۳۷۸: ۴۴ ).

خشک کن مدل OT53 ساخت آلمان
اتوکلاو مدل SANTO Labo Autoclave، ساخت ژاپن
انکوباتور Heraeus در دمای ۲۵ درجه سانتی گراد
۳-۲-۳- آزمون های انجام شده:
۳-۲-۳-۱- اندازه‌گیری رطوبت :
ابتدا مقدار ۱۰ـ۵ گرم از نمونه مغز گردو را که قبلا توسط آسیاب برقی خرد کردیم به داخل یک پلیت که به وزن ثابت رسیده است، منتقل کرده و با دقت یک ۰۰۱/۰ گرم عمل توزین انجام شده سپس پلیت حاوی نمونه به خشک کن با دمای ۲± ۱۰۵ درجه سانتی‌گراد منتقل می شود.. پس از گذشت زمان ۵ ساعت ظرف را از خشک کن خارج کرده، و پس از سرد کردن در دسیکاتور، به دقت عمل توزین انجام می شود ‌. در نهایت مقدار درصد رطوبت از رابطه زیر بدست می آید.( استاندارد شماره ۶۷۲)
(۳-۱)
M₀= وزن نمونه.
M₁= وزن پلیت و نمونه قبل ازخشک کردن.
M₂= وزن پلیت ونمونه بعد ازخشک کردن
۳-۲-۳-۲- اندازه گیری پراکسید:
عدد پراکسید : پراکسید محصول اولیه اکسیداسیون ماده چرب است به طور کلی هر قدر که درجه غیر اشباعی روغن‌ها بیشتر باشد روغن و یا ماده چرب آمادگی بیشتری برای اکسیداسیون دارا می‌باشند. وقتی که میزان پراکسید به حد معینی برسد تغییرات مختلفی صورت می‌گیرد و مواد فرار آلدئیدی و ستنی و همچنین اسیدهای چرب با زنجیره کوتاه ایجاد می‌شود که در بروز بو و طعم نا مطبوع مواد چرب موثر هستند. پراکسید ایجاد شده گرچه مستقیما سبب بو و طعم نا مطبوع مواد چرب نیست، ولی معرف درجه پیشرفت اکسیداسیون می‌باشد و بین عدد پراکسید و فساد شیمیایی روغن رابطه مستقیم وجود دارد. عدد پراکسید غالبا بر حسب میلی اکی‌والان پراکسید در ۱۰۰ گرم روغن بیان می‌شود.

استخراج چربی
مقدار ۱۰ گرم مغز گردو به صورت خرد شده در می آوریم هرچه ذرات خردتر باشد بهتر است.یک کاغذ صافی را به شکل یک لوله ی ته بسته در می آوریم قطر این لوله کاغذی باید طوری باشد که به راحتی وارد لوله سوکسله شود .گردو ها را داخل لوله کاغذی ریخته به آرامی وارد سوکسله می کنیم .داخل فلاسک ته گرد ۲۰۰ سی سی پترولیم اتر ریخته آن را به گیره می بندیم و چند تکه سنگ جوش نیز داخل فلاسک می اندازیم .در این مرحله سوکسله و مبرد را روی فلاسک نصب می کنیم .شیر آب را باز می کنیم تا آب درون مبرد جریان یابد .در این مرحله یک توری سیمی زیر فلاسک گذاشته و چراغ بنسن را زیر آن روشن می کنیم.استخراج را به مدت پنج ساعت ادامه می دهیم .بعد از پنج ساعت حرارت را قطع کرده اجازه می دهیم سیستم کمی خنک شود و همه ی بخارات در مبرد سرد شده و به فاز مایع وارد شوند.سپس ابتدا مبرد را برداشنه و سپس سوکسله را جدا می کنیم و در مرحله آخر فلاسک را از گیره جدا می کنیم.محتویات فلاسک را به بشر انتقال داده و می گذاریم تا حلال تبخیر شودو سپس روغن بدست می آید.
اندازه گیری پراکسید روغن استخراجی
این آزمون مطابق با استاندارد شماره ۳۷ انجام می شود.
روش آزمون:
مقدار ۴ تا ۵ گرم از چربی استخراج شده از مغز گردو را در یک ارلن مایر در سمباده‌ای ۲۵۰ میلی‌لیتری می‌ریزیم و ۳۰ میلی‌لیتر مخلوط اسید استیک و کلروفرم به آن اضافه می‌کنیم .سپس ۵/۰ میلی‌لیتر محلول اشباع یدور پتاسیم به آن اضافه می‌کنیم و به مدت ۱ دقیقه در شرایط فاقد نور می‌گذاریم بماند. آنگاه ۳۰ میلی‌لیتر آب مقطر به آن می‌افزاییم و چند قطره محلول نشاسته اضافه و محلول را با هیپوسولفیت سدیم و یا تیوسولفات سدیم ۰۱/۰ نرمال تا از بین رفتن رنگ آبی تیتر می‌کنیم.عدد پراکسید برحسب میلی اکی‌والان اکسیژن در کیلوگرم روغن استخراجی براساس فرمول زیر محاسبه می‌شود. (استاندارد ملی ایران)
P= (1000×N×V) / W
(۳-۲)
N= نرمالیته تیو سولفات
V= حجم تیوسولفات مصرفی
W= وزن نمونه
۳-۲-۳- ۳- درصد کاهش وزن
نمونه­ها قبل و بعد از نگهداری ، با ترازوی دیجیتالی با دقت.۰۰۱/۰±۱ گرم Ouauz GT2100 توزین و کاهش وزن آن­ها به علت از دست دادن آب(رطوبت)، طبق رابطه زیر و به صورت درصد، تعیین و گزارش شد(پروانه ۱۳۷۱).
(۳-۳)
M1= وزن نمونه اولیه.
M2= وزن نمونه بعد از نگهداری
۳-۲-۳-۴- اندازه گیری رنگ
رنگ با بهره گرفتن از سیستم Hunter Labو رنگ سنج مدل D65/10 اندازه گیری می شود .هانتر لب بر اساس سه شاخص b*,a*,l* برای ارزیابی رنگ به کار برده می شود. .حدود ۲۰ گرم نمونه بر روی ظرف شیشه ای شفاف ریخته می شود و ظرف برروی دستگاه قرار داده می شود و دستگاه رنگ را با بهره گرفتن از پارامتر های هانتر بر حسب سفیدی –سیاهی(l* ) ، قرمزی-سبزی (a* ) و زردی –آبی (b* ) بیان می کند. (مکسیس و همکاران ۲۰۰۹) با بهره گرفتن از دستگاه رنگ گردو قبل از بسته بندی ، و بعد از بسته بندی با ۳ تکرار اندازه گیری و میانگین آن تعیین شد.
تغییر رنگ کلی^[۳۳] (EΔ) با بهره گرفتن از فرمول زیر محاسبه شد.(سرپیل ساهین ۲۰۰۶ )
(۳-۴)
پارامترهای رنگی مربوط به نمونه های گردو فاقد بسته بندی و پارامترهای رنگی مربوط به نمونه های گردو بسته بندی شده پس از طی دوره ی نگهداری می‌باشند.
شکل ۳-۲- دستگاه اندازه گیری رنگ
۳-۲-۳-۵- آزمون شمارش کلی کپک و مخمر
این آزمون مطابق با استاندارد ملی ایران شماره ۹۹۷ انجام می‌شود.
روش آزمون :
ابتدا مغز گردو را به کمک آسیاب برقی کاملا خرد می‌کنیم. سپس ۵ گرم نمونه را با ترازوی دیجیتالی توزین می‌کنیم و در ارلن استریل می‌ریزیم سپس محلول رقیق‌کننده (رینگر، سرم فیزیولوژی، آب مقطر) که از قبل استریل شده است حدود ۴۵ میلی‌لیتر به داخل ارلن حاوی ۵ گرم نمونه می‌ریزیم و می‌گذاریم به مدت ۵ دقیقه بماند. سپس از رقت تهیه شده از نمونه ۱ میلی‌لیتر به داخل پلیت استریل می‌ریزیم. حدود ۲۰ تا ۲۵ میلی‌لیتر از محیط کشت استریل شده (دمای ۴۵ تا ۵۰ درجه سانتی‌گراد) به داخل پلیت حاوی نمونه ریخته و پلیت را به حالت ۸ انگلیسی حرکت می‌دهیم و می‌گذاریم محیط کشت جامد شود آنگاه پلیت‌ها را درون انکوباتور ۲۵ درجه سانتی‌گراد به مدت ۳ تا ۵ روز نگهداری می‌کنیم و نتایج را بررسی می‌کنیم. (استاندارد ملی ایران)
۳-۲-۳-۶- ارزیابی حسی
آنالیز حسی با کمک ۱۰ نفر از افراد غیر سیگاری و بدون آلرژی غذایی صورت می‌گیرد
در این ارزیابی از آزمون پذیرش به روش رتبه‌بندی ۵-Point Hedonic scale استفاده شد. در این روش بیست تیمار به صورت W1 و W20 کد گذاری شده و در ظروف مشابه دراختیار ۱۰ ارزیاب قرار گرفتند. ارزیاب ها می بایست نمونه ها را از نظر طعم ، رنگ، بو، تردی بافت و درنهایت قابلیت پذیرش کلی ارزیابی و امتیازبندی می‌گردند. در این آزمون امتیاز ۵ برای ویژگی بسیار قابل پذیرش و عدد ۱ برای ویژگی غیرقابل پذیرش در نظر گرفته شد .(پایان۱۳۸۲)
شکل۳-۳- نمونه گردو جهت ارزیابی حسی
برگه آزمون چشایی
نام و نام خانوادگی داور:
موضوع آزمون:گردو

کاهش رشد گیاهچه یکی از پیامد های زوال بذر است که در مطالعات بسیاری از محققان از جمله بسرا و همکاران (۲۰۰۳) مورد توجه قرار گرفته است.گیاهچه های ضعیف که رشد کمتری از گیاهچه های نرمال دارند از امکانات محیطی مانند رطوبت و مواد غذایی خاک از جمله نیتروژن کمتر استفاده می کنند. نتایج تحقیقات بسیاری از محققان از جمله یاسری و پتواردهن (۲۰۰۷) نشان می دهد که تلقیح با باکتری‌های تثبیت کننده نیتروژن از طریق افزایش سیستم ریشه ای باعث افزایش جذب نیتروژن، فسفر و پتاسیم توسط ریشه ذرت و سورگوم گردیده است. دابلیر و همکاران (۲۰۰۲) نیز تاثیر باکتری آزوسپیریلیوم را بر جوانه زنی بهتر گندم بهاره و رابطه آن را با افژایش وزن خشک اندام های هوایی و ریشه مثبت گزارش کردند.همچنین افزایش قابلیت جوانه زنی بذرهای ذرت تلقیح یافته با سویه های مختلف باکتری ازتوباکتر گزارش شده است.
۲-۲-۳- تغذیه عناصر غذایی
گزارشات بسیاری در مورد اثر باکتری‌های محرک رشد بر گیاهان وجود دارد. در بسیاری از موارد این باکتری‌ها با تولید هورمون‌های محرک رشدگیاه تخصیص عناصر غذایی را در گیاهان تغییر داده و رشد ریشه گیاه را افزایش می دهند به این ترتیب ریشه ها بزرگتر، ریشه های فرعی بیشتر و در نتیجه سطح تماس بیشتری برای جذب آب و مواد غذایی ایجاد می‌کنند. تولید ایندول اسید استیک توسط عمده میکروارگانیسم های موجود در ریزوسفر مانند ازتو باکتر و آزوسپیریلیوم گزارش شده که با توانایی آن ها در تحریک رشد گیاهان و افزایش جذب عناصر غذایی در ارتباط است (دابلیر و همکاران،۲۰۰۱). همچنین باکتری‌های محرک رشد می توانند علاوه بر حلالیت فسفات های نا محلول در شرایط کمبود اهن سیدروفور تولید کنند که می تواند باعث افزایش جذب آهن توسط گیاهان شود. سیدروفورها ترکیبات آلی با وزن ملکولی پایین هستند که میل ترکیبی زیادی برای پیوند شدن با آهن سه ظرفیتی دارند و نعی کلات اهن قابل جذب تولید می کنند. گیاهان معمولاً دارای مکانیزم هایی برای انتقال آهن از این سیدروفورها به درون خود می باشند (رودریگز و همکاران، ۲۰۰۴، سایکا و همکاران، ۲۰۰۶). ارزانش و همکاران(۱۳۸۸) با بررسی توان تولید سیدروفور میکروبی و حلالیت فسفات های نا محلول توسط جدایه های آزوسپریلیوم میزان تولید و رشد سیدروفور در جدایه های آزوسپریلیوم رامثبت گزارش کردند.

۲-۲-۴- افزایش مقاومت به تنش های محیطی
یکی از مهمترین نشانه های تاثیر باکتری‌های محرک رشد روی گیاهان افزایش رشد ریشه آنها می‌باشد که بسیار مورد توجه محققین بوده است. این باکتری‌ها باعث کاهش میزان اتیلن گیاه از طریق تولی آنزیم آمینوسیکلوپروپان کربوکسیلات دیمیناز می‌شودکه آمینو سییکلو پروپان کربوکسیلات را به آلفاکتوبوتیرات و آمونیاک هیدرولیز می‌کند. همچنین با تولید سیدروفورها و مواد کلات کننده میزان فراهمی عناصر کم مصرف در شرایط شور را افزایش می دهد (چنگ و همکاران، ۲۰۰۷، مایاک وهمکاران، ۲۰۰۴ و واروارا و همکاران، ۲۰۰۱). هان ولی (۲۰۰۵) با تلقیح دو گونه از باکتری‌های محرک رشد گیاه به کاهو در یک خاک شور نشان دادند که جذب پتاسیم و فسفر به طور معنی داری افزایش یافت و موجب افزایش رشد و فتوسنتز شد و تلقیح با باکتری‌های محرک رشد در شرایط غیر شور، باعث افزایش معنی داری ذر جذب سدیم، پتاسیم و فسفر شد اما بر جذب کلسیم موثر نبوده است. ایشان در تحقیق مشابه دیگری بر روی سویا نیز گزارش کردند که میزان جذب نیتروژن، پتاسیم و کلسیم افزایش یافته اما بر میزان جذب سدیم بی تاثیر بوده است. نتایج مستاجران وهمکاران (۱۳۸۵) نشان داد که آزوسپیریلیوم با تعدیل شوری در بالا بردن عملکرد دانه و میزان پروتئین ارقام گندم نقش مثبت و معنی داری ایفا کرد. حمدیا و همکاران (۲۰۰۴) نیز در همین رابطه در تلقیح ذرت با آزوسیریلیوم گزارش کردند که آزوسپیریلیوم جذب سدیم، پتاسیم و کلسیم را بهبود بخشید به طوری که افزایش در جذب پتاسیم و کلسیم بیشتر از سدیم بوده است که علت آن بخاطر افزایش رشد گیاه در اثر تلقیح و در نتیجه نیاز بیشتر به عناصر غذایی می‌باشد. استفاده از باکتر های محرک رشد در کاهش اثرات کم آبی در گیاهچهایط مزرعه نیز دیده شد (بارسی و همکاران، ۲۰۰۶). کاربرد کودهای زیستس ازتو باکتر و آزوسپیریلیوم در تلفیق با کود اوره سبب افزایش میزان روغن و درصد اسیدهای چرب شد و تا حدودی سبب کاهش اثرات زیانبار تنش خشکی بر کیفیت روغن و درصد روغن بذر آفتابگردان گردید (جلیلیان وهمکاران، ۱۳۸۶). در تحقیقی که بر روی بقایای گیاه در خاک های با بقایای عناصر سنگین انجام شد در حالتی که تیمار ترکیب بکار برده شده ترکیبی از کودهای بیولوژیک و مواذ آلی بودند میزان تحمل گگیاه بیشتر بوده است. این تحقیق نشان داد که کاربرد کودهای بیولوژیک و مداد آلی برای کاهش سمیت ضروری است و بقایای گیاه در خاک به دلیل کاربرد ازتوباکتر بوده است (کومار و همکاران، ۲۰۱۰). نتایج تحقیقات زونگ و همکاران (۲۰۰۷) و بلیمو و همکاران (۲۰۰۷) در تلقیح باکتری‌های محرک رشد به کلزا نشان داد که تجمع عناصر سنگین مانند نیکل در بافت‌های گیاهی با تلقیح باکتری کاهش یافت.. کاربرد باکتری‌های افزاینده رشد گیاه در ارتقای بنیه بذر و گیاهچه می تواند بذرها و در نهایت گیاهچه ها و بوته‌های ایجاد شده از آنها را در مزرعه در تحمل یافتن نسبت به تنش های محیطی از جمله تنش خشکی قادر سازد که می تواند به عنوان یک تیمار قبل از بذر کاری پیشنهاد شود (فاگس و آرساک، ۲۰۰۹).
۲-۲-۵- تاثیر بر میکروارگانیسم های دیگر خاک
میکروارگانیسم ها رابطه مثبت و منفی دارند و رابطه خنثی در میان انها نادر است و فقط در تیوری وجود دارد. حالت‌های مختلفی از رابطه میان میکروارگانیسم ها وجود دارد. در رابطه مثبت باکتری‌ها باعث کنترل و کمک یکدیگر برای مصرف مواد غذایی می‌شود و در رابطه منفی یکدیگر را کنترل می کنند تا جمعیت در حد متعادل باقی بماند (امتیازی،۱۳۹۱). اثرات سینرژیستی باکتری‌های محرک رشد بر سایر میکروارگانیسم های خاک توسط بسیاری از محققین گزارش گردید (کوموتا و همکاران، ۲۰۰۹). روابط سینرژیستی باکتری‌های محرک رشد با باکتری‌های آزادزی تثبیت کننده نیتروژن (اصغر و همکاران، ۲۰۰۲) قارچ های میکوریزا (اورلاندو، ۲۰۰۳، و اصغر زاده و صالح راستین، ۱۳۸۹) و باکتری‌های حل کننده فسفات (رستی و همکاران، ۲۰۰۶) به اثبات رسیده است.
۲-۳- محلول پاشی
با نگرشی به روند رو به رشد جمعیت جهان و نیاز روز افزون به غذا به منظور افزایش بازده فرآورده‌های گیاهی و بهبود کیفیت آن‌ها، گرایش برای به کارگیری کودهای عناصر کم مصرف در میان کشاورزان رواج یافته است (آلام و رازا، ۲۰۰۴)، اما در میان دشواری‌هایی که بر سر راه انجام این موضوع هست می توان به آهکی بودن خاک ها، ph زیاد و مقدار کم مواد آلی خاک اشاره کرد که از عوامل عمده ایجاد کمبود در گیاهان در کشورهای در حال پیشرفت و به ویژه ایران می‌باشند (آیدنیاتپ و مارینوا، ۲۰۰۵). روش‌های کاربرد کودهای ریزمغذی برای به دست آوردن بهترین نتیجه بسیار مهم هستند در این میان محلولپاشی برگی یک روش بسیار مناسب برای تغذیه گیاهان است. سویا از دانه‌های روغنی سرشار از منابع اصلی روغن خوراکی در جهان است این محصول به دلیل مقادیر زیاد پروتئین در کنجاله برای انسان و دام مصرف غذایی فراوانی دارد، از نظر نیاز به عناصر غذایی از گیاهان به نسبت پرنیاز به عناصری همچون فسفر، گوگرد و روی به شمار می رود (پیرزاد و همکاران، ۱۳۹۲).
۲-۳-۱- کاربرد روی
سویا، ذرت، برنج، حبوبات، سورگوم، مرکبات و درختان میوه بیشترین حساسیت را نسبت به کمبود روی دارند (پهلوان و همکاران، ۱۳۸۴).در کشاورزی متمرکز کمبود روی رایج و گسترده است،این پدیده به علت برداشت شدید روی قابل استفاده از منطقه نفوذ ریشه در خاک به وجود می‌آید و در مواردی نیز با توجه به اثر مفید مواد آلی خاک در جذب روی توسط گیاه و فرسایش سطحی باعث بروز کمبود روی می‌شود. از طرفی در خاک های آهکی و قلیایی، کمبود روی به علت اسیدیته بالای خاک است (خلیلی محله، ۱۳۸۳). در اثر کمبود روی در گیاه، به تدریج توقف رشد حاصل می‌شود و در نتیجه اندام های رویشی بویژه برگ به عنوان دستگاه فتوسنتزی دچار مشکل می شود. در نتیجه این امر ساخت مواد فتوسنتز هم مختل شده و تشکیل اندام‌های زایشی آسیب می‌بینید و لذا در جو تعداد دانه در سنبله و وزن د انه رو به کاهش می‌یابد. بنابراین با آسیبی که به اجزای عملکرد وارد می شود، عملکرد دانه هم کاهش می‌یابد. کمبود روی در غلات به ویژه، جو، ذرت و برنج شایع است. افزایش روی در مطالعه گراهام و مک دونالد (۲۰۰۰) در گندم نیز تاثیر این عنصر را در بهبود عملکرد دانه و وزن دانه نشان داد. در شرایط کمبود روی و فراوانی میزان فسفر، جذب فسفر افزایش می‌یابد و ممکن است مقادیر سمی فسفر در درون گیاه انباشته شود (توسلی و همکاران، ۱۳۸۹). بنک (۲۰۰۴) بیان داشتند محلول پاشی روی بر سویا باعث افزایش عملکرد دانه، میزان پروتئین و میزان روغن دانه می‌شود. امروزه ثابت شده است که عناصر غذایی کم مصرف در تمامی محصولات زراعی باعث افزایش عملکرد می‌شوند.کمبود عناصر غذایی کم مصرف نیز برای گیاه سویا به عنوان عامل محدود کننده عملکرد مطرح می‌‌باشند (توسلی و همکاران، ۱۳۸۹).
(باییوردی و ممدف، ۲۰۱۰). ز. کاکمک (۲۰۰۸) در گزارشی دیگر معتقد است که افزایش غلظت روی در دانه میتواند موجب افزایش قوه نامیه بذر و استقرار بذر بخصوص در نواحی با کمبود روی شود. بذوری که توانایی جوانه زنی و رویش بالاتری دارند از کیفیت مطلوب تری برخوردارند (پنج تن همکاران، ۱۳۸۹). همچنین در سال ۱۹۷۰ نقش حیاتی و مؤثر عنصر روی را در گیاهان معرفی نمودند و نشان دادند این عنصر در فعالیت آنزیم های تولید کننده پروتئین نظیر دهیدروژناز پروتئیناز نقش کلیدی ایفا می نماید۱۳,۱۷)). همچنین این عنصر در بسیاری از سیستم های آنزیمی گیاه نقش کاتالیزور و فعال کننده و یا ساختمانی دارد و عنصر روی سنتز پروتئین را افزایش داده و با انتقال اسیدهای آمینه و کاهش تجزیه و تخریب RNA از تجمع اسیدهای آمینه در گیاه می کاهد ( ۹). نتایج تحقیقات موجود در زمینه کاربرد عنصر روی حاکی از آن است که استفاده از این عنصر در مراحل مختلف رشدی گیاه سویا می تواند عملکرد گیاه را از طرق مختلف تحت تاثیر قرار دهد . محلول پاشی روی، به دلیل این که میتواند عنصر یاد شده را در اسرع وقت در اختیار گیاه قرار دهد از اهمیت زیادی برخوردار است(آلووی، ۲۰۰۳). لوﭘﺰ و ﻫﻤﻜﺎران (۲۰۰۵) ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ ﻛﻪ اﻓﺰا ﻳﺶ ﻏﻠﻈﺖ روی ﻣﺤﻠﻮل در ﺧﺎک ﻣﻨ ﺠﺮ ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻨﮕﻨﺰ در ﺑــﺮگ و رﻳــﺸﻪ ﮔﻴــﺎه ﺷــﺪ. . بنک (۲۰۰۴) با بررسی محلول پاشی روی در مراحل مختلف رشدی سویا بیان داشتند، استفاده از کودهای حاوی روی حدوداً ۴ تا ۶ هفته بعد از کاشت باعث افزایش تعداد دانه در غلاف گردیده، در حالی که مقادیر مختلف محلول پاشی تأثیر معنی داری از لحاظ آماری بر تعداد دانه در غلاف نداشته است محلول پاشی در زمان هشت برگی با افزایش سطح برگ باعث افزایش تشعشع دریافتی گردیده است. از آنجایی که رابطه بین تشعشع دریافتی با تولید ماده خشک خطی است (کومودینی و همکاران، ۲۰۰۱) وزن خشک برگ نیز افزایش یافته و گیاه با پتانسیل بالقوه بالاتری وارد فاز زایشی می شود، بنابراین گیاه پتانسیل بالاتری جهت تولید دانه از خود بروز می دهد. رز و همکاران (۲۰۰۲) و بنک (۲۰۰۴) نشان دادند که محلول پاشی روی، در مرحله هشت برگی با افزایش سطح برگ و وزن خشک و طول دوره گلدهی باعث افزایش تعداد دانه در غلاف می شود.
۲-۳-۲- کاربرد آهن
آهن با ایجاد رشد رویشی مناسب از طریق افزایش تعداد و سطح برگ، مشارکت در فتوسنتز، افزایش ارتفاع و ماده خشک زمینه تشکیل و توسعه اجزای عملکرد دانه و در نتیجه عملکرد دانه را فراهم می‌آورد. اگر چه آهن در ساختمان کلروفیل شرکت ندارد، کمبود آن موجب کاهش میزان کلروفیل شده، نهایتاً رنگ سبز برگ‌ها به زردی متمایل می‌شود که این پدیده کلروز نامیده می شود (پین تو و همکاران، ۲۰۰۵). تالوس و همکاران، (۲۰۰۶) اعلام کردند در بسیاری از خاک‌های ایران به دلیل بالا بودن ph و فراوانی یون کلسیم(^+۲Ca )و منیزیم(Mg²⁺⁾ حتی با وجود فراوانی برخی عناصر غذایی مانند فسفر و عناصر کم مصرف میزان قابل جذب این عناصر در خاک، کمتر از مقدار لازم برای تأمین رشد مناسب گیاه است(تالوس و همکاران، ۲۰۰۶). همچنین ﻗﺎﺳــﻤﻲ ﻓــﺴﺎﻳﻲ و ﻫﻤﻜــﺎران (۲۰۰۵) ﮔﺰارش ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺎرﺑﺮد آﻫﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺮﮔﭙﺎﺷ ﻲ، ﻏﻠﻈﺖ ﻣﺲ و ﻣﻨﮕﻨﺰ را در ﻧﺨﻮد ﻓﺮﻧﮕ ﻲ ﻛﺎﻫﺶ داد. با توجه به این موضوع که سویا جزء گیاهان حساس نسبت به کمبود آهن است و طی تحقیقات بعمل آمده نشان داده شد که ژنوتیپ های مختلف این گیاه برای مصرف آهن خاک کارایی متفاوتی دارند ( Born et al., 2003) .
Whitty و Chambliss در سال ۲۰۰۵ بیان کردند که مصرف برگی عنصر ریز مغذی آهن باعث افزایش ارتفاع ساقه و در نتیجه عملکرد ماده خشک در ذرت می‌شود. ﻛﻤﺒﻮد آﻫﻦ در ﻃﻴﻒ وﺳﻴﻌﻲ از ﺧﺎک ﻫـﺎ با ﻗﺎﺑـﻞ ﻣﺸـﺎﻫﺪه است. ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺧﺎک ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻛﻤﺒﻮد آﻫﻦ دارﻧـﺪ، دارای PH ﺑﻴﺸــﺘﺮ از ۶ ﻫﺴــﺘﻨﺪ. آﻫــﻦ ﻫﻤﺎﻧﻨــﺪ ﺑﻌﻀــﻲ از ﻋﻨﺎﺻــﺮ ﻏــﺬاﻳﻲ رﻳﺰ ﻣﻐﺬی ﻧﺎﻣﺤﻠﻮل، ﻏﻴﺮ ﻣﺘﺤﺮک و ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﻣﻲ ﺷﻮد (ﻓﺎﺟﺮﻳﺎ ، ۱۳۷۵). اﻟﺒﺘـﻪ، ﺑﺎﻳـﺪ ﺗﻮﺟـﻪ داﺷـﺖ ﻛﻪ در ﺧـﺎک ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻴﻦ ﻳـﻮن ﻫـﺎی⁺ OH^-/H که از ریشه ﺗﺮﺷﺢ ﻣﻲ‌ﺷﻮﻧﺪ، ﺑﺎ ﺗﻐﺬﻳﻪ آﻫـﻦ در ﮔﻴﺎﻫـﺎن ﻓﺮ‌آﻳﻨـﺪی ﻛـﺎﻣﻼ ﭘﻴﭽﻴﺪه را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣـﻲآورد ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫـﺎی ﺧـﺎﻛﻲ، ا ز ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺤﺘﻮای ﻛﺮﺑﻨﺎت ﻛﻠﺴـﻴﻢ ﺧـﺎک ﺑﺴـﺘﮕﻲ زﻳـﺎدی دارد (ﻓﺎﺟﺮﻳﺎ ، ۱۳۷۵). اﻟﺒﺘﻪ، ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷـﺖ ﻛـﻪ اﻓـﺰاﻳﺶ ﺗﺮﺷـﺢ ﻳـﻮن H⁺ و ﺟﺬب آﻫﻦ ﺗﻮﺳﻂ ﮔﻴﺎه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑـﻪ ﺻـﺪﻣﻪ رﺳـﺎﻧﺪن ﺑـﻪ ﮔﻴﺎه ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد .چون مصرف آهن آﺛﺎر ﻣﺘﻘﺎﺑﻠﻲ ﺑﺮ ﺟﺬب دﻳﮕﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ در ﺑﺎﻓـﺖ ﮔﻴـﺎﻫﻲ دارد. مصرف آهن در سطوح ۲٫۵ میلی گرم در کیلوگرم در خاک سبب افزایش معنی داری در وزن ماده خشک می گردد ولی در سطوح بالاتر آهن رشد سویا کاهش می یابد (چاکر الحسینی و همکاران، ۱۳۸۱) .
۲-۳-۳- کاربرد منگنز
منگنز نقش مهمی در سیستم های آنزیمی مؤثر در تولید اکسین، سوخت و ساز نیتروژن داشته و باعث افزایش تعداد شاخه فرعی در گیاه گلرنگ می‌شود ( بهاری و همکاران، ۱۳۸۴).
۲-۳-۴- کاربرد همزمان عناصر
مصرف برگی عناصر کم مصرف، تیمار بذرها و مصرف خاکی عناصر ریزمغذی روی و منگنز می تواند باعث افزایش عملکرد و وزن خشک اندام های هوایی ذرت شود ولی بهترین روش در این بین تلفیق سه روش فوق با یکدیگر است ( خوش خبر و ماجدی، ۱۹۹۸). نصرالهی و غیبی (۱۳۷۸) نیز اظهار نمودند مصرف توأم سه عنصر ریزمغذی آهن، روی و منگنز بیش از مصرف تک به تک عناصر فوق می تواند در افزایش عملکرد دانه و ماده خشک تولیدی ذرت مؤثر باشد.(خلیلی محله و رشدی، ۱۳۸۷). در آزمایشی نشان داده شد که مقدار ماده خشک و عملکرد گوجه فرنگی با تغذیه برگی آهن و منگنز به طور معنی داری افزایش می یابد و بیشترین عملکرد در گیاهانی مشاهده شد که دو بار با روی، منگنز، آهن و مس تغذیه برگی شده بودند (کوسیساکال و یونال ۲۰۰۹). در آزمایشی دیگر تأثیر عناصر کم مصرف آهن و منگنز بر کمیت و کیفیت گوجه فرنگی مورد مطالعه قرار گرفته و مشاهده شد محلول پاشی آهن و منگنز وزن میوه، زود رسی و عملکرد میوه را افزایش می دهد ( بایوردی، ۱۳۸۵). نور آبادی و همکاران (۱۳۸۸) نیز افزایش وزن خشک بوته را در آفتابگردان در اثر کاربرد عناصر کم مصرف گزارش کردند.
نتایج مطالعات بای بوردی و همکاران (۲۰۰۱) و گرانت و بیلی (۱۹۹۰) نیز حاکی از وجود اثرات مثبت عناصر ریزمغذی مصرفی به صورت محلول پاشی بر درصد روغن دانه در نباتات روغنی می باشد. کن و همکاران (۱۹۹۰) نیز نشان دادند که محلول پاشی سولفات روی و سولفات منگنز سبب افزایش مقدار روغن آفتابگردان می‌شود.
فصل سوم
مواد و روش‌
۳- ۱- محل انجام آزمایش
این آزمایش در بهار و تابستان سال ۹۲ ۱۳ در مزرعه پژوهشی دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی ساری در شرایط مزرعه‌ای انجام شد. این منطقه دارای طول جغرافیایی ۵۳ درجه و ۴ دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی ۳۶ درجه و ۳۹ دقیقه شمالی و در ارتفاع ۱۴ متر از سطح دریا قرار دارد.
۳- ۲- نمونه برداری و تجزیه شیمیایی خاک
قبل از انجام عملیات آماده سازی و اجرای نقشه آزمایش به منظور تعیین وضعیت عناصر غذایی از جمله نیتروژن، فسفر و پتاسیم از عمق ۳۰-۰ سانتی متری خاک نمونه برداری انجام شد که نتایج آن در جدول ۳—۱ آمده است

این مطالعه به روش مورد-شاهدی بر روی ۱۰۰ کودک مبتلا به یبوست عملکردی و ۱۰۰ کودک سالم به عنوان گروه کنترل که به شکل سرپایی به درمانگاه اطفال بیمارستان امیر کبیر، اراک، مراجعه کردند، انجام شد. روش انتخاب افراد مورد مطالعه به شکل تصادفی و بر اساس معیار های ورود و خروج مطالعه می باشد. جهت انتخاب گروه کنترل در این مطالعه، از روش همسان سازی استفاده می شود، به طوری که کودکان از نظر سن و جنس در دو گروه همسان سازی می شوند.
با استفاده فرمول زیر تعداد حجم نمونه برای هر گروه، ۱۰۰ نفر و به طور کل ۲۰۰ نفر بر آورد شد.

۱۰۰ =
۳-۲- روش آماری تجزیه و تحلیل اطلاعات
داده ها پس از جمع آوری با بهره‌گیری از نرم افزار SPSS نسخه ۱۸(version 18, SPSS Inc, Chicago, IL) و روش‌های آماری توصیفی جهت تعیین فراوانی متغیر ها، تجزیه تحلیل گردید. در عین حال جهت تجزیه تحلیل متغیر های کمی از آزمونStudent t-test و برای متغیر های کیفی از  استفاده گردید. لازم به ذکر است که جهت بررسی همبستگی میان مدت زمان ابتلا به یبوست و اختلالات اضطرابی از آزمون آماری اسپیرمن استفاده شد. مقادیر ۰۵/۰>p-value به عنوان سطح معنی دار در نظر گرفته شد.
۳-۳- روش و تکنیک کار
این مطالعه به روش مورد –شاهدی (Case-Control) بر روی ۲۰۰ کودک ۸-۱۵ سال و از هر دو جنس از میان کودکان مراجعه کننده به شکل سرپایی به درمانگاه اطفال بیمارستان امیرکبیر اراک، ایران، انجام گرفت. از این تعداد، ۱۰۰ کودک مبتلا به یبوست عملکردی به عنواه گروه مورد و ۱۰۰ کودک از میان کودکان سالمی که به شکل سرپایی به درمانگاه اطفال بیمارستان امیر کبیر مراجعه کرده بودند به عنوان گروه کنترل، براساس معیار های ورود و خروج مطالعه، و به شکل تصادفی ساده وارد مطالعه شدند. کودکان گروه مورد، از میان کودکانی انتخاب شده بودند که براساس سابقه پزشکی و مدارک پزشکی (در صورت وجود) ابتلا به یبوست عملکردی برای آن ها تشخیص داده شده بود و سپس این تشخیص براساس معیار های تشخیصی یبوست عملکردی برای آن ها مورد تایید قرار می گرفت.
یبوست و یبوست عملکردی در کودکان به صورت زیر تعریف و مورد تایید تشخیص قرار گرفت: (۸)
وجود سابقه دفع مدفوع به میزان ۲ بار یا کمتر در هفته یا دفع مدفوع سفت و گلوله ای که حداقل به مدت ۲ هفته طول بکشد، به عنوان تعریف یبوست
وجود موارد زیر در شرح حال و معاینه بالینی جهت تشخیص یبوست عملکردی: نگه داشتن ارادی مدفوع که در این حالت کودک وضعیت خاصی به خود می گیرد (مثلا پاها را به هم می چسپاند)، افزایش قطر مدفوع و دفع دردناک، نشت مدفوع از مقعد، اسفنکتر شل مقعد در توش رکتال و آمپول رکتوم حاوی مدفوع (۲)
رد علل ارگانیک یبوست و سایر تشخیص افتراقی های آن (جهت تایید تشخیص یبوست عملکردی) شامل: آنومالی های مادرزادی دستگاه گوارش مانند آنومالی های آنورکتال، بیماری هیرشپرونگ و غیره، هیپوتیروئیدی ، هیپوکلسمی، مسمومیت با سرب، سلیاک، سو تغذیه، عوارض دارویی،
لازم به ذکر است که یبوست عملکردی در کودکان براساس موارد گفته شده توسط متخصص اطفال مجری طرح مورد تشخیص و تایید قرار گرفت.
معیار های ورود به مطالعه:
۱)کودکان ۸ تا ۱۵ سال از هر دو جنس
۲)کودکان با سابقه ابتلا به یبوست عملکردی که تشخیصشان مجددا مورد تایید قرار گرفت
۳)کسب رضایت آگاهانه ورود به مطالعه از والدین یا قیم کودکان
معیار های خروج مطالعه:
۱)سابقه مثبت ابتلا به اختلالات روانپزشکی مزمن و قابل توجه مانند افسردگی، انواع اختلالات اضطرابی (برای گروه مورد قبل از ابتلا به یبوست)، اختلال دوقطبی، اختلال بیش فعالی و کاهش توجه و غیره
۲)ابتلا به عقب ماندگی ذهنی (داشتن I.Q کمتر از ۷۰ براساس مستندات تشخیص قبلی و یا انجام تست I.Q در صورت نیاز)
۳)سابقه مثبت ابتلا به بیماری های مدیکال مزمن مانند صرع، دیابت، سندرم ها و اختلالات مادرزادی، نقص ایمنی، بدخیمی ها و غیره
۴)سابقه ابتلا به بیماری های عمده روانپزشکی در خانواده درجه ۱
۵) سابقه اختلالات رشدی و تکاملی در نوزادی و کودکی
۶) سابقه ترومای متوسط تا شدید به سر
۷) سابقه ابتلا به اختلالات مزمن گوارشی و آنومالی های مادرزادی در دستگاه گوارش مانند آنومالی های آنورکتال و ابتلا به هیرشپرونگ
۸) سابقه مرگ یا جدایی والدین
۹) سابقه مصرف دارویی مزمن
عقب ماندگی ذهنی به صورت مقادیر ۷۰ ≥IQ(intelligence quotient) ) (15)، و سابقه مصرف دارویی مزمن به صورت سابقه مصرف مداوم حداقل ۱ سال از یک یا چند نوع دارو تعریف شد. سابقه ترومای متوسط تا شدید به سر، به صورت ترومایی که موجب GCS<12 (Glasgow Coma Scale) و بروز علائمی مانند: گیجی یا کانفیوژن پایدار، تغییرات رفتاری، افت هوشیاری، نشانه های نورولوژیک و یا کوما شده بود، تعریف شد (۱۶).
جهت انتخاب گروه کنترل در این مطالعه، از روش همسان سازی استفاده شد، به طوری که کودکان از نظر سن و جنس در دو گروه همسان سازی شدند. پس از ارائه توضیحات کامل به والدین کودکان و اخذ رضایت نامه کتبی، والدین تحت پرسش هایی، جهت تکمیل چک لیست اطلاعات دموگرافیک و بالینی کودکان قرار می گیرند. این فرم اطلاعات دموگرافیک و بالینی شامل موارد زیر بود:
سن (سال)، جنس (پسر و یا دختر)، محل زندگی (شهر و یا روستا)، وضعیت اقتصادی (درآمد ماهانه کمتر از ۵۰۰ هزار تومان، بین ۵۰۰ تا ۱ میلیون تومان و بیش از ۱ میلیون تومان)، وزن (کیلوگرم)، قد (سانتی متر)، شاخص توده بدنی (BMI=weight (kg)/height² (cm))، صدک وزن براساس سن (underweight، normal و overweight)، سابقه مثبت پره ماچوریتی، قوام مدفوع (نرم، سفت)، ظاهر مدفوع (تکه تکه، قطور)، مصرف مطلوب شیر (حداقل یک لیوان شیر در روز)، مصرف مطلوب فیبر (مقدار مطلوب فیبر مصرفی بر حسب گرم، با اضافه کردن ۵ به سن کودک بر حسب سال برای گروه کنترل و برای کودکان گروه مورد مقدار مطلوب فیبر مصرفی بر حسب گرم با اضافه کردن ۱۰ به سن کودک محاسبه شد،(۸) با توجه به مواردی مانند عدم اطلاعات کافی والدین در این زمینه مقادیر به شکل تقریبی و با در نظر گرفتن ± ۲ انحراف معیار، در نظر گرفته شد)، تعداد دفع در هفته، ابتلا به بی اختیاری ادرار، بی اختیاری مدفوع، soiling، درد شکم حین اجابت مزاج، حالت تهوع، مدت زمان ابتلا به یبوست عملکردی، سابقه خانوادگی ابتلا به یبوست مزمن و سابقه خانوادگی سایر اختلالات گوارشی مزمن،
سپس والدین و کودکان دو گروه جهت ارزیابی اختلالات اضطرابی در کودکان با بهره گرفتن از ، مقیاس اضطراب کودکان اسپنس (Spence children anxiety scale: SCAS) مورد مصاحبه قرار گرفتند. این مقیاس انواع اختلالات اضطرابی در کودکان شامل: ۱)اختلال پانیک و آگورافوبیا (حمله های هراس و ترس از فضای باز)، ۲-اختلال اضطراب جدایی، ۳- ترس از آسیب فیزیکی، ۴- ترس اجتماعی (social phobia)، ۵- اختلال وسواسی-جبری و ۶- اضطراب عمومی یا فراگیر را مورد بررسی قرار می دهد.
مقیاس اضطراب کودکان اسپنس داراری دو نسخه والدین (در رابطه با کودکانشان) و نسخه کودکان می باشد که در مطالعه حاضر از نسخه والدین آن استفاده خواهد شد. مقیاس اضطراب اسپنس (نسخه والدین) از ۳۸ عبارت تشکیل شده است که این عبارات نمره گذاری شده و یک سوال باز که نمره گذاری نمی گردد.
عبارات مربوط به هر اختلال اضطرابی در پرسشنامه به صورت زیر است:
۱-حمله های هراس و ترس از فضای باز: ۱۲-۱۹-۲۵-۲۷-۲۸-۳۰-۳۲-۳۳-۳۴
۲-اضطراب جدایی: ۵-۸-۱۱-۱۴-۱۵-۳۸
۳-ترس از آسیب فیزیکی: ۲-۱۶-۲۱-۲۳-۲۹
۴-ترس اجتماعی: ۶-۷-۹-۱۰-۲۶-۳۱
۵-وسواس جبری: ۱۳-۱۷-۲۴-۳۵-۳۶-۳۷
۶-اضطراب عمومی: ۱-۳-۴-۱۸-۲۰-۲۲
روش نمره گذاری:
نمره کلی آزمون از مجموع نمرات زیر مقیاس های فوق بدست می آید. روش نمره دهی به پاسخ ها به صورت (هرگز:۰)، (گاهی اوقات:۱)، (اغلب: ۲) و (همیشه: ۳) خواهد بود، که حداکثر نمره ممکن برابر با ۱۱۱ بدست می آید. برای این پرسشنامه cut off point جهت اضطراب تعریف نشده و همچنین، نمره کلی بدست آمده از این پرسشنامه از نظر شدت اضطراب تقسیم بندی نشده است (حداقل در فرم فارسی بدین صورت است).
براساس مطالعات مقیاس اضطراب کودکان اسپنس مقیاسی مناسب جهت بررسی اختلالات اضطرابی در کودکان براساس معیار های DSM-IV-TR می باشد(۱۷) و از پایایی و روایی مطلوبی برخوردار است(۱۷)، همچنین روایی همگرایی این مقیاس با مقیاس تجدید نظر شده اضطراب مانیفست کودکان به طور معناداری همبستگی داشته است (r=0.71). اعتبار همسانی درونی این مقیاس نیز با آلفای کرونباخ ۹۲/۰ و اعتبار باز آزمایی مقیاس به مدت ۶ ماه، ۶/۰ بدست آمده است (۱۸-۲۰). از آنجا که پایایی و روایی این پرسشنامه در جمعیت ایرانی مورد بررسی قرار نگرفته است، در یک pilot-study پرسشنامه فوق به ۳۰ نفر از والدین کودکان مبتلا به یبوست عملکردی داده شد و اطلاعات جمع آوری گردید و نتایج آن توسط کارشناس آمار مورد بررسی قرار گرفت و آلفای کرونباخ تعیین شد، که براساس آن پایایی و روایی پرسشنامه قابل قبول (آلفای کرونباخ: ۸۵/۰( بدست آمد.
جدول ۲: میانگین و انحراف استاندار نمرات والدین در پرسشنامه اضطراب اسپنس